«ТЎЙЧИБОЙ»
Тўйчибой тўй қиладиган бўлди: суннат тўй...
«Сабзи тўғрар»га келган маҳалла оқсоқоллари «юз кило гуруч дамлаш шартми, ўзингизни қийнамай қўя қолинг», деган эди, астойдил хафа бўлди:
— Нима, мен одаммасманми? ўзимга яраша орзу-ҳавасим бор, улфатларим бор... Мен ҳам юртнинг ошини еганман...
...Шундай бўлди... Юз кило эмас, юз йигирма кило ош дамланди...
Тонг отмасдан ҳофизлар ҳониш қилди... Гурас-гурас одамлар келди...
Тўйчибой «юз йигирма кило ошнинг тагида бир капгир қолмаганини» гапириб юрди...
...Икки ҳафталардан кейин уйида қий-чув бўлиб қолди. Ўзи бақирган, хотини додлаган...
Ҳарқалай, қўшни... Чиқдим.
Қарасам, Тўйчибой ток сўри тагида турибди. Кўзлари бежо.
Нуқул бир гапни такрорлайди: «Ўзимни ўлдирсам қутиламанми? Ўлиб кетсам қутиламанми, санлардан?!»
Янга нарироқда шумшайиб турибди.
— Тўй қиламан деб бўғзимгача қарзга ботдим! — деди қўшним чинқириб. — Мени хонавайрон қилмоқчимисан?!.. Ўзимни ўлдириб қўя қолай!..
Янга мени кўриб бир қадар таскин топди, шекилли эрини юпатди:
— Қўйинг, дадаси, ўзингизни босинг... — Кейин айвон томонга қараб мушт дўлайтирди. — Сан, қиз ўлгурга қачон ақл киради-а?! Ман буни нонга чиқарсам, китоб обкебди!.. Ҳаҳ, ўша санга китоб ўқишни буюрган ўқитувчингнинг уйига ўт тушсин! Саккиз юз сўмгаям китоб оладими, жувонмарг?! Китоб санга ош билан нон бўлармиди, ер ютгур!
...Қўшнимнинг еттинчими, саккизинчими синфда ўқийдиган қизига энди кўзим тушди.
Қизалоқ айвон устунига суяниб турар, кафти билан юзини тўсганча, унсиз, ўкиниб-ўкиниб йиғлар эди...
Индамай, чиқиб кетдим.
...Ростини айтсам, умримда биринчи марта... ўзбек бўлганимга уялдим...

Ўткир Ҳошимов

Дипломи бор бир қонуншунос қўлида автомати бор юз одамдан кўра кўпроқ пул ўғирлайди.

Марио Пьюзо

Бармоқсиз ўринбосарлар
Бир нарсага ҳайронман: ҳокимлик ёки бирор ташкилотга тавсия этилаётган янги раҳбар қўли кўксида қуллуқ қилиб туради. Чиройли табассум билан яна. Аслида халққа хизмат қилиш масъулиятини гарданига олаётган раҳбар бундан қувониш эмас, чуқур масъулиятни кўпроқ ўйлаши керак. Одамларнинг розилигига эриша оламанми, деган савол унинг юрагида турса, ишга ҳалол ва виждонан ёндошиши мумкин.
Афсуски, аксарият ҳолларда раҳбарчаларимиз вазиятдан унумли фойдаланиб қолишга ҳаракат қилишади, давринг келди сур бегим, деган расво тамойил уларнинг асосий шиорига айланади. Қизлари, жиянлари, куёвлари, тоғаю аммаларини ёғли жойларга қўйишади. Пора билан қўлга тушаётган, шарманда бўлаётганлар озмунчами? Қизиғи, улар жазоланиш ўрнига  ялло қилиб юраверишади. Танкалари ва муршидлари ҳимоясида кайфу сафосини давом эттираверади. Халқнинг пулига чанг солиб, одамларнинг норозилигига сабаб бўлаётганлар қаттиқ жазо олмас экан, тараққиёт, коррупцияни жиловлаш ҳақидаги гап-сўзларимиз сариқ чақага ҳам арзимас бўлиб қолаверади.
Мана бундай тоифани сиз ҳам биласиз: ўзи ҳокимиятнинг оддий ходими, бироқ данғиллама участкаси, тўртта бешта машинаси, дачалари бор. Ойликка оладими шуларни, ёки бирор каромат кўрсатганми? Яна камига бундайларни давраларнинг тўрида кўрамиз. Шоҳона ҳаёти ниманинг эвазига келаётгани билан ишимиз йўқ, бизни фақат унинг бойлиги  маҳлиё қилади. Мана шундай тоифага қуллуқ қилиб турувчиларни кўрганда эса жирканиб кетаман. Бундайларнинг тагини ковласангиз эса ҳаром бойлик келиб чиқади. Буни била туриб билмасликка, кўра туриб кўрмасликка олиш ўрнига бундайлар билан бир даврада ўтирмайман, деб айтадиганлар ҳам бормикан, деб ўйлаб қоламан.
Хитойда порахўрни қатл этишади. Агар бизда шу жазо тури қўлланилса, борми, уҳу, ўрмонга ўт кетади, қанча одам қирилиб кетади.  Майли, бундай жазо керакмас, ҳеч бўлмаса, бундайларнинг битта бармоғини кесайлик.
Бармоқсиз раҳбарлар кўпайиб кетади дейсизми? Айниқса, кунда кунора пора билан қўлга тушиш бўйича мусобақа ўйнаётган ҳоким ўринбосарлари аҳволи нима бўларкан деб ўйлаяпсизми? А, лаббай?

Нега қўполмиз?

Яқинда бир мактабга ижодий учрашувга таклиф қилишди. У ерда мен ўз кузатувларимни билдирдим. Яъни мактаб ўқувчиларининг сўконғичлигини. Онангни... деб бир бирига бемалол айтадиган бу авлод қаердан пайдо бўлди? Бошқа расво сўзларнику қўяверинг. Жамоат жойларида катталарнинг ҳам оғзи шалоқ эканлигига гувоҳ бўламиз. Йўл талашиб сўкинадиганларни эса ҳар қадамда кўрамиз. Қуш инида кўрганини қилади, дегани шумикан? Ақл ўргатишда бизга етадигани йўқ, аммо амалда нолмиз.
... Ижтимоий тармоқ орқали Раҳимберди домланинг шу мавзуга дахлдор гапларини эшитиб қолдим. Устоз айтдиларки, бир ароқхўр кишига инсоф бериб, мачитга борибди. Жамоатга қўшилиб, намоз ўқиётса, телефони жиринглаб қолибди. Намоздан сўнг ҳамма унга ёпирилиб, нега телефонни ўчириб кирмадинг, қанақа одамсан, дея маломат қилишибди. Эндигина намозга келган киши бундай муносабатдан хафа бўлибдида, яна майхонага борибди. Бир стакан, икки стакан ичибди. Учинчисига келганда хаёл билан стаканни ерга тушириб, синдириб қўйибди. "Оббо,- дебди ўзига ўзи, энди бу ерда ҳам гап эшитсам керак".
Шу пайт унинг ёнига шу жойнинг эгаси келиб, дебди:
--- Идиш синганига хижолат бўлманг, юзтаси синсаям майли, фақат кўнгил синмасин...

Хулоса шуки, тилни ҳақоратдан тийиш, ўзгаларга яхши гапириш ҳам бир садақа. Яхши гапириш қийин бўлса, табассум қилинг, табассум ҳам садақа. Ҳақорат қилиш гуноҳ, гуноҳ эса ризқни, умрни кесувчидир.

Япониядаги бир корхона раҳбари ишда сифат яхшиланиши учун антиқа йўл топибди. Унга кўра, маош бериладиган куни бир хонага корхона директори, бош ҳисобчиси ва иш юритувчи олиб кириларкан. Ойлигини олган ишчилар ўз ўринларига қайтаётиб, бояги хонада турганлардан бирини уриб ўтаркан. Бошлиқ ёки бошқа раҳбарлардан қай бири энг кўп калтак еса, ўша демак бу ойда менинг камчилигим, қусурим кўп бўлипти, деб хулоса қиларкан ва ўзини ўнглашга ҳаракат қиларкан...

Бизда бошлиқни турткилаш у ёқда турсин, ойлик нега кам чиқди, деб кўринг-чи...

ИНОҚЛИК
Телевизорда кино кўрсатди. Ўттиз еттинчи йил қатағони ҳақида. Қора плаш кийганлар бир бечорани икки қўлтиғидан олиб, кўча бошида турган қора машина томонга судраб кетяпти. Эшик олдида унинг аёли эмизикли боласини бағрига босиб, унсиз йиғлаяпти. Беш-олти ёшлардаги болакай «дада, дадажон», деганча отасининг кетидан чопиб боряпти. Кўчанинг у юзида одамлар турибди. Бирининг кўзида қўрқув, бириникида ўкинч, яна бири лоқайд қараб турибди. Бирови эса лабини истеҳзоли буриб, худбинона илжаяди. («Халқ душмани»ни «тегишли жой»га чаққан «сиёсий ҳушёр» кимса...)
Орадан анча ўтиб, телевизорда яна бир кино кўриб қолдим. Тўғрироғи, кино эмас, «Ҳайвонот олами» кўрсатуви. Йўлбарс дарахтнинг пастак шохида банан еб ўтирган маймун боласига ташланиб қолди. Маймунча жон аччиғида чийиллади. Шунда ғалати ҳолат рўй берди. Паст-баланд дарахтлардан ўнлаб маймунлар шиддат билан тушиб, йўлбарсга ташланишди. Қудратли йўлбарс уларнинг бир-иккитасини мажақлаб ташлади. Аммо маймунлар бор овозда шовқин кўтариб, мўр-малахдек ёпирилди. Бири тишлади, бири юмдалади. Забардаст бир маймун эса йўғон харини олиб, йўлбарснинг бошига чунонам туширдики, йўлбарс думини қисганча қочиб қолди...
...Маймунларга ҳавасим келди...

Ўткир Ҳошимов

Беш кун Қозоғистонда бўлдим. Менга ёққан томонларини санаб ўтаман.
1. Аэропорти ўта замонавий. Ходимлари хушмуомалали. Ортиқча ташвишга қўйишмайди. Масалан биздагидек, ўтиш йўлакчасида оёқяланг қилиб текширишмайди. Зажигалка, ручка каби нарсаларга аҳамият ҳам бериб ўтиришмайди.
2. Олмаотадаги тоғ ён бағрида жуда чиройли ва файзли дам олиш маскани бор. Канат қўйилган. Уч босқичли бу канат 6 минг метрдан тепага олиб чиқади. Ҳар бир босқичга алоҳида пул тўланмайди. Бошида бир марта тўлов бор, бўлди. Ўша билан салкам тўрт соат айланиб бир олам завқ оласиз.
3. Салкам икки минг километр машинада юрдик. Бирор ерда гаи ҳам, пост ҳам кўринмади. Йўллар ўта сифатли, радар кам.
4. Халқаро ва маҳаллий йўл трассаларида ҳожатхона, ёқилғи қўйиш шахобчалари, замонавий супермаркетлар ишлаб турибди.
5. Кўча-куйда ахлат йўқ. Беш кун юриб кўча ёки йўлаклар чеккасида ғижимланган қоғоз ҳам, бўш баклажка ҳам, сигарету смечка қолдиқларини ҳам кўрмадим. Кексаю ёш махсус қутига ташлайди ахлатни. Шунга ўрганган.
6. Ҳаво мўътадил. Деярли ҳар куни ёмғир.
7. Ҳар ҳафта театрга оилавий бориш мажбурий.
8. Маданият уйлари бизда деярли унут бўлди. Уларда эса маданият уйлари ишлаб турибди. Базаси бой.
9. Қозоқ халқи бой яшаркан. Энг чекка қишлоқларида яшовчи аҳоли ҳам эртага қаердан пул топаман, деб ўйлаб сиқилмайди. Ҳар бир уй эгасининг ҳеч бўлмаганда ўнта моли бор.
10. Сигир қўйларини кенг яйловга қўйиб юборишаркан, уч маҳал сут соғишаркан. Тоғ ён бағрида ўтлаб юриб, семириб кетган молларини кўриб, ҳайрон қолдим. Чунки бизда боқувдаги ҳўкизлар ҳам бунақа семирмайди.
11. Бизда энг ишончли ва тинч бўлган транспорт тури — трамвай “пенсия”га кузатилди. Уларда эса ҳатто троллейбус ҳам бор.
12. Шаҳарларда ҳаво тоза. Чунки дарахт кўп, дарахт кесганни юртга келган ёвдай ёмон кўришади.
13. Бирор ерда шиорбозлик йўқ. Келажаги буюк давлат, улуғ алломалар бешиги, деган ёзувларни кўрмадим. Зотан, уларнинг келажаги шиорсиз ҳам гуллайдиганга ўхшаб боряпти. Ўтиб кетган алломалар билан мақтанишдан кўра, бугун ҳар томонлама етук ёшларни тарбиялашга катта урғу беришмоқда.
Хуллас, кимлардир назарига илмайдиган қўшни Қозоғистон ривожланиш авжида. Турист жудаям кўп. Чет элликлар бекорга бирор ерга бормаслигининг сабабини эса яхши биласиз. Брюссел, Туркия, Боку, Душанбе, Тбилиси, Бухарест, Деҳли, Москвани кўрган киши сифатида айтаман: қозоғистонга албатта боринг.