Onkoloji xəstəliklər insanlar arasında sadəcə təlafata səbəb olmur. Belə xəstələrin özləri və doğmaları təlafat baş verənə qədər sarsıntı içində yaşayır.

Bu sarsıntının üzərinə də müayinə və müalicə proseslərinin baha olması ailələrə ciddi maddi çətinliklər yaşadır. Bu səbəbdən çox insanlar ilkin müayinədən, eləcə də müalicədən uzaq qaçıb, taleyini tamlıqla İlahinin ixtiyarına buraxaraq, evində sözlə ifadəsi olmayan üzüntülərlə yaşayır.

Buna görə də onkoloji xəstəliklərin icbari tibbi sığortaya cəlb olunması məsələsinə ciddi baxılmalıdır.

Başa düşürəm, bu prosess bir çox xəstəliklərlə müqayisədə icbari tibbi sığortaya daha çox vəsait hesabına başa gələcəkdir. Amma çox vəsait lazımdır deyə, ən dəhşətli xəstəliyə düçar olanları sığortadan kənarda saxlamaq olmaz.

Bir vaxtlar, ölkəmizdə icbari tibbi sığortanın tətbiqi məsələsi gündəmə gələn zaman çox vəsait lazım olacağını səbəb gətirərək bunu bir müddət uzatdıq. Amma şükürlər olsun ki, bu sistem ölkəmizdə uğurla tətbiq edilməyə başladı. Müalicə üçün 100 manatı olmayanlar ucqar kəndlərdən paytaxta gəlib 10 min manatlıq əməliyyatları 1 manatsız etdirə bilir. İnsanlar bu gün ölkəmizdə icbari tibbi sığortanın verdiyi fürsətlərdən sevinclə istifadə edə bilir. Tibbi personal da (böyük əksəriyyət) bundan çox məmnundur.

Demək ki, bir şeyi çox istəyəndə biz bunu edə bilirik.

Odur ki, mütləq şəkildə onkoloji xəstəliklərin icbari tibbi sığortaya cəlb olunması istiqamətində real addımların atılmalıdır. Əğər mövcud vəsait bu xəstəliyin müalicədində A-dan Z-ə hər şeyi qarşılmaq üçün imkan vermirsə, onda heç olmasa nədənsə başlamaq lazımdır. Sonrakı hər il isə sığorta zərfini genişləndirmək olar. Başlanğıc üçün nədən başlamağı isə tibbi təhsilim olmadığı üçün mən deyə bilmərəm. Bu sualın cavabını bu sahənin peşəkarları verməlidir: Məhdud vəsaitlə nədən başlanılsa daha effektiv və əhatəli olar?

🇦🇿Azərbaycanın cəmi maliyyə aktivləri 103 mlrd. manatı ötüb.

⚡️1300 bələdiyyənin pensiya fonduna 8 milyon borcu var

COP29 ərəfəsində HBR-da maraqlı bir fakt oxudum. 2018-ci ildən 2023-cü ilə kimi dünyada istehlak 28% artıb, təkrar istifadə edilə bilən məhsulların istifadəsi isə 21% azalıb. Görünən odur ki, dünyada istehlak hər nə qədər təkrar istifadə təşviq edilsə də sürətlə artır.

İrəlidə isə ən böyük hədəf;

1) ümumi istifadə edilən malların azalması. Yəni həyatımızda istifadə etdiyimiz əşyaların sayını minimuma endirməkdir. Psixoloqlar da sübut edib ki, insanın həyatında əşyaların sayı (ev, maşın, şəxsi əşyalar, geyim və s.) nə qədər çox olsa, bir o qədər qarışıqlıq və narahatlıq yaradır.

