-Эҳҳ деди бошини чайқаб жоним оёғимдан тикка чиқиб кетганини сен билайсан-да! Ёнимга ўтирди. –Майли, деди бир оз сукунатдан сунг. -Асосийси сен соғломсан. Шу етарли....
Ёлғиз аёлнинг қалби, зиёсиз тунга ўхшайди. Умидсиз, тонгсиз тунга ўхшайди. Мен яшаётган юртда оқ тунлар бўлади. Мен кўпинча шу тунларни уйқусиз ўтказиб томоша қилишни ёқтираман. Чинакам мард эркак, аёл қалбидаги зулматни тарқатиб юбориб унга оқ, оппоқ тунлар, тонги чароғон, умидларга тўла тунлар, кунлар ҳадя қила олади...
Бу йил уйимга ватанимга қайтиб бир ой ота онам бағрида яшадим. Ойбекжонга дадаси билан учрашиб туришни таъқиқламаганим учун у дадаси билан ҳар шанба куни кўришиб туради. Шанба куни ўғлим дадасининг уйига кетди. Мен эса уйда қолдим. Ота онам тўйга кетишганлиги учун уйда ёлғиз эдим. Келганимни эшитиб дадаси ўғлимни уйга олиб келди.
Ўғлимни уйга олиб келаётганидан хабардор кундошим ҳам машинага чиқиб олибди. Биринчи марта шу аёлни яқиндан кўрдим. Хунуккина аёл экан. Эрим ташқи гузалликка жуда эътибор қиладиган одамлиги ёдимга тушиб кулгим келди.Танлаб танлаб тозисига... Деганлари шу бўлса керак.
Шу сабабли ҳам ажрашишни истамаган эканда кунглимдан лип этказиб ўтказдим.
-Агар сен уша вақтида ахмоқлик қилмаганингда, суддан аризангни қайтиб олганингда ҳозир бирга яшаётган Ойбек ҳам ёлғиз бўлмасди деган овоздан сесканиб тушдим.
-Ҳеч қачон дедим жилмайиб ҳеч қачон мен буни қабул қила олмайман!
Ойбекжон ақлли йигит бўлиб улғайди. Онажоним тарбияси албатта!
-Ая мени деб ҳаётдан ёлғиз ўтманг, мен сизни тўғри тушунаман,- деди аэропортда кузатиб қўяётиб. Уни катта бўлиб қолганини сезмай қолибман...
Яна ишимга қайтдим Ҳаётим шу тахлит ўтаяпти. Бугун дам олиш куним. Уйда ётибман. Менга қадрдон шифтга термулганча ўтган ҳаётимни бир бир ёдга олдим....
Москва кўз ёшларга ишонмайди фильмида, қисқагина бир ибора ишлатилади. “Инсон ёши қирққа етганида, ҳаёти энди бошланаётганини ҳис қилади.”
Мен бу кинони ёшлигимда тахминан йигирма- йигирма беш ёшларимда кўрган эдим. Ушанда ўзимни қирқ ёшли аёл кўринишида тасаввур ҳам қила олмаган эдим. Кинонинг мазмун моҳиятини тушунмаган, тушунганим севган йигити алдаб кетган қиз, ўз кучи билан жамиятда юқори мавқейни эгаллайди. Вақти келади, унинг хаётига ўзи кутган инсони кириб келади. Мени тушунчам у вақтларда шундай бўлган...
Мана бугун ёшим қирқдан ошиб, уша гапларни қачалик тўғри эканлигини англаяман.
Мен қаерда хато қилдим? Энди қандай давом этаман? Хаётимга йўлдош керакмикан? Шу каби саволларни охирги вақтларда тез тез ўзимга бераяпман. Сиз нима дейсиз?......

ТУГАДИ.............

1. 20.07. Ж. Кореа. Сеул шаҳри.

-Сен ҳали ҳам ўйлаб кўр. Мен сен билан ажралиш ниятим йўқ. Уйга қайт бирга яшаймиз. Ота онам ҳам шуни исташади. Сендан ҳеч кимни кунгли қолмаган –деди суд биносидан чиқаётганимизда. Нима деб жавоб қайтаришни билмай лол бўлиб қолдим. Олти ой кутиш. Мактабга ишга кирмоқчи бўлдим. Аммо ойликни дарагини эшитиб очиғини айтаман тўрт йил умр тикиб ўқиганимга ичим ачиди. Мен ота онамни уйда бемалол эркин яшашим мумкин. Лекин токайгача? Укам меҳрибон ғамхўр бўлиши мумкин лекин келинчи? Укам қондошим келинчи? Мактабнинг берадиган маоши билан мен қачон уй жой қиламанда қачон тўй қиламан? У ерда тўланадиган ойликка кун кўрайми? Уй олайми? Орзу ҳавас қилайми? Дадам билан маслаҳатлашиб билет сотиб олдим. Ўзим урганган ишимга қайтиб кетдим. Агар шу нарсага муҳтож бўлмаганимда албатта қайтиб укетмаган боламнинг бағрида ўз юртимда ўйнаб кулиб юрган бўлар эдим. Бизнинг ажрим ишимиз эса чўзлигандан чўзилди . Ҳа деганда ажраштириб юбормас эканлар. Ёки менга келганда шундай бўлдими? Бирга яшамаётганимизни бешинчи йилида биз расман ажралдик. Унгача бошимдан ўтказганларимни кундалигимга сиғдира олмайман. Бизнинг давлатимиз она ҳуқуқларини ҳимоя қилади. Шунисига ҳам шукр Ойбекжон мен билан қолди.Кунларимиз билан бирини қувиб ойларга ойлар эса йилларга уланди. Орадан ўтган йиллар Дилёрбекнинг оиласи ва менинг оиламни ( ота оналаримиз) бори келди иплари орқали билан боғлади. Бир вақтлар рад қилганим Дилёрбек қайсар йигитча оиласи билан бахтли ҳаёт кечираяпти. Икки шириндан ширин фарзандлари бор. Ҳаш паш дегунча ёшим ҳам қирққа етди. Бир замонлар ўзимни қирқ ёшли аёл кўринишида тасаввур қила олмас эдим. Ҳозир бўлса бир кунда неччи марта кўзгуга боқсам менга қарашлари босиқ, бир озгина маюс аёл табуссум билан боқади. Ўтган умримни ишимга бағишладим. Ҳалол ишлаганим интилувчанлигим талабчанлигим меҳнаткашлигим блиан ўзим ишлаётган жойга бош ошпаз лавозимига кўтарилдим. Бу айримлар учун тушунарсиз бўлмаслиги учун озгина тушунтириб кетаман. Бош ошпаз вазифаси шаҳар бўйлаб нечта ошхона шаҳобчаси бўлса барча ошхоналар учун таомлар менюсини тузади. Уларнинг пиширилиш технологиясини ишлаб чиқади. Янги келганлар учун мастер класслар ўтади. Ўзи шогирдлар етиштириб чиқаради. Энг асосийси ўз рециптига эга таоми албатта бўлиши шарт! Ишимни яхши кўраман топадиган даромадим ҳам ёмон эмас. Аммо қалбан ҳали ҳануз ёлғизман. Ҳаётим давомида бир эмас бир нечта инсон учради. Ота онамга совчи юборганлар хам бўлди. Аммо уларга юрагимни ишониб топшира олмадим. Лекин уша инсонлар ичида бир инсон бор. Исми Муҳаммад у кўп жиҳатлари билан мен орзу қилган инсонга ўхшайди. Аммо унга ҳам юрагимни топшириб қўйишдан қўрқаман. Уч йилдан бери ҳеч қандай жавоб бермаган бўлсам ҳам сабр билан мени кутиб юрганини ҳар якшанба дам олиш кунимизда шаҳар айланган вақтимизда гапириб ўтади. Уни аёли бир неча йил олдин вафот этган шу сабабли ҳам суққабош. Унга муносабатим самимий ва дўстона ундан ортиғига қўрқаман. Назаримда у ҳамма томондан мукаммалдек туюлади. Аммо мен бошимдан ўтказганларим туфайлими унга ишона олмайман. Ахир оғзи куйган қатиқни ҳам пуфлаб ичармиш. Мукаммалик Аллоҳга хос деган тушунчага эгаман. Балким шу туфайлими уни яқинроқ билсам ва камчиликлари кўриниб қолишдан қўрқаман. Кўп марталаб синаб кўрдим. Синовларимдан ҳеч бир тўсиқларсиз ўтиб келди. Бирида тун ярмида дугонамни озроқ тоби бўлмай шифохонага олиб боришимга тўғри келди. Касалхонада вақтимда эримни менга қилган қилмишлари ёдмга тушиб кетди. Хотираларим уйғониб анча вақт қийналиб ўтирдимда Муҳаммаджон акага шухлик қилгим келиб қолди.
Муҳамад ака мени тобим қочиб касалхонага олиб кетишди,- деб касалхона манзилини тушунтирдим. Тун яримдан оққанда уйқусираб қунғироғимга жавоб берган одам, ярим соат ўтар ўтмас касалхона дарвозасидан кириб келгач қилган ишимдан пушоймон едим.
Муҳаммаджон ака эса соғлигимдан хавотир олиб нуқул докторни қаерда эканлигини суриштиради. Ахийри тўғрисини айтишга мажбур бўлдим.
- Мен эмас дугонам касал эди. Сизга эса ҳазил қилгим келувди,- дедим қурқибгина бақириб беради деб кутган эдим. Жим тикилиб қолди.

Одатдагидек таомланиб бўлишгач дадам савл назари билан қаршисида ўтирган йигитга тикилди.
-Қани ўғлим, аввало ўзингизни таништиринг сунг бу ерга нима мақсадда келганингизни гапирсангиз бўлади.
-Мени исмим Дилёрбек. Андижонликман. Қизингизни икки йилдан бери биламан. Мен сиздан қизингизни қўлини сўраб келдим.
Дадам жим ўй суриб қолди.
-Ўйлаимча қизим билан турмуш қуришга қарор қилибсиз.
-Ҳа
-Ота онангизни хабари борми бу қарорингиздан?
-Ҳа. Улар қаршилик қилишаяпти. Лекин мени ортга қайтиш ниятим йўқ. Режам: Шу ерда кичикроқ тўй қилиб уйланиш ва биз бирга ортимизга қайтиб кетамиз икки уч йил яшасак ота онам бизни тушунишиб кечирадилар.
Дадам қаришсида тизза букиб оёқлари усда ўтирган Дилёрбекка узоқ вақт жим тикилиб ўйланиб қолдида секингина мулойим оҳангда сўз бошлади
-Сизни тарбия қилган ота онангизга минг раҳмат. Одобли ахлоқли йигит қилиб тарбия берибидлар. Жонлари соғ бўлсин умрлари узоқ бўлсин. Мардлик қилиб остонамгача ўзингиз келибсиз, ортимдан иш қилмабсиз. Бу учун ҳам рахмат. Энди ўғлим гап бундай. Мен қизимни турмушга узатиб ўз оталик бурчимни бир марта бажариб бўлганман. Энди унинг инон ихтиёри ўзида. Мана қизим мен томон боши билан ишора қилди. Кўз олдингизда сўрайман. Уни жавоби қандай бўлса иккимиз ҳам унинг қарорини ҳурмат қилиб қабул қиламиз келишдикми?
-Хўп бош ирғади.
-Гапир қизим, ўзинг Дилёрбекнинг гапларини эштидинг қандай қарор қабул қиласан? Нима қарорга келсанг ҳам сени қувватлайман.
-Дада мен Дилёрбекка уша вақтини ўзида узул кесил жавобимни айтганман. Мен бу йигитга ҳеч қандай умид бермаганман. Мен куйган аёлман. Яна бир ўзимга ўхшаган аёлни куйдириб бахтга эриша олмайман. Дилёрбекнинг оналарини ҳам ўз орзу истаклари бор. Мен турмушга чиқмоқчи эмасман. Мен учун ҳозир кетаётган суд ва боламни отасидан олиш биринчи ўринда.
-Мана ўғлим сиз барча саволларингизга жавоб олдингиз деб ўйлайман.
Ўрнидан оғир қўзғалган йигитнинг юзига қарагим ҳам келмади. Чунки, у мени истакларимга қарши бориб шу ергача келгани негадир кунглимга қаттиқ теккан эди. Дадамнинг буйруғи билан укам уни вокзалга кузатиб қўйди. Қанчадир вақт ўтиб уни уйлангани хабарини сингглисидан эшитиб кунглим тинчланди. Ҳаммасини унутиб юборади... Ҳали энг бахтли оила беки бўлади. Мен унга ишонаман секингина пичирлаб олдим. Ахир унда, бир аёл орзу қилдиган ҳамма фазилатларлар бор. Ёнидаги инсонни тинглаш, уни тушуниш, қуллаб қувватлаш. Оғир кунида ёнида тура олиш. Мардлик. Олижаноблик. Ғурур. Ҳаммаси мужассам у йигитда. Унинг аёли дунёдаги энг бахтли аёл бўлади....
Суд жараёни бошланди.
Судьянинг саволларига
-Мен хотиним билан ажрашмайман!- деб жавоб қайтарган Отабек акага қараб қотиб қолдим.
Суд олти ойга кечиктирилди.

Саид Ахмаднинг Жимжитлик романи мутолаасига талаб катта. Бу асарни ёзма шаклда беришнинг имкони йуклиги сабабли романнинг аудиовариантини такдим этамиз.
Мазкур аудиокитоб аввал хам берилган, аммо канал кайта тикланганлиги сабабли сакланиб колинмаган.
Жимжитлик романи кайта кайта укишга арзигулик асар. Мархамат, аудиомутолаадан бахра олинг, азизлар!!

@rustamxon1986

*Шу ёшга кириб бирон ерда қўним ишламаган, қўним уй-жойи бўлмаган, шаҳарнинг олағовурига, маишатларига, димоғи жувонлардан таралувчи ёқимли ҳидларга ўрганган одам узоқ тоғли қишлоқнинг осойишта ҳаётига кўника олармиди? Ватан туйғуси, Ватан меҳри деган тушунчалар эндигина уйғонаётган одам бир думалаб бошқа инсонга айлана олармикин? Отхонадаги «меҳнат фаолияти»нинг бешинчи куни отбоқар унга «марҳамат» кўрсатиб, отларни қашлаб қўйишдек масъулиятли вазифани топширди. Зелихон қашқа билан муомаласини эндигина бошлаган пайтда отхона ҳовлисига оқ «жигули» шитоб билан кириб келди-да, майдончада кескин бурилиб, тўхтади. Зелихон одатига кўра сергакланиб, ўзини отнинг панасига олди. «Жигули» ҳайдовчиси машинадан тушиб, ҳуштак чалди-да, у томон қараб «бу ёққа кел», деган маънода қўл силтади. Зелихон худди ўзини панага олмагандай, машина кириб тўхтаганини сезмагандай ишини давом эттираверди.
— Зеля! — деб бақирди ҳайдовчи, яна чўзиб ҳуштак чалиб, — Зеля деяпман! Кармисан?! Зелихон ўгирилиб, унга қаради. Кейин қашлағичини ташлаб, машина томон юрди. Машинага яқинлашиши билан орқа эшик очилди.
— Ўтир, — деди ҳайдовчи қўрслик билан. Зелихон унинг амрига сўзсиз итоат этди. Ҳайдовчи жойига ўтириб, машинани яна шитоб
билан жойидан қўзғотди. Отбоқар нима воқеа юз берганини идрок этолмай ҳам қолди. Зелихон орқа ўриндиқда ўтирган қора кўзойнакли йигитни бир қарашда таниди — Москвада Хонгирей ёнида кўрган эди уни. Қора кўзойнакли йигит унга қўлини узатиб кўришди-да:
— Академик амалий машғулот билан банд эканлар-да, а? — деб пиқиллаб кулди. «Кеча келганингдами, академикнинг гўнг ташиётганини кўриб, эсинг оғиб қоларди». Зелихоннинг хаёлига шу гап келди, тили эса бошқани айтди:
— Ҳа. Дарвин деган шогирдим «одам меҳнат қилиб турмаса яна қайта маймунга айланиб қолади», деган экан. Бир отбоқар мисолида шу назариянинг исботини синаятувдим. — Зелихон шундай деб киборона жилмайди, кейин жиддийлашиб сўради: —
Хонгирей тинчми? Нега мени йўқлаб қолди?
— Хонгирей тинч. Аммо сен тинч эмассан, — деди йигит.

Давоми бор...*https://t.me/rustamxon1986

Telegram

Ностальгия

Севмоқ қуруқ ўтин каби сассиз ёнмоқдир

— Энди нима қилмоқчисан, шу ерда қоласанми? — деб сўради у дабдурустдан.
— Шундай ниятим бор, — деб жавоб берди Зелихон.
— Арслон уйни бўшатсинми?
— Мен сўққабош бўлсам, битта хона ҳам етади. Уларга малоллигим келмаса бас.
— Қўлингда ҳунаринг борми?
Зелихон панжаларига қараб, кулимсиради. Гулдай ҳунари бор-а, аммо чолга пўлат сандиқларни қандай очишию, қулфларни қандай усталик билан бузишини айтсинми?
— Ёмон, жуда ёмон, — деди Алибек оқсоқол. — Чечен йигитнинг ҳунарсиз бўлиши ёмон. Сен отбоқарга ёрдамлашасан, раисга айтиб қўйдим.
— Иш бўлса қочмас, яна уч-тўрт кун дам олай, — деди Зелихон. Бу гапни эшитиб оқсоқол қалин қошларини чимирди. Бургут кўзларини эслатувчи нигоҳи ёнди:
— Сен эркакмисан? Эркак одам оғзини очиб ётиши мумкинми? Зелихон унинг чиндан аччиқланганини сезиб:
— Хўп, эртадан чиқаман, — деди.
— Ҳозироқ ишга жўнайсан, қани, олдимга туш! Зелихон қайсарлик қилмай унга эргашди. Унинг изидан бора туриб «бобом тарсаки тушириб яхши қилган эканлар», деб қўйди.
«Отбоқарга қарашасан», дейилганда «эм-хашагини берарман, суғорарман», деб ўйлаган Зелихон янглишган эди. Ёши йигирма бешларда бўлган қорувли йигит кўриниши зиёлинамо ёрдамчисига қараб, қошларини чимириб қўйди. Отбоқар ҳам кўпчилик қатори Зелихонни зиёрат қилган, унинг ўтмиши, ҳунари нима эканини ҳам биларди. Шу боис янги ёрдамчисини хушламайроқ қабул қилди. Бир нима деб рад этишга Алибек оқсоқолдан қўрқди. Чол «Оллоҳга топширдим», деб кетгач, Зелихон дарахт соясидаги тахта ўриндиққа бориб ўтирди. Отбоқар унга бир оз қараб турди-да:
— Юринг, ишлаш керак, — деб отхона томон юрди. Зелихон, «ишласак ишлаймиз-да», деб минғирлаб унга эргашди. Ичкарига киргач, отбоқар деворга суёғлиқ белкурак билан узун дастали супургини олиб, унга узатди:
— Аввал гўнгни бир ерга тўпланг. Кейин замбилғалтакда ташиб чиқасиз. Отбоқарнинг буйруғи қатъий, қисқа ва лўнда эди. Бу буйруқдан Зелихоннинг бир энсаси қотди, бир ғаши келди, бир жаҳли чиқди. Кейин ўзини енгишга куч топиб, аста ишга киришди. «Қамоқда ҳам бунчалик хор бўлмаган эдинг, академик, — деб ўйлади у, — юра-юра топганинг гўнг ташиш бўлдими?» Бир қадам оралиқдаги гўнгни сургач, белкуракни жойига қўйиб, ташқарига чиқди-да,
соядаги ўриндиққа бориб ўтирди. Саман отни қашлаётган отбоқар у томонга бир-икки норози қиёфада боқди. Сўнг Зелихоннинг бемалол ўтириб олганидан аччиқланиб, унга
яқинлашди.
— Дарров бўлдингизми? — деди киноя оҳангида.
— Кунлик норма битди, — деди Зелихон мазах оҳангида. — Менга қара, комсомол, шу*
отхонанинг ҳаммасини тозалаб чиқсам, колхозинг менга неча пул ёзади? Бундай саволни кутмаган отбоқар бир оз ўйланиб, сўнг жавоб берди:
— Саккиз сўм ёзар дейман, буни суриштирмаганман.
— Агар сен тозаласанг-чи?
— Мен тозаладим нимаю сиз тозаладингиз нима? Иш бир бўлганидан кейин ҳақ ҳам бир бўлади-да.
— Йўқ, мен хашаки ишчиман. Сен эса тажрибали отбоқарсан. Сен бажарган ишнинг сифати бошқача бўлади. Шунинг учун сенга ўн сўм ёзишар. Комсомол, кел,
келишайлик: мен сенга ўттиз сўм бераман, сен эса мени тинч қўясан. Отбоқар қошларини чимирди:
— Савдони бошқача қилайлик: мен сизга олтмиш сўм бераман, сиз эса менга олифтагарчилик қилмайсиз.
— Хафа бўлдингми, комсомол?
— Сиз шу гапларни айтишга уялмадингиз, а? Мен эсам гапингизни эшитиб, сиздан
нафратландим, билиб қўйинг.
— Сен тушунмадинг, комсомол. Мен ишдан қочадиган одам эмасман. Курортда юриб, аллергия деган касал орттирганман. Касалим от гўнгининг ҳидига қўзийди. Нафасим бўғилади. Ишла, десанг, ишлайвераман, бўғилиб ўлсам, товонимга қоласан. Отбоқар рост гапиряптими ё йўқми, деган маънода қараб турди-да, энсаси қотиб, нари кетди. Зелихон савдоси пишмаганидан афсусланиб, яна бир оз ўтирди-да, сўнг ноилож отхона томон юрди. Уч кунлик иззат-икромдан сўнг, у ҳам қишлоқнинг оддий фақирига айланди. «Энди аҳвол шуми? — деб ўйлади у. — Эрталаб уйқудан уйғонаман, нонушта қиламан, сўнг отхонага бориб гўнг ташийман, кейин уйга қайтаман, лақиллаб ўтираман... балки бир бевага уйлантириб қўйишар. Уни бағримга босаман, сочидан молхонанинг ҳиди келиб туради...» Зелихон бундай ҳаётга кўникмаган эди.***

Одамлар ҳайрон бўлиб сўрашди: «Қучоқлаб ўпганинг нимаю урганинг нима?» У айтди: «Мени енггани учун қучоқлаб ўпдим. Кечирим сўрагани учун тарсаки туширдим» Ҳа... шунақа одам эди... Аммо отангдан полвон чиқмади. У урушга мендан олдинроқ кетган эди. Мен қайтдим, ундан дарак бўлмади... Қариялар шошилмасдан, бирининг гапига иккинчиси аралашмасдан қизиққан саволларини сўрай бошладилар. «Шу пайтгача нима учун келмадинг?» деган саволга Зелихон «Уй-жой, бола чақа билан ўралашдим», деб баҳона қилди. Бу гапни эшитиб оқсоқоллар жим бўлишди. Айримлари «аттанг» дегандай бошла-рини сарак-сарак қилиб қўйишди. Бобосига ўхшаган қария эса бургутники каби ўткир нигоҳини унга қадади-да:
— Бобонг тирик бўлганида шу гапинг учун бир тарсаки туширарди, — деди.
Зелихон «нима учун?» деб сўрамади. Ёлғони фош бўлганини сезди.
— Бошқа сабаблар ҳам бор, — деди бошини эгиб.
— Ўша бошқа сабабларни гапиришинг жоиз эди. Бизни бу авлоқда пўпанак босиб ётган чоллар, деб ўйладингми? Қамоқдан қачон чиқдинг?
— Бир йил бўлиб қолди.
— Нима қилмоқчисан?
— Овульга сиғсам, шу ерда қоламан.
— Овульга сендайлардан миллиони бўлса, миллиони сиғади. Қани, тур ўрнингдан, орқамдан юр. Улар бир юк машинаси сиғадиган тупроқ йўлдан юқорига қараб юришди. Қария Зелихондан чаққонроқ эди. Уч-тўрт қадамдаёқ илгарилаб кетди. Айланма йўллардан бир
оз юришгач, пастқамроқ бир уй қаршисида тўхташди. Ҳовлида жўхори чопиқ қилаётган одам уларни кўриб, ишини тўхтатди-да, пешвоз чиқди:
— Келинг, Алибек оға, — деди у қарияга, сўнг Зелихонга синовчан тикилди: Зелихонмисан?
— Ҳа, Зелихон, янглишмадинг. Мен сенга айтардим-а, бир кунмас-бир кун келади, деб... — Қария Зелихонга қаради. — Мана шу сенинг уйинг. Арслон урушдан қайтганда уйи куйиб кетган эди. Маслаҳатлашиб, шу ерга кўчирдик. Сен хоҳлаган кунинг уйни бўшатиб беради. Арслон ўз ўғлини кутиб олаётган ота меҳри билан Зелихонни маҳкам қучоқлади.
— Отанг менинг қадрдоним эди. Сен туғилганда чунон яйраганмизки, сен сўрама, мен айтмайин. Уй уч хонадан иборат, иккитасини Арслон банд қилган, биттасига уй эгаларидан нимаки қолган бўлса, асраб қўйилган эди. Эгалланган икки хона супуриб-сидирилганда, бу хона ҳам албатта тозаланарди. Арслон Зелихонни шу уйга бошлади. Хона эгасизга ўхшамас, уй бекаси ҳозиргина йиғиштиргандай саришта эди.
— Бу хона кетганларингдан бери сени кутяпти, — деди Арслон. — Бобонг билан онангни Худо раҳмат қилсин, уларнинг қайтиш қилганларидан хабаримиз бор. Алибек оғам тўғри айтдилар, сени кутдик. Худога шукр, келдинг. Ота-онанг, бобонгнинг буюмлари шу ерда. Ҳатто... — Арслон кулимсиради, — сенинг иштончаларинг ҳам жавонда турибди... У шундай деб Зелихонни ёлғиз қолдирди. Зелихон оёғидан мадор кетаётганини ҳис қилиб, аста тиз чўкди. Шу уйда киндик қони тўкилган, шу уйда эмаклаб юрган, шу уйда «она» деб тили* чиққан. Бу уйда отаси, онаси, бобосининг излари бор. Бу деворларга уларнинг овозлари сингиб қолган... Балки руҳлари ҳам шу уйда уни неча йиллардан бери чирқираб кутаётгандир? Нега шу пайтгача келмади? Агар Исмоилбей ўлмаганида, ўлим олдидаги гапларини айтмаганида умуман келмасмиди бу ерларга... Шу томонларга неча маротаба йўли тушди. Бир йили «овулимни бориб кўрай», деб қасд ҳам қилди. Аммо ярим йўлдан қайтди, оёғи тортмади. Оёғи тортмаганининг сабаби бор — ҳали унда иймон кўз очмаган эди. Руҳи жаҳолат ботқоғида биқсиб ётарди. У ўрнидан туриб жавонга яқинлашди. Эшигига юзини қўйиб турди. Шу эшикни онаси неча маротабалаб очган. Қўллари тафтлари ҳануз сақланиб қолгандир?.. Орадан кўп ўтмай ҳовлида жонланиш сезилди. Зелихон танимаган овулдошлари уни зиёрат қилгани йиғила бошлаган эдилар. Унинг ҳовлиси уч кечаю уч кундуз тўйхонага айланди. Қўйларни олиб келганлар кимлар, сўйганлар кимлар, дастурхон тузаганлар кимлар — билмайди. Уч кун давомида қишлоқнинг эрка фарзанди сифатида иззатда бўлди. Неча хонадонда меҳмонда бўлганини санайман, деб саноқдан ҳам адашди. Тўртинчи куни Алибек оқсоқол кирди.***

*— Хафа бўлмагину, аммо аҳмоқ экансан. Олдинги гапларингни эшитиб сенга ихлосим ошаётувди. Бу гапларинг кўнглимни айнитди.
— Хўп, мен аҳмоқман. Телевизор ёлғонни айтаётган экан, ўзбекларинг нимага жим туришибди? Ғурури борми ўзи уларнинг? Бизга туҳмат қиляпти, деб дунёни алғов-далғов қилиб юборишмайдими!
— Айтишга осон. Ҳозир мен чўнтагимдан ингичка сим арқон олиб бўйнингга ташлаб
сиқай, сен эса дунёни алғов-далғов қилиб бер менга. Ҳайдовчи индамади. Йўл иккига айрилган жойга яқинