Səhiyyənin yaratdığı fürsətlər və probemləri haqqında

Bu gün 17 iyun – Tibb İşçilərinin Peşə Bayramı Günüdür.
Bu sahə ölkə iqtisadiyyatında xidmət sektoru olaraq böyük xüsusi çəkiyə malikdir. Bi sector inkişaf dinamikasına, kadr təminatı məsələlərinə və müasir tələblərə cavab verə bilmə göstəricilərinə görə bir çox sektorları geridə qoymuşdur. 2024-cü ilin yenilənmiş dövlət büdcəsi layihəsində ümumi səhiyyə xərcləri 1 milyard 863 milyon 294 min manat nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da ötən il ayrılmış vəsaitdən 58 milyon 337 min manat çoxdur.
İcbari tibbi sığortanın tətbiqi insanlar üçün çox böyük imkan yaratdı. Bunu danmaq ədalətsizlik olar. 10 min – 15 min manatlıq əməliyyatlara pulu olmayıb həyatını itirənlər, sağlığına qovuşa bilməyənlər bu sistemin tətbiqi ilə sağlığına qovuşdu.

Bu sahədə problemlər yoxdurmu? Əlbəttə var.
■İcbari tibbi sığorta xidmətlərinin siyahısının genişləndirlməsinə ehtiyac vardır.
■Hər bir sığortalıya göstərdiyi xidmətə görə tibbi personala, ələxsus da həkimə ödənilən vəsaitin miqdarına (faizlərə) yenidən baxılmalıdır.
■Efirlərdə qeyri-peşəkar həkimlərin təbliğatı nəzarətə götürülməlidir. Posient tibbi xitmətin istehlakçısı olduğu üçün bu istehlakçıların aldadılmasının bir formasıdır.
■Sığorta sisteminin inkişaf etdiyi ölkələrdə sığortalı xəstə digərlərindən daha öndə və daha statuslu (hörmətli) olur. Ölkəmizdə isə sığortadan kənar müraciət edən posient daha statuslu hesab edilrək qarşılanır. Odur ki, icbari tibbi sığorta əsasında müraciət edən posientə tibbi personalın baxışın dəyişdirlməsi üçün əməli işlər görülməlidir.

… və sonda:
İnsanlara yaxşılıq etmək üçün dünyanın ən şanslı insanları həkimlərdir.
Bu gün peşə bayramı münasibəti ilə insanların sağlamlığının keşiyində gecə və gündüz dayanmış bütün tibb işçilərini təbrik edir, onlara şərəfli və məsulyyətli işlərində böyük müvəffəqiyyətlər arzulayıram.

Üç sözlük sevgi ifadəsi və bir ovuc dua üçün bayramlar əla fürsətdir. Çünki isti bir mesaj məsafələri aradan götürür, könülləri birləşdirir. Bu günlərdə bu fürsətdən istifadə edin.

Hansı ki, mən də bu fürsətdən istifadə edib bütün qəlbimlə Qurban Bayramı münasibətilə şəxsən təbrik edə bilmədiyim dostlarımı, izləyicilərimi, inanclı insanlarımızı, böyüklərimizi və ölkəmiz naminə zərrə qədər də olsa əməyi olan hər kəsi ən səmimi arzularımla təbrik edirəm! Qoy, bütün gözəlliklər evinizə dolsun!!!

Moskva Birjasında dollar və avro ticarətinin dayandırılması haqqında

ABŞ artıq Rusiyanın əsas maliyyə axınlarını hədəf seçib. Buna görə də ABŞ Maliyyə Nazirliyi Moskva Birja Qrupuna və onun klirinq agentinə qarşı sanksiyalar elan edib. Bununla rəsmi Vaşinqton Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsini dəstəkləyən maliyyə axınlarına nəzarət etmək istəyir. Bu isə Moskva Birjasında dollar və avro ticarətinin dayandırılmasına səbəb olub.

Rusiyada ajiatajın yaranmaması üçün Mərkəzi Bank şirkətləri və fiziki şəxsləri Rusiya bankları vasitəsilə dollar və avro alqı-satqısını davam etdirə biləcəklərini açıqlayıb.

Görünən odur ki, Rusiya Mərkəzi Bankı sanksiyaların müxtəlif təsirlərini modelləşdirərək bu cür ssenarilərə hazırlaşıb. Lakin ABŞ-ın əlində alətlər yetəri qədər olduğu üçün şübhəsiz ki, qarşıdakı aylarda daha yeni sanksiya mexanizmləri təqbiq ediləcəkdir.

Amma bir məsələni unutmaq olmaz ki, ayrı-ayrı ölkələr öz daxilində gizli iqtisadiyyatın çəkisini azaltmağa çalışsalar da, qlobal dünya çapında bu baş vermir. Əksinə, getdikcə gizli razılaşmalar, gizli müştəri və təhcizatçılarla xüsusi maliyyə əməliyyatları, mürəkkəb dolaşdırıcı konfiqurasiyalar artır. Bu isə hazırki məqamda Rusiyaya sanksiyalardan yayınaraq ixrac-idxal əməliyyatları həyata keçirməyə, ordu təhcizatını dayandırmamağa və müharibəni davam etməyə kömək edir.

Bu gün növbəti dəfə Mərkəzi Bankın sədri hörmətli Taleh Kazımovun dəvətilə AMB inzibati binasında ölkənin aparıcı iqtisadçı ekspertləri ilə bərabər görüşümüz baş tutdu.

3 saat davam edən görüşdə AMB təqdim etdiyi strategiyaya və sahəyə dair geniş müzakirələr aparıldı. MB rəhbərinin açıq müzakirə təşəbbüsünü təqdirəlayiq hesab edirəm.

Müzakirələr əsnasında bir sıra təkliflər verdim. Ələxsusda kredit portfelində regionların payının getdikcə azalmasını əsas gətirərək, bunun çox təhlükəli olduğunu və bu payın artırılmasının təşviq edilməsinə dair digər dövlət qurumları ilə birgə proqramın hazırlanmasını təklif etdim.
Çünki, hər il regionlarının payının azalması (bu paya dair ayrıca yazı hazırlayacam) bütün sahələrə: məşğulluğa, sosial həyata, iqtisadi aktivliyə, rifaha və s. ciddi təsir edir.

Digər bir təklifim isə, regionların payına düşən kredit payının istehlak və biznes üzrə, eləcə də sabibkarlıq meyarları üzrə bölğüsü ilə bağlı oldu. Kredit portfelinin sahibkarlıq meyarlarına görə bölgüsünün aparılması və ictimailəşdirilməsi hesab edirəm ki, biznesin maliyyələşməyə dair problemlərinin öyrənilməsinə imkan verər.
Ümid edirəm ki, həm regionların maliyyə əlçatanlığının artırılmasına, həm də statistik strukturun təkmilləşməsinə dair addımlar atılacaqdır.

DİM-in imtahan nəticələri təhsilin keyfiyyətinin artması və ya azalması kimi qəbul edilə bilməz.
Çünki sualların çətinlik dərəcəsi eyni qalsaydı, bunu meyar kimi qəbul etmək olardı, lakin illər üzrə çətinlik dərəcəsi müxtəlif olur.
Bunun əksini düşünənlər ötən ilin buraxılış imtahanının sual kitabçasını və bu ilin buraxılış imtahanının sual kitabçasını yanaşı qoyub, fərqi asanlıqla görə bilər.
Məhz bunun məntiqi nəticəsidir ki, ötən il bir şağird belə olsa 300 bal toplaya bilməmişdir. Bu il 14 nəfər 300 bal topladı. Nə baş verdi? Bir il ərzində Azərbaycan orta təhsilin keyfiyyət göstəricisi 1300 faizdən çox yüksəldi?

Düzdür, sualların çətin və ya asan olması imtahan verənlərin qəbul olmasına əlavə fürsət yaratmır. Bütün hallarda ən yüksək bal toplayanlar seçilir. Çünki, suallar çətin olanda da, asan olanda da savadlı abituriyentlər daha çox bal toplayır və qəbul yerlərini onlar doldurur. (Yəni sualar çətin olanda 500 balla kəsilən adam, sual asan olanda 550 balla da kəsilir.)

Amma sulların asan-çətin faktoru sonda abituriyentə ciddi təsir edir. Çünki təhsilin müxtəlif pillələrində və dövlət proqramlarında iştirak edən zaman qəbul balı vacib rol oynayır. Məsələn, Xaricdə Təhsil Proqramına (DP) müraciət etmək üçün qəbul balı 500+ olmalıdır. Ötən il nisbətən çətin suallarla 490 bal toplayan tələbə, 4 il sonra DP-yə müraciət etmək şansını itirib. Amma onunla eyni savadda olan başqa abituriyent bu il asan suallar olduğu üçün rahatlıqla 500+ toplayacaq və vaxtı çatanda DP-yə müraciət edəcək. Bu insanlar üçün qeyri-bərabər şəraitin yaradılması deməkdir.

Oxşar mövzu Müəllimlərin İşə Qəbulu (MİQ) imtahanların da baş vermişdir. Sualların çətinlik dərəcəsi bəzi illərdə kəskin fərqli olduğundan müəllimlər növbəti illərdə Yerdəyişmə üçün müraciət etdiyi zaman ədalətli rəqabət mühiti yaradılması mümkün olmur. Məsələn, biri nisbətən çətin suallarla 56 bal toplayaraq müəllim kimi qəbul olub, digər sonrakı ildə asan suallarla 59 bal toplayıb qəbul olur. 3 il sonra onlar yerdəyişmə üçün müraciət edən zaman asan suallarla qəbul olan müəllim qeyri-bərabər şəraitdə qalib gəlir, digəri uduzur.

Bu qeyd etdiklərim saysız-hesabsız hallardan sadəcə ikisidir. Buna görə də imtahan suallarının çətinlik dərəcələrinin nisbi bərabərliyinə ciddi önəm verilməldirir.
Yeniliklər, mütləqdir. Biz də bunun tərəfdarıyıq. Amma yenilik adı ilə bu hər il sual kitabları “təqdiqat laboratoriyası”na çevirməməlidir.

PS. Buraxlış imtahanlarında olan bu yanaşma Qrup imtahanlarında da tətbiq edilsə, qəbul balları ötən illə müqayisədə 30-50 bal yüksələcək. Valideynlər yer seçimləri zamanı bu faktoru mütləq nəzərə alsınlar.

Mərkəzi Bank yayımladığı press-relizdən gəlinən bəzi nəticələr:

■ AMB infilyasiyanın cilovlandığı qənaətindədir
■ AMB ÜDM-in artımına müəyyən mənada vəsilə olmaqda istəklidir.
■ AMB pul kütləsinin hərəkətinə nəzarətin daha da artırılmasını hədəfləyir.
■ İnfilyasiya nəinki son iki ayda, hətta son bir il ərzində AMB-nin gözlədiyi templə enir.
■ AMB həm də ehtiyatlıdır. Çünki prespektivə dair gözləntilər ifadə edilmir və sadəcə növbəti qərarların makroiqtisadi mühitə uyğun verilicəyi bildirilir.
■ Bankların kredit qaynaqlarının AMB-nin uçot dərəcəsindən elə də təsirlənmədiyi üçün uçot dərəcəsində olan enişin kredit faizlərinə, dolayısı ilə kredit portfelinə təsirləri yox dərəcəsində olacaq.
■ Manatın məzənnəsinə gəldikdə isə, Press-relizdə manatın məzənnə stabilliyinin qorunub saxlanılmasına dair ciddi təhdidlər yer almamışdır.

İqtisadiyyatı zəif, elmi güclü olan ölkə yoxdur.
Çünki, elmin sifarişçisi iqtisadiyyatdır.
Yəni, onun sifarişi ilə alimlərdə motivasiya yaranır, alimin motivasiyası isə xariqələr yaradır. Odur ki, iqtisadi sifariş olmadan, elm yalnız məşğulluğa və elmi adların sayına töhfə verən sahəyə çevrilir.

Elm Gününüz Mübarək!

Bu gün BBC, Euronews və CNN İnternational kimi dünyanın ən məhşur televiziya kanalları bütün günü ABŞ-ın Merilend ştatının Baltimor şəhərində avtomobil körpüsünün uçmasından danışıb. Nə var ki, körpünün uçması nəticəsində bir neçə avtomobil çaya düşüb.

Halbuki, başqa coğrafiyalarda baş verən saysız hesabsız faciələr, minlərlə insan ölümü bu kanallar üçün önəmsiz hadisə və adi statistikadır.

Hara baxasan?
Peşəkar kanallar ədalətsiz, ədalətlilər qeyri-peşəkar.

Albaniyanın Azərbaycandan qaz idxal etmək istəyi haqqında

Bu istək təzə deyil. Hələ 16 il əvvəl Albaniya bu istəyini 2008-ci ildə Xorvatiyanın paytaxtı Zaqrebdə keçirilmiş zirvə görüşündə bildirmişdir.

Bunun üçün əla fürsət var. Çünki, Yunanıstanın Türkiyə ilə sərhədində yerləşən Kipoi kəndindən başlayan TAP-ın ümumi uzunluğu 878 km-dir ki, bunun da 215 km-i Albaniya ərazisindən keçir. Başqa sözlə Albaniya TAP-ın keçdiyi 3 ölkədən biridir. Yəni Albaniyaya Azərbaycan qazından istifadə üçün digər ölkələr kimi hansısa tranzit ölkədən istifadə etməyə ehtiyac yoxdur.

550 km Yunanıstan ərazisindən, 105 km isə Adriatik dənizindən keçən TAP ən yüksək hündürlüyü olan 1800 metlik yüksəkliyə də məhz Albaniya ərazisində qalxır (Adriatik dənizdə 820 metrlik dərinliyə düşür)

Azərbaycan tərəfi bu fürsətdən istifadə edərək, təkcə ixracatçı kimi deyil, eyni zamanda Albaniyanın qaz şəbəkəsinin qurulmasında ciddi investor kimi çıxış edə bilər. Belə ki, Albaniya elektrik enerjisi istehsalının 97%-i dağ rayonlarındakı kiçik SES-lərdən alır. Lakin inkişaf edən sənayesi qaz təsərrüfatının yaradılmasını tələb edir. Orada isə qaz ehtiyatları olsa da, lakin bu günə qədər qaz şəbəkəsi yaradılmamışdır. Odur ki, Azərbaycan nəzərdə tutulan həcmdə qaz ixracı ilə yanaşı orada şəbəkənin qurulmasında investor kimi iştirak edə bilər.

Daxili bazarı təhciz etməkdə çətinliklər, idxal inhisarçılığı, fantastik qiymətlər və məhsul qıtlığı Rusiyadan idxal asılılığından xilas olan bilməyən ölkələrin iqtisadi mənzərəsi olacaq.

Rusiya benzin ixracına qadağa tətbiq etdiyi gün (~ 25 fevral), bunun səbəbinin Rusiyaya tətbiq edilən sanksiyalar olduğuna dair yazmış və müsahibələr vermişdik.

Dünən isə Forbes jurnalında Rusiyanın Energetika və Maliyyə İnstitutunun sözçüsü Sergey Kondratyev Rusiyanın neft emalı sənayesi yay aylarında Rusiyada benzin qıtlığına səbəb ola biləcək ciddi problemlərlə üzləşəcəyini yazıb. Onun sözlərinə görə, sanksiyalar neft emalı zavodlarında xarici avadanlıq və komponentlərin çatışmazlığı səbəbindən təmir işlərini çətinləşdirir.

Böyük ehtimal ki, S.Kondratyevi bu etiraflara görə bağışlamayacaqlar. Halbuki, o hələ yumşaq ifadələr seçmişdi.

Rusiyada təkcə neft deyil, bütün emal və istehsal sahələri getdikcə tənəzzüllə üzləşəcək. Çünki, hər emal və istehsalın arxasında xaricdən idxal edilən çiplər, yüksək texnoloji avadanlıqlar, yarımkeçiricilər və digər müxtəlif kompanentlər dayanır.

Odur ki, Rusiyadan idxal asılılığı olan ölkələr də bunun mənfi tərəfini getdikcə daha çox hiss edəcəklər.
Hansı ölkələr ki, bu problemi fürsətə çevirməyi bacaracaqlar, Rusiyadan asılılığı daxili emal və istehsal gücü hesabına azaldacaqlar, o ölkələr ciddi anlamda qazanacaqlar.
Amma hansı ölkələr ki, Rusiyadan olan asılılığı yalnız başqa ölkələr hesabına ödəməyi düşünəcək və öz istehsal və emal sənayesinə diqqət ayırmayacaq, o ölkələr üçün nəinki idxal problemi əbədi qalacaq, hətta bir gün daha ciddi və daha dərin böhran yaşayacaqlar: Daxili bazarı təhciz etməkdə çətinliklər, idxal inhisarçılığı, fantastik qiymətlər və məhsul qıtlığı Rusiyadan idxal asılılığından xilas olan bilməyən ölkələrin iqtisadi mənzərəsi olacaq.