**"Тутинган" ўғил

Амал курсисида ўтирганингда ким энг кўп товонингни яласа, курсидан тушганингда ўша биринчи бўлиб сендан юз ўгиради, деганлари қанчалик тўғри эканига ўзим ишонч ҳосил қилдим.

Бир қадрдоним бор эди. Кунора қўнғироқ қилиб, ҳафтада келиб турар, шифохонага тушиб қолсам, "овора бўлманг", дейишимга қарамай ҳаммадан аввал етиб борар, таътил пайтида Ўзбекистоннинг қайси бурчагига дам олмай, топиб борар, "бир чўқимгина" ош қилмаса, кўнгли жойига тушмас эди… Буниси ҳам майли, икки гапнинг бирида "мен сизни отам деганман, сиз менинг отамсиз", деб, Худони ўртага солиб қасам ичарди…

Мансабим жиндай ўзгарган эди, "болам"ни йўқотиб қўйдим. Суриштирсам бошқа ота излаб юрган экан…

© Ўткир Ҳошимов**https://t.me/rustamxon1986

***-Yaxshi hayotni, oʻzingni yomon his qilgan joydan ketish bilan boshla.

(Ho'p deb yana kanaldan chiqib ketib qomelar...😂😂 )*

Xayrli tun qadrdon obunachilarimiz 🤗🙋🏻‍♀️**

**Ундай бўлса, тўғрисини айт. Мени алдаганинг билан Аллоҳни алдаёлмайсан. Шуни билиб, тўгри гапир. Сендан нега тамаки ҳиди келяпти? Нечун гул юзли боламдан бу ирганч ҳидни сезяпман? Жавоб бер менга, шу зақкумни чекдингми? — Йўқ... йўқ, чекмадим она. — Унда нега уст-бошинг бунчалик сасийди? — Кеча дўстларим чекишди. Шунинг ҳиди синггандир. — Нега чекманглар демадинг? — Менга нима, она. Менга кулоқ солишармиди?! — Унда тўғри сўзингга қулоқ солмайдиганлар билан нега дўст бўласан? Тозароқ, туғрироқлар билан дўстлашолмайсанми? Сенга тўғри йўлни кўрсатадиган, сен тўғрисини айтганингда қабул қиладиган дўстларинг нега йўқ? Ҳақли сўзингта эътироз этсалар, нечун тарк этмайсан уларни? Бу сўзлар Ҳусайиннинг бардошини нуратди, ҳиссиётини ранжитди. — Тарк этиб бўладими, она?! Тарк этсам хафа бўлмайдиларми? Дўстларни хафа қлиш тўғрими?
— Яхши, онани хафа қилиш тўғрнлигани қайси китобда ўқидинг? Она сени эзгуликка даъват этаркан дўстларимни ранжитмай деб онани хафа қилсанг, Аллоҳ рози бўлармикан? Сенга сигарет чектириб ёки сенинг ёнингда чекишдан бошқа ҳунари йўқ, сенга инсонликни унутдирадиган, онага бош кўтартирадиган ошнани лўлиларнинг орасидан ҳам топа оласан. Аммо сен учун кеча-кундуз дуолар қилган, сендан зиёда тушунишга, ўйлашга ҳаракат қиладиган онани, тахминимча, топишинг мушкул. Фотамахон Ҳусайинга кўзларини яхшироқ тикиб, сўзлари таъсирига тортмоқни истагандай бўлиб, давом этди:
— Сени ҳақ йўлга йўллайдиган дўст топ, мен унинг кўлларини ўпаман. Оёқларининг чангини силайман. Фақат чекадиган, эртага бошингга бало бошлаб келадиганларни оғайним, жўрам деб менга гапирма, ўғлим. Бу мавзу шу ерда yopildi.Husayin онасига жавоб бермади. Мактабга кетди.