2) İstehsal edilən malların daha uzunömürlü olması və təkrar istehsala, istifadəyə uyğun olması

3) İcarə məntiqi. Yəni bizə lazım olan əşyaları almaqdansa icarəyə götürmək. Məhz bu metod hesab edirəm ki, istər dövlət, istərsə də özəl sektorda səmərəliliyə ciddi təsir edə bilər. Hər şeyi böyük pullar xərcləyib almağa ehtiyac yoxdur. İcarəyə götürərək həm daha keyfiyyətli, daha yeni məhsullar əldə edə bilərik. Həm də təkrar istehsal və istifadəyə yararlı mallardan istifadə məsuliyyətini onu icarəyə verənlərdə saxlamaq olar. Bu həm də onların özlərinə sərf edir. Məsələn, bu gün dövlət qurumları özlərinə bina tikmək, avtomobil almaq əvəzinə onu icarəyə götürsələr həm daha çox səmərəli olar, həm iqtisadi aktivliyi artırar, kiçik bizneslərin çoxalmasını təşviq edər, həm də daha keyfiyyətli xidmət ala bilərlər.
©Rafiq Hunaltay

Nəqliyyata dair

Bugünkü səhərimizi "Bakıda 57 sayda marşrutun xəttinin hərəkət sxemi müvəqqəti dəyişdirilir, 15 marşrut xəttinin fəaliyyəti dayandırılır" xəbəri ilə açmışıq. Deməli şəhərin mərkəzində (daha dəqiq desək "İçərişəhər" metrosunun qarşısı və Azneft dairəsi) normalda 14 avtobus marşrutu fəaliyyət göstərir. Bu gün məlum oldu ki, bu marşrutların fəaliyyətində dəyişikliklər olacaq:

- E1 - marşrut xəttinin fəaliyyəti dayandırılır;

- 5 - təyinat nöqtəsi “28 May” NMM olacaq. Yəni avtobus Nəriman Nərimanov - 28 may marşrutu üzrə işləyəcək. Başqa sözlə Təbriz küçəsində yaşayanlar üçün xüsusi marşrut olacaq, çünki başqa heç bir əraziyə getməyəcək;

- 6 - son dayanacaq məntəqəsi “Elmlər Akademiyası” metrostansiyası təyin edilib. Eynən bu marşrut da faktiki olaraq iki stansiya fəaliyyət göstərəcək - "Azadlıq prospekti" - "Elmlər Akademiyası". Bayıl əhalisi artıq bu avtobusdan istifadə edə bilməyəcək;

- 10 - son dayanacaq məntəqəsi “Elmlər Akademiyası” metrostansiyası təyin edilib. İndi bu avtobus qısaməsafəli marşrut üzrə fəaliyyət göstərəcək. Əslinə qalsa ümumiyyətlə avtobus marşrutları konkret metro stansiyası və metro stansiyası olmayan ərazilər arasında fəaliyyət göstərməlidir (stansiyalar arasında avtobusun olması mənasızdır). Amma təəssüflər olsun ki, Bakıda nə bu qədər stansiya var, nə də nəqliyyat sistemi belə qurulub;

- 18 - son dayanacaq məntəqəsi “Elmlər Akademiyası” metrostansiyası təyin edilib;

- 31 - son dayanacaq məntəqəsi “Elmlər Akademiyası” metrostansiyası təyin edilib;

- 37 - fəaliyyəti müvəqqəti dayandırılacaq. Mərkəzdə yaşayanlar bilir ki, bu avtobusu tutmaq müşkül məsələdir. Eyni zamanda 31 və 53 ilə bərabər mərkəzdə fəaliyyət göstərən yeganə marşrutlardır ki, köhnə avtobusları istifadə edirlər;

- 53 - məlumat verilmir. Təxmin edə bilərik ki, fəaliyyətə davam edəcək. Deyəsən yaddan çıxarıblar;

- 65 - 65 nömrəli marşrut 9-cu mikrorayonu Azərbaycan prospekti ilə əlaqələndirəcək. İndiki marşruta görə avtobus Azneft dairəsinə də düşür. Yəni marşrutu bir qədər qısaldacaqlar;

- 77 - Yeni Yasamal yaşayış massivini Hüseyn Cavid prospekti (FHN) ilə əlaqələndirəcək. Yəni mərkəzə daxil olmayacaq;

- 88 - təyinat nöqtəsi “28 May” NMM olacaq;

- 125 - son dayanacaq məntəqəsi metronun “Elmlər Akademiyası” stansiyası olacaq;

- 149 - təyinat nöqtəsi “Lökbatan” Nəqliyyat Mübadilə Mərkəzi olacaq;

- 205 - fəaliyyəti müvəqqəti dayandırılacaq.

Başqa sözlə faktiki olaraq mərkəzdə yalnız 2 marşrut qalacaq. Ən çox problemlər ilə Bayıl əhalisi rastlaşacaq. Onlar demək olar ki, marşrutsuz qaldılar (yeganə 53 qaldı). Yəni başqa sözlə Bayıla getmək istəyirsinizsə, piyada gəzə bilərsiniz.

Niyə bunu ediblər? Deyilənə görə bu dəyişikliklər dörd günə aiddir (nəzərə alın ki, tədbir ayın 11-i başlayır. İndi hansı dövrü əhatə edəcək rəsmi məlumatdan bəlli deyil - 11-14 və ya 10-13?). Tədbirə mane olurmu? Heç bir halda. Tədbir özü mərkəzdən uzaqda keçirilir. Mərkəzə gəlib-getmə problemli deyil. Düzdür Azərbaycanda mövcud olan problem həlli üsullardan ən birincisi və əsası - nəyisə qadağan etməkdir. Çoxlu sayda loqistika məsələləri var? O zaman gəlin ən rahat yolu seçək - fəaliyyəti dayandıraq, ləğv edək. Yoxsa birdən xarici qonaqlar şəhərin mərkəzində adam, avtobus zad görərlər... Ya da bəlkə taksi istifadəsini stimullaşdırmağa çalışırlar?...

P.s. maraqlıdır bu nəqliyyata/urbanistikaya aid səhifələr bu barədə yazacaqlarmı? Yəni bir neçə günlük tədbirə görə faktiki əhaliyə yalnız bir nəqliyyat növünü qoyublar - metro. Yəni insanlar istirahət günlərində harasa çıxıb getmək istəsələr ya məcburən taksidən istifadə edəcəklər, ya da bir neçə nəqliyyat növünü dəyişdirməyə (nəqliyyatımız onsuzda normal fəaliyyət göstərmir, indi isə təzyiq də artacaq) məcbur qalacaqlar. Başqa tərəfdən.. hökumət deyir ki, istirahət etmək istəyirsinizsə - evdə istirahət edin.

*🔥*🇺🇸🫰🏻İlon Maskın xalis sərvətinin həcmi 300 mlrd. dolları keçib**

Azərbaycanda inflyasiya 2024-cü ildə Azərbaycan Mərkəri Bankının (4±2%) hədəf diapazonuna yaxın olaraq qalacaq.
"APA-Economics" xəbər verir ki, bu barədə "Fitch Group"a aid olan "Fitch Solutions” (FS) şirkətindən bildirilib.
FS bu il üzrə ölkədə orta illik inflyasiyanın 2,5%, 2025-ci il üzrə isə 3,5% proqnozlaşdırdığını açıqlayıb.
"Fitch Solutions" analitikləri qeyd ediblər ki, orta illik inflyasiya bu ilin ilk dörd ayında 1,2%-ə enib. Azərbaycanın enerji ixracatçısı olması qlobal neft qiymətlərindəki dəyişikliklərin daxili yanacaq qiymətlərinə təsirini neytrallaşdırır. Bununla belə, qlobal inflyasiyadakı dəyişikliklər idxal kanalı vasitəsilə daxili iqtisadiyyata təsir edə bilər.

Təkliyin yalançı cazibəsinin təbliği

Bu günün populyar ədəbiyyatı, mediası, bütün növ sosial media platformalarındakı “trendə düşən” (və ya trendə düşürülən) fikir və çağırışlar bəşər insanını çox zərərli bir axına itələyir - təkləşdirmə, təkliyin cazibəsi.

Halbuki təklik insanın təbiətinə ziddir. O tək mövcud ola, özünü reallaşdıra bilmir. Sanki bilərək insanları öz yaradılış qayəsinin tərsinə üzdürürlər. Xüsusən sosial media insan davranışlarını ciddi şəkildə istiqamətləndirir. Bu təkcə mənim, onun-bunun subyektiv qənaəti yox, ağlı başında olan bütün insanları düşündürür. Kütləvi şəkildə təbliğ edilən budur ki, “sən təksən, dünya sənə qarşıdır, sən ən güclüsən, əslində heç kimə ehtiyacın yoxdur, bir az da dözsən şirsən, dözməsən minimum qartalsan, nə bilim həyatın mərkəzində özünsən, əslində kimsəyə ehtiyacın yoxdur, dur ayağa və özünü sübut elə, hamıya meydan oxu, heç kimə qurban olma, al, ye, iç, kef elə və s” bu kimi fikirləri aşılayan memlər, motivasiya kitablarından alıntılar, muzikalnı storilər, üzü divara mənalı baxışlarla paylaşılan postlar ciddi şəkildə altşüura təsir edir, daha sonra isə hərəkətə çevirilir.

Nəticədə bizim toplumlar kimi nə gəldi yeməyə, geyinməyə, almağa və tətbiq etməyə könüllü hazır olan, pusquda duran istehlak cəmiyyətləri üzərlərinə gələn axınların çox tez təsirinə düşür.

Bəs bu qədər fərdiləşmə, təkliyin təbliği kimə xeyirdir?

- fərdiləşmə böyük bazar yaradır. Kobud desək, bir qazandan 2 nəfər yeyə bilirsə, tək olanda hərəyə bir qazan alır. Vəhşi istehlakçıya çevrilirik. 15 işlədirsən, 16 çıxdı həmən al, almadın utan yerə gir.

- psixologiyaya yeridilən fikirlər xüsusən dünyada baş verən alış-verişin 85%-nə birbaşa və dolayı təsir edən xanımlar üçün daha həssas hesablanır. Məsələn, bir geyindiyini bir də geyinməmək ehtiyacı, ətrafdan diqqət cəlb etmə ehtiyacı, yaşlanma əleyhinə vasitələr, plastik əməliyyatlar, fərqli-fərqli bənzətmələr böyük bazar yaratmaq üçündür. Sadəcə bizə bunu açıq demirlər, yolun bu başında ehtiyacı yaradıb o biri başında piştaxtatın altından “al, sənə bu lazımdır” deyirlər.

- nə qədər konspiroloji də səslənsə əslində insanlar sürətlə çoxalır və onların hamısına çatacaq qədər azuqə olsa da, mütləq çoxluq onu mütləq azlıqla bərabər bölmək istəmir. Fikir versəniz, bütün dünyada təbliğat artıq ailənin övladı tərbiyə etmək ixtiyarının əlindən alınmasına yönəlib. Uşağın bir şikayətinə avropada “əxlaq polisi” rahatlıqla onu sizdən ala bilər. Bəzi ölkələrdə uşağa “sən kişisən” demək də qadağandır. Deyirlər, burax özünə, böyüyər özü bilər nə olar. Boşananda tərəfləri soyub soğana döndərən qanunlarla insanları məcburi “daxili müqavilələrə, razılaşmalara” sövq edərək evlilikdən çəkindirməyə cəhdlər edilir.

Avam kütlə təsirə tez düşdüyündən gördüyünə inanır, baxır müqayisə edir, sırınan uğur anlayışına ən qısa yolu təbliğ edən axına kəllə vurub axırda həmin axının burulğanına düşüb məhv olur.

Biri var filosofların dediyi kimi həyatı müqayisədə dərk etmək, biri də var dərk etmədən həyatı sadəcə müqayisədə yaşamaq.

©Rafiq Hunaltay

Eyni bir tələbatı ödəmək üçün kənddə yaşayan bir vətəndaş 2 il öncə 12 manat ödəyirdi, indi 25 manat ödəməyə məcbur olacaq. Ödəyəcəkmi, istifadə edəcəkmi? Yoxsa , Şərikli İnternet olacaq?

Dövlət operatorları son iki ildə minimal tarifi 2 dəfədən çox qaldırıb.
Son iki ildə Aztelekom və Baktelecom dövlət operatorlarının qiymət siyasəti aşağıdakı kimi olub :

2022-ci ilədək olan dövr
4 Mb/s - 10 manat
10 Mb/s - 12.5 manat

2022
15 Mbit/s - 15 manat
30 Mbit/s - 18 manat

2023
40 Mbit/s – 18 manat

2024, 15 avqust
100 Mbit/s - 25 manat

Burada reallıq nədən ibarətdir?
İlk öncə qeyd edim ki, əlçatanlıq baxımından, biznes və inkişaf baxımından , rəqəmsal transformasiyanın güclənməsi baxımından ölkədə yüksək sürətli internet infrastrukturunun olması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Son 3 ildə ölkədə bu istiqamətdə ciddi, nəhəng işlər görülüb.

Amma əhalinin xeyli hissəsi üçün hələlik yüksək sürətlərə ehtiyacı yoxdur.
Regionlarda, kəndlərdə yaşayan bəılli bir təbəqə əhali üçün 10 Mbit/s internet sürəti indiki anda yetərlidir. Yəni elementar kommunikasiya üçün, xidmətləri əldə etmək üçün, təhsil və s xidmətlər üçün bu sürət artıqlamasıyla bəs edir.
Regionlarda, xüsusələ də kəndlərdə yaşayan əhali də iki il öncə 10-12 manat verib bu internet sürətini əldə edirdi.
Ötən ildən isə Aztelekom bu minimal sürəti 50 % qaldırıb 18 manat (40 Mbit/s) etmişdi.

İndi isə Aztelekom yenidən bu minimal tarifi 40% qaldıraraq 25 manat etməyi düşünür.

Təsəvvür edin ki, regionlarda, bəlli bir təbəqədə əhalinin internetə tələbatında ciddi bir dəyişiklik yoxdur, amma onun öz tələbatını ödəməsi üçün zərurui olan internetin qiyməıti son iki ildə toplam 100% qalxıb.
Eyni funksiyanı icra etmək, eyni bir tələbatı ödəmək çün kənddə yaşayan bir şəxs 2 il öncə 12 manat ödəyirdi, indi 25 manat ödəməlidir

AİF olaraq biz hökumətə, RİNN-ə təklif etmişdik ki müəyyən müddət üçün regionlarda, xüsusən kəndlərdə internet tariflər əvvəlki qaydada saxlanılsın.

Antiinhisar və İKTA !
Sizin gözünüzün qarşısında inhisarçı son iki ildə minimal tarifi 2 dəfə qaldırıb.
Istehlakçıların hüquqlarını qorumaq sizin vəzifənizdir. Aztelekom da dövlət operatorudur və rəsmi sənədlərə görə inhisarçıdır
Tələbatı olmadığı halda bu pulu kənd əhalisindən qoparmaq, ona tarif seçimi imkanı verməmək nə dərəcədə ədalətlidir ?

Nə baş verəcək ?
1. Regionlarda, kəndlərdə internet xidmətlərindən imtina edənlərin sayı artacaq
2. Regionların və kəndlərin rəqəmsal transformasiyası ləngiyəcək
3. Qonşular, yaxınlar yığışıb şərikli internet xidməti formalaşdıracaqlar, bu da Azərbaycanın indiki inkişaf səviyyəsi üçün xoşagəlməz bir hal olacaq
4. Antiinhisar və İKTA-nın inhisarçılar qarşısında nə qədər gücsüz olması açıq formada görsənəcək və s.

 Osman Gündüz

Uşaqlarımız getdikcə azalır. Soruşacaqsınız necə? Axı hər gün neçə-neçə körpə doğlulur. Hər qurulan yeni ailədə ən azı bir körpə dünyaya gəlir. Belə olan halda azalma nə dərəcədə realdır?

Bunu statistikamız deyir. Məsələn, çox da uzaq olmayan dövrdə - 2005-ci ildə əhalinin 31.8%-i 17 yaşına qədər uşaqlar təşki edirdisə, 2022-ci ildə bu göstərici 26.3%-ə düşüb. Təsəvvür edin 19 il öncə əhalinin hər 3-cü şəxsi uşaq olduğu halda hazırda bu rəqəm hər 4-cü şəxsinə qədər azalıb.

Azalma özünü daha çox qız uşaqlarında göstərir. Bu müddətdə oğlan uşaqlarının sayı 2.1% artdığı halda qızların sayı 6% azalıb. Bununla da oğlan və qız uşaqları arasındaki gender fərqi 2.5%-dən 3.7%-ə yüksəlib.

©Samir Əliyev | iqtisadçı ekspert