Ҳусайиннинг тенгкурлари ҳақиқатан ёмон болалармиди? Бир замонлар бу болаларнинг шу аҳволга тушишларини айтган одамни жиннига чиқарадиганлар топилар ёки унинг сўзларидан кулишар, бу покиза гўдаклар ҳақида бундай ўйлагани учун масхара қилишарди. Аммо орадан ўтган бир-икки йилда улар жуда ўзгарди, кеча фариштадай қўринган гўдаклар бугун ўзларини фаришталарга ўхшатган сифатларидан жудо қилдилар. Ҳар кун мактабга одоб билан бориб-келадиган болаларга нимадир бўлди. Ўзларини ўзга оламда кўргандай. Тунги кўнгнлхушликлар уларни қаноатлантирмай қолди. Тунги лаззатлар тўйдирмас, энди янада қониқмоқ учун бугунгача хаёлларига келмаган йўлларни ахтариб топишарди. Бир кун кўрилган муқовасида қиличидан қон томган қароқчиларнинг расми бўлган китоб бу болалардан бирини кира билан ижарага китоб ўқитадиган бир дўкон олдигача судради. У ердан бир китобни ижарага олиб қайтди. Ўша кундан кейин икки кунда бир, уч кунда бир ижара китоб дўкони олдида кўрадиган бўлишди. Ҳар гал янги китоб билан қайтар, уйда дам олиш баҳонасида алоҳида бир хонага кириб, дарс китоблари остига қўйиб, саргузашт романни ўқирди. Агар биров кириб келадиган бўлса, тезда дарс китобини романнинг устига қўйиб ўқийверарди. Ўғли дарс тайёрлаб чарчаганини ўйлаган она, чой дамлаб келтирганида, уни дарс китобларини ўқиб ўтирган ҳолда кўрар ва севинарди.**

онакелишини тузукроқ ўйлаб ҳам кўрмаган экан. Ёхуд болалари билан овора бўлиш, уларнинг ҳолига ачиниб, яхши ният билан ҳаракат қиляш бундай ўй суришлардан чалғитгандир. Энди бу кун тартибидаги кўндаланг масала кун сайин улканлашар, барча йўллар болаларга ўгай она топиш маъносида бирлашарди. Ўгай она... Бу номни бугунгичалик ҳақикий маънода тушунмаган эди. Бошга тушмагунча билмас деидилар. Пешонадаги яра билан девордаги ковакнинг қандай фарқи бор? Одилбек неча бор хотини ўлиб уйланганларни eshitgan.Ammo
ўша уйланганларнинг ўз болаларига бугун
англаганидек, ўгай она олиб келтшни tushunmagandi.Hozir ўгай онани бир олов сифатида қабул қиларди:этимларнинг овқатини пишириш ёки иситиш ўрнига ёқиб юборадиган olov.Yohud у бир шамол-гўдакларга ором бериш ўрнига а уларни жунжиктириб, юзкузларини чанг-тўзон билан тўлдиргучи шамол... Болалар бошига шундай она келиши эҳтимоли бор. Бундай эҳтимол катта. Бутун ихтиёр кўлдан кетиши мумкин. Шу ўй Одилбекни эговларди. Она ҳасратида юраклари доғланган гўдакларга қараши билан ўзини уларга зулм фармонини имзолаган ҳаким ўрнида кўрарди. Ҳамма ўгай инсонлар ҳам болаларга зулм қилишдан завқ олмаса керак деб ўзини овутишни истайди. Мингтадан битта бўлса ҳам яхшиси учраб, болаларнинг чеҳраси очилиб қолар дея умид qiladi.Oxiri:”Nega бекорчи ҳаёл,беҳуда ўй сураман. Яхши ўгай она менинг болаларимни кутиб турибдими?» — деб яна ғуссаси ортади. Тўйга бир ҳафта қолди. Чигал ўйлар қуршовида кун сайин Одилбекнингумидиузилиб борди. Уйланишни истаганига пушаймон бўлди. Тўйга тайёргарлик кўрилмаган, сўз бермаган бўлсайди, шу кўйи бўйдоқ ўтишга рози эди. Оҳ, қарши тарафдан қайтиш таклифи келсайди, тўй зарарини тўлаб, барча алоқани тўхтатган бўлурди. Аксига олиб, утарафдан бундай садо йўқ эди.
Кунлар шундай ў лар билан ўтди. Хотинининг бир йил аввал вафот этгани сабаби билан чолғули-солғули тўй қилмоқчи эмас. Фақат келин келган оқшом дўстлари билан бир таом еб, ўтириш қилмоқчи — мавлуд, маснавий ўқитмоқчи. Қиз тарафга ҳам бу таклиф маъқул бўлди.
Бир кеча аввал... Эртасига келин келиши kerak.To‘g‘rirog‘i, балки очиқроғини айтиш керак бўлса, болаларнинг ҳаётида онасизлик даври тугаб, ўгай она даври бошланади. Бу кеча тўйиб-тўйиб яхши кўриб қоладиган кечасидир. Бозордан келтирган бир халтачани узатаркан. — Нима олиб келдингиз менга, ота? — деган болаларига ичи зирқираб қаради. Энди бундай нарсаларни фақат ўгай она розилиги билан келтиришини ўйлаб кўнгли бузилди. Гўё айрилмоқ учун хайрлашаётгандай уларнинг гул юзларидан ҳидлаб-ҳидлаб ўпди. Халтачаларни очди. Писта, қандлар, ўйинчоқлар... қандларни едирди. Ўйинчоқларни берди. — Қани, болаларим булар билан ўйнанг, мен намозимни ўқийин! —деди. Намоздан сўнг сув иситди, ювинтирди, сочларини таради, уст-бошини кийдирди. Кечгача уларни ўйнатди, Уйқулари келиши билаи ухлатдк. Ўзи ҳам ёнларига аузалди. Етимларини ҳидлаб-ҳидлаб кўзларини юмди. Ухлади... Тун ярмида даҳшат ичра уйғондн. Қаради. Болалари пишпиш ухлашмоқда. Кўргани туш эканига шукр этди. Тушида Ҳусайин очқоганмиш, ўгай онасидан овқат сўраганмиш, у эса: — Ҳозир овқатланадиган вақт эмас!.. — дермиш ва овқат бермаганмиш. Бироздан кейин болатакрор сўраса: — Заққум ye.Hammamiz очмиз. Кутсанг, ўласанми?! —деб озор берармиш. Бу сўз Ҳусайиндан зиёд Одилбекка ёмон таъсир қилиб: — Хоним, болаку бу, бироз овқат берсангиз бўлмайдими деса: — Унинг тарбияси менга оид экан, ишимни қийинлаштириш не ҳожат? Оғзига икки уриш ўрнига овқат тутиш керакми? Бугун индамасанг, эртага бошимга chiqadi.Nimasi бола бунинг? Кўрмайсанми, ҳар нарсага ақли етади деб Ҳусайинга шундай бир ғазабли

Аллоҳга, қолаверса эрига омонат қолдирганини бир лаҳза бўлсин ёдидан чиқармайди. Сўнгги кеча эди. Хаста қийналиб нафас олар, ҳар нафас олганда тили зўрға қимирлар, бир нарсалар айтаётгандек бўларди. Одилбек унинг аҳволи ёмонлашганини сезиши билан қулоғига бир неча бор Аллоҳ... Аллоҳ деди. У жавоб бермади. Миннатдор кўзларини эридан олиб, қўллари билан ишорат қилди.
Одила беланчакда ётар, Ҳусайин уни кулдириб, ўйнарди. Хаста аёл эрига қаради, сўнг кўли ўйнаётган болаларни кўрсатгандай узалди. Фақат узалган қўл ҳавода қолмади, кўрпа устига тушди. Бу орада чукур нафас билан Аллоҳ калимаси эшитилди. Кўл бошқа қимирламади. Фақат ҳамма нарсадан бехабар ўйнаётган болаларини кўрсатгандай олдинга узаниб қолди. Балки бу харакати билан сўнгги ҳаётининг ғунчаларини, куртакларнни омонат қолдираётганини яна бир бор билдириб, уйланадиган хотинига бу гўдакларни эздирмасликни васият қилмоқчи бўлгандир. Одилбек кўзларида қалққан ёшларни сассиз сидираркан, бир неча сония аввал онаси бўлган бу етимларга изтироб ва ачиниш билан қаради. Одила акаси тебратаёган беланчакда қулгидан тўхтамасди...
Унинг кулгиси яна қанча давом этади? Буни тушунишга ҳали ожиз эди. Ҳар қандай инсон оиласидан ўлимдан қаттиқ таъсирланади, ниҳоят бу таассурот кундан-кунга камаяди. Бироқ шундай пайт келадики, унга алоқадор нимадир хотиралар чўғини қўзғаб, ўт олдириб юборади, кўнгил изтироб алангаси ичра қолади... Одилбекнинг аҳволи, таъсироти бошқачароқ кечди. Узоқ вақтлар кўнглида Хайриянинг алоҳида бир жой банд этиб турганини ҳис этди. Бу унинг оиласига, хотинига вафосидан эдими ёки ундан ёдгор қолган икки нўдакнинг кундан-кун оналарини қўмсашларига, излашларига боқиб, қон йиғлаб, яраси янгиланиб, кўнгли зирқирашиданми? Одилбек учун вафо ҳиссидан кўра икки норасиданинг аччиқ ҳоли кучлилик қилгандек эди, гўё. Бироқ уни вафосиз дейиш инсофсизликдир. Тунлар онасизлик туфайли ғарибликда қийналган етимларни кучоғига олиб севмоқнинг таъриф этилиш мумкин бўлмаган бир хис пайдо қилишини бошидан кечирганлар яхшироқ билсалар керак. Аслида булар мусибатда қолганми? Қучоқларида бошлари эгик турган, севгалиси тарк этган бир ошиқ, махзунлиги оғушида жим қолган гўдакларми аслида? Барчасининг бағри ярим. Барчаси куйган. Кўнгиллари ярали. Шу билан бирга хотинидан жудо бўлгач, бир-икки йил ўтиб уйланганларнинг чехраси очилганини кўрганлар кўпдир. Бунга акси ўлароқ уйда кўчада, мактабда доимо ғуссали, йиғламоққа тайёр етимнинг қош-кўзи кулиб туриши нодир ҳодисадир. Ота кўнгли бир аёл билан тўлиши мумкин. Фақат бола кўнглини оладиган, кўнглини тўлдирадиган аёл энди дунёда йўқ. Ота севгиси бир инсонга бўлган севгидан иборат, боланинг меҳр-муҳаббати эса фақат онага боғликдир. Она ер юзида бир донадир, ягонадир. Унинг онаси ўлгач, уйга янги бир она келади. Отанинг айтишича, бу онанинг аввалгисидан камчилик тарафи йўқ. Фақат боланинг фикрича, бу она билан аввалги онани қиёслаш инсон билан унинг соясини тенглаштиришдек гап. Бири бутун борлиғи билан шафқат ва марҳаматдан иборат бўлса, бошқаси фақат моддий ва шаклий жихатдангина онага ўхшайди. Бири севса, иккинчиси уради, бири бағрига босса, ўзгаси кўксидан итаради, Биринчиси — она, иккинчиси—ўгай она. Одилбек болаларида онасизлик туйғуларини кўрган сайин, дарди ҳам ортиб борди. Уларни ҳар оқшом, ҳар тун кучоғига оларкан, кўли кўзёшлардан нам бўларди. Айниқса, Ҳусайин:
—Ота, онам келмадику, ҳали тузалмадими?—деб сўраганида дарди янада кучаяди Тун-кечалаб қийналса ҳам уларга қарар, шафқатини, мехрини аямас, кундузлар қайнонаси, яъни хотинининг онасиникига қолдириб, ишига кетарди. Бир кун у ҳам болаларга қараёлмайдиган даражада хасталанди ва у яна уйланиш мажбуриятида эканини хис эта бошлади. Фотимахонимга уйланиш масаласи ҳам ҳал бўлгунга қадар болаларига бир ўгай

**Ҳа, бу йўлда анча захмат ва азият чекасан. Сабр этсанг, бу захматлар эртага раҳмат бўлиб қаршингдан чиқади. Пешона терини тўкиб инсонлигини исбот этганни, Пайғамбари хурматига етимларга кўз-қулоқ бўлганни Аллоҳ кўз кўрмаган неъматлар билан сийлайди. Уларга оналари йўқлигини «Фотима яхши аёл экан”, дейишлари учун эмас, Аллоҳ рози бўлиши учун сездирмасликка кириш». Фотима қабул қилган қарори учун шу кунга қадар илк маротаба қутланаётганини тушунди. Уйларига илк бор келган бу хонимнинг сўзлари риёдан йироқ, ғоят самимий эди. Кетаётганда, ҳалигача танишиб суҳбатлашмаганидан хижолат бўлиб қўлини ўпаркан, хонимдан дуо қилишинн сўради, бу хил насиҳатларни кутганини билдирди. Кўк юзидаги булутларни шамол атрофга тарқатганн каби инсоний вазнфасини ижро зтгач, вазмин қадамлар билан уйига йўналган бу хонимнинг орқасидан ердаги чанг тўзонларни кўкка совурадиган бир шамол турди. Бир онда одам-одамни танимайдиган ҳолат вужудга келди. У тўзонва қуюн ичра сокинлик билан одимлаётгани қўзга ташланиб турарди. Бу манзара Фотимага ботилнинг келиб-кетишини, чанг-тўзон каби эканини, фақат ҳақ қудратли ва боқий бўлиб қолаверишини эслатди.

Ким эди бу аёл? Исмини айтишни лозим топмаган, ҳатто айтмаслиқдан кўнглида ҳузур туйган бир аёл. Сабаби нима эди? Уяладиган иш қилдими ёки «нечун бундай қилдинг?» —деб сўраб кетадиганлардан бири эканлиги учун шундай йўл тутганмикан? Албатта, йўқ.
Агар: «Ажабо, бу хоним ушбу ишни Аллоҳ ризолиги учун қилганидан ва фақат У билиши етарли эканига ишонганидан ўзини танитишни истамагандир?»—дейилса, жавоб саволнинг ўзида акс этган бўларди. Инсонда бир дард бор. Амалларини бошқаларга билдириш дарди. Бу дард баъзан тарбия ва одоб доирасидан чиқиб кетади. Инсон бир яхшилик қилади. Фақат бу яхшилик мукофотини Аллоҳдан кутмасдан, бошқаларнинг бошларини қотириб, кулоқларига етказмагунча роҳат топмайди. Келажак наслларга қандай етказишади? Бунинг ҳам чораси бор, йўли осон. Дарҳол мармар лавҳага кўрсатилган ёрдам ва ўзининг исмини ёздиради, Тамом. Ким нима дейди? Баъзан бировга эрталаб яхшилик қилиниб, кечқурун юзига солинади. Лекин бу жаҳонда билдирмасдан яхшнлик қилиб, бу яхшилигини ёдида сақлаб юрмайдиганларнинг ҳам борлиги аниқ. Ҳақиқат шуки, Фотиманинг меҳмони — ҳар сўзи гавҳардан зиёда бу аёл дунёнинг исмсиз жаноблари орасидан ўрин олишга лойиқлигини ўз ҳаракатлари билан исбот этганди. Аллоҳ ундан рози бўлсин. Унинг мукофоти уни танимаган, фақат ортидан бу йўлда дуо қилганларнинг Аллоҳ ҳузурида қабул бўлинган ниёзларидир.

Одилбек бир неча хонадонга бош уриб, ниҳоят муваффақиятли жавоб олди..Унинг аввал уйланганини, бунинг устига икки етими борлигини эшитганлар дарҳол рад этардилар. Однлбек тул хотинлар балки бу турмушга рози бўлар деб ўйлар, бироқ ҳеч кимдан ижобий жавоб ололмасди. Ниҳоят Фотима исмли бир қизнинг оиласи бу таклифни: — Бир ўйлаб кўрайлик... — дея қаршилашди ва бир ҳафтадан кейин рози бўлишди. Хотини ўлганига бир йил бўлди . Ундан хотира бўлиб уч ёшли қизалоқ ва беш яшар ўғил қолди. Одила ва Ҳусайин. Бу бир-бирвдан севимли, бир-биридан гўзал ва ширин, шу билан бирга бир-биридан толесиз икки гўдак унинг кўлида қодди. Не қиларини билмайди. Хотинининг хасгалиги кучайган сайин, ҳаётдан умиди узиларкан, гўдакларни аввало**

Жим! — Гувиллаб турган йўғон-ингичка товушларни гумбурлаган садо таққа тўхтатди.
— Жим бўл! — деди Ёвуз Руҳ ўкириб. Қалтироқ қўлини пахса қилиб қичқирди: — Унсур! — деди оғзидан кўпик сачратиб. — Сени ўз қўлим билан отиб ташлашга тайёрман! — Кейин Жингалаксочга юз-ланди. — Милиция борми бу даргоҳца, Дмитрий Степанич! Бунақа бандитларни тийиб қўядиганлар борми-йўқми исполкомда!
Жингалаксоч вазмин одам экан. Шошилмай ўрнидан турди. — Қўйинг, Соат Ғаниевич! — деди тасалли бериб. — Асабингизни асранг. Секин-секин юриб ёнимга келди. — Ўртоқ Шоматов, — деди қуруқ ва расмий оҳангда. — Совет граждани сифатида
давлатдан квартира олишга ҳақлисиз. Навбатингиз келса — оласиз. Сиз — озодсиз! Қаранг, қандай яхши! Менга озодлик ҳадя этяпти! Мана, майнавозчилик томошаси тугаяпти.
Ҳаммаси жойида. Ҳаммаси рисоладагидек. — Рухсатингиз билан бир нарсани сўрасам, — дедим иложи борича мулойим қилиб. — Навбатим қачон келади?
Жингалаксоч мендан ҳам мулойим жилмайди: — Юз йилдан кейин!
Ўша куни Гарангсиб кўчага чиқдим. Чарс чекким келарди. Майли, биз камбағалларга «Прима» ҳам
тешиб чиқмайди! Энди сигарет тутатсам, ёнбош томондан ғўлдираган овоз келди: — Чекишдан ол, ука! Энсам қотиб бурилиб қарадим. Ким бўлди бу? Аввалига эслолмай турдим-у, тамакидан
сарғайиб кетган тишларини кўрсатиб, илжайганидан таниб қолдим. — Ие, Маузер ака! — Қалайсан? — деди у қўлимни қисиб. — Шомансур акадан хабар борми? — Хат келди. Юрганмишлар... — Майли, ука, сабр қилинглар! — деди у сигарет тутатиб. — Мени айтди, дерсан, бу олатасирлар босилади. Нариси билан уч-тўрт йил. Жим юрибсанми ишқилиб? Ҳеч қаёққа
бормадингми? — Бордим. Республика прокуратурасига. — КПЗга тиқмадими? — Яна бир марта келсанг, жиннихонага жўнатаман, деди. — Тўғри айтибди! — Маузер Соатович илжайиб қўйди. — Жўнатадиям! Уларга
чекланмаган ҳуқуқ берилган. — Дадамнинг орденини топширдим. Амбарцумянга бериб қўйсин. — Бекор қипсан! — У кескин бош чайқади. — Даданг орденни ҳалол меҳнат қилиб
олганлар. — Бўлмаса, ҳалол меҳнат қилган одамни қамоққа тиқмасин. Маузер ака «шу гапни менга айтяпсанми?» дегандек таънаомуз қараб қўйди. Бирпас сукут
сақлаб турди-да, сўради: — Бу ерда нима қилиб юрибсан? — Уй масаласида келгандим. — Уйни нима қиласан? — Уйландим, — дедим хушламай. — Зарилмиди? Нима қилардинг ёш бошингга бўйинтуруқ илиб? Ғашим кела бошлаганини сезиб, елкамга қоқди. — Мен-ку, овқатланиб олдим, — деди кулимсираб. — Қорнинг қалай? Бу ернинг

экан-ку! Тўғрими шу гап?.. — Тўғри. — Раис бўлса битта ўғлига Тошкентдан участками, кооператив уйми олиб беришга кучи
етмайдими?
Кулдим. — Бундан чиқди... Раис отам менга участка ёки кооператив уй олиб берса, ҳаммаси ўзиданўзи ҳал бўлади. Шунақами? — Пажалста! — деди Ёвуз Руҳ қўл дўлғаб. Жингалаксоч унинг хулосасини дарҳол
қувватлади: — Шахсий мулк сотиб олишга ҳар бир гражданнинг ҳаққи бор. — Шунақа-ку... — дедим киноя билан. — Отам энди раис эмас-да! Лагерда ётибди.
Шимолий Қозоғистонда! «Ўзбек иши» билан қамалган. Ёвуз Руҳнинг кўзлари ёниб кетди. — Ах-да! — деди ғўлдираб. — Кўрдингизми, Дмитрий Степанич! Бу... — ипдек бармоғини бигиз қилиб мени кўрсатди. — Бу — шубҳали шахс! Биографиясини ёлғон ёзган. Отаси
қамалганини атайлаб яширган. Жамоатчиликни чалғитмоқчи бўлган. — Қизиқ...—дедим ясама лоқайдлик билан. — Отам раислигидан фойдаланиб, менга уй
олиб берса, қонунга хилоф эмас. Дадамнинг қамалганини ёзмасам — жиноят экан-да! — Сен... сен... гапни чалғитма, унсур! — Ёвуз Руҳ ўрнидан туриб кетди. Тошбақаникидек ингичка бўйни баттар тиришиб, боши асабий қалтиради. Кўксидаги орденлари жиринглаб
кетди. — Бўшатиб қўй кабинетни! — Ҳаяжонланманг, Соат Ғаниевич! — Жингалаксоч Ёвуз Руҳни юпатди. — Ўтиринг!.. Йигитча! — деди муросага чор-ловчи оҳангда. — Сизга квартира беролмаймиз. Бўпти, сизга
рухсат. — Уй керакмиш бунга! — Ёвуз Руҳ ҳамон ғазабини босиб ололмасди. — Ана, хотинингникига бориб тур! Чиқиб кетардим-у, гапи нашъа қилди. — Мусулмонмисиз? — дедим қоним қайнаб. — Мусулмончилик қоидаларини
тушунасизми? — Мен ҳеч қанақа мусулмончилик-пусулмончиликни билмайман! — Ёвуз Руҳнинг боши
соат капгиридек ликиллади. — Мен биламан! — дедим қайсарлик билан. — Ичкуёв бўлишни хоҳламайман! — Бўлмаса, хотининг билан кўчада ётиб юравер! — Боядан бери тилимни тийиб турган эдим. Ёвуз Руҳнинг гапи жонимдан ўтиб кетди. Айтмаслигим керак бўлган гапни айтиб
юбордим: — Нега шу тупроқда туғилиб ўсганлар шаҳар чеккасига чиқиб, лой чангаллайди-да, кеча
келганларга уй тайёр? — Нима? — Жингалаксочнинг кўзлари таҳдидли қисилди. — Нима дедингиз? — Аниқроқ қилиб айтайми? — дедим ғазабдан овозим қалтираб. — Нима учун ўзбекка уй
йўқ-да, кеча вагондан тушганларга уй тайёр? — Шунақа денг? — Жингалаксоч лабининг бир чети билан кинояли илжайди. — Демак, сиз
Тошкент фақат туб аҳолиники, ғайримиллатлар кетсин, демоқчисиз? Тўғри тушундимми? — Йўқ! — дедим бош чайқаб. — Илгари келганлар кетсин, демоқчи эмасман. Энди
келаётганлар келмасин, демоқчиман. Аҳоли ўзимизда ҳам... У ёғини айтолмадим. Стол атрофида ўтирган бир хил қиёфалилар тўсатдан ҳар хил қиёфага
кирди. Ҳар хил овозда ҳайқира бошлади. Бири кўзи олайиб бақирди, бири чинқирди, яна бири ҳайратдан ёқасини ушлади. Фақат айбномаси бир хил эди. Миллатчи! Халқлар дўстлигининг душмани!

йигирма чоғли одам. Эркак-аёл аралаш. Негадир ҳаммасининг қиёфаси бир хил: тунд, лоқайд. Фақат бир одам — мажлис раисининг ўнг тарафида ўтирган киши бошқаларга ўхшамайди. Юзи шунақанги озғин, шунақанги заҳилки, биров эски ўликни гўрдан суғуриб чиқиб, калла чаноғига тери ёпиштириб қўйгандек. Чакаклари ич-ичига кириб кетган, бўйни ингичка, қилтириқ. Аммо тошбақанинг бўйнидек сертомир, чайир... Юпқа лаблари асабий титрайди. Шундай иссиқда қора костюм кийиб, бўйинбоғ тақиб олган, кўкраги тўла орден, медаллар. «Қизил юлдуз», «Жанговар Қизил байроқ», «Ватан уруши»... Гап бунда ҳам эмас. Кўзлари ғалати, кўзлари... Чор атрофга, одамларга, оламга, борингки, ўзига ҳам шу қадар чексиз қаҳр билан боқадики, қараса
этингни сескантириб юборади. Баайни Ёвуз Руҳнинг ўзгинаси! — Фамилиянгиз? — деди Жингалаксоч мен томонга қарамай. Айтдим. — Одамларга нима бўлган ўзи, Соат Ғаниевич! — Жингалаксоч қўлидаги «дело»ни Ёвуз
Руҳ олдига ташлади. — Шунча эгоизмни кимдан ўрганган бу ёшлар! — деди афсус-надомат билан. Ёвуз Руҳ қоғоз титкиларкан, мен томонга қараб қўйди. Ўзининг ҳақлиги-ю, менинг
ноҳақлигимга, ўзининг қудрати-ю, менинг ожизлигимга ишонч билан тўлиб-тошган бу нигоҳда яна бир нарса — нафрат бор эди! Ҳатто «инқилоб чавандози»нинг белига «осилиб» турган прокуратура «босси» ҳам менга бунчалик жирканиб қарамаганди. Беихтиёр кўзимни олиб қочдим. — Уй керакми сенга? Худо ҳаққи! Шарти кетиб, парти қолган кекса одамнинг овози шу қадар гумбурлашини
биринчи кўришим. Худди гўрдан чиққан садодек! — Уй керак бўлиб қолдими? — деди Ёвуз Руҳ тағин таҳдидли гумбурлаб. Тамом! Ҳаммаси тушунарли! Булардан ҳеч қачон, ҳеч қандай нажот йўқлигини англадиму, вужудимда ажиб енгиллик сездим. Нима қипти, биринчи марта кўряпманми бунақа
Ҳангомаларни! — Ҳа! — дедим ўзимни босишга уриниб. — Уй керак! — Домлаларга йўқ уйни сенга қаёқдан топиб берсин? — Унисини билмадим, — дедим ростини айтиб. — Аммо менга уй керак. Хотиним билан
ётоқхонада туролмайман! Ёвуз Руҳ кўзимга тешиб юборгудек узоқ тикилди. — Биографиянгда ёзибсан! — деди қоғоз варақлаб. — Шаҳар судида ишлаган экансан. Бир
йил ишладингми? — Саккиз ой... — Нега ҳайдашди? — Ҳайдашгани йўқ, — дедим хотиржамлик билан. — Ишлагим келмади. — Эшитдингизми, Дмитрий Степанович! — Ёвуз Руҳ Жингалаксочга қараб кулди. Кулгиси
ғалати экан. Худди калтакесакнинг томоқ қоқишига ўхшайди. — Суд органида ишлагилари келмабди... Хэх! Жингалаксоч индамади. Чарчоқ қиёфада бошини кафтига қўйганча тирсаги билан столга таянди. Бир чеккада ётган «Малборо» сигаретидан олиб, ялтироқ чақмоқтош ёқди. Узун стол атрофида ўтирган бир хил қиёфадагилар бир хилда сукут сақлашар, ҳайҳотдек хона жимжит, Ёвуз Руҳ варақлаётган қоғозлар ғайритабиий баланд овозда шитирлар эди. — Афғонда хизмат қилган экан, — деди Ёвуз Руҳ. — Бош аргументи шу. — Начора? — Жингалаксоч тутун қайтарди. Юзимга тикилиб туриб, анчайин осойишта
оҳангда тушунтирди: — Сизни Афғонистонга биз юборган эмасмиз, йигитча. — У ёққа борганимга мен ҳам афсусланаман! — дедим совуққина қилиб. — Қўйиб берса душман томонига ҳам ўтиб кетади бунақалар. — Ёвуз Руҳ ўйиб юборгудек чақчайди. — Шошма! — деди навбатдаги қоғоз варағини ажратиб олиб. — Отанг колхоз раиси

**ТОМОШАБОҒ

«Ўтмишдан»
Эй бус-бутун аёлати вайрон ўлон ватан, Ҳар гўшаси замонада зиндон ўлон ватан. «Рамузот»
Қадақчи Ҳамроқулнинг тоби қочди. Ким билади, кеча
кечқурунги худойи ош ёқмадими, ё эрталаб чойнак қадақлатиб кетган кишининг носида бир гап бор эканми... Аммо кеча эрталаб ҳам ланжлиги бор эди шекилли, бўлмаса ҳеч жаҳонда чойдан ҳам маккажўхори ҳиди келадими! Унинг аъзойи бадани қақшаб, камонча тутгани мадори
қолмади. Яна битта қадақ билан битадиган ликопча чала қолди. Ҳамроқул наридан-бери дов-дастгоҳини йиғиштириб жўнади. Унинг иситмаси кучли, боши оғрир эди, ташлаган қадами хоҳлаган ерига тушмасди. У нимани ўйласа, бу ўйнинг охири хаёлга айланар эди: иссиқ-иссиқ чой ичиб, ўраниб ётган кўрпаси ҳавога кўтарилиб кетади, дам солдиргани маҳалла имомини чақиртирса, эшикдан лапанглаб тобут кириб келади. Ҳамроқул қўрқди, тезроқ уйига етиб олгани жадаллади. Кўчанинг нариги юзидан уни кимдир чақирди, Ҳамроқул
чақирган кишига қарайман деб гандираклаб кетди. Чақирган киши томошабоғ «Романска»нинг қоровули
Уста кулол эди. Унинг асли оти Стокгулов, Ҳамроқул айтишга тили келишимай, Уста кулол қўйиб олган. Юзини кексаликдан кўра кўпроқ кўргиликлар ғижимлаб
ташлаган бу чол билан у ўтган йил баҳорда, гул қўядиган вазасини қадақлаб берганида танишган эди. Бу ваза унинг ўлиб кетган ўғлидан ёдгор қолган экан..Ўғли Лена деган жойдаги олтин конида ишлаб, бир важдан кўп кишилар қаторида отилган экан. Бунинг сабабини Ҳамроқул ўша вақтда ҳам, ундан кейин ҳам билолмади, чунки Уста кулол бу тўғрида гапирса, гапдан кўра кўпроқ сўкинар, титрар эди. Ўғли ўлгандан кейин чол кампири билан бу ёққа келган экан. Уста кулол Ҳамроқулнинг аҳволини кўриб, дарров боққа
олиб кирди ва қайрағоч остидаги чўян оёқли зангор эшакка ўтқизиб, сув келтирди. Ҳамроқул сувни ичиб бироз ўзига келгандай бўлди, аммо қайрағочдаги чумчуқ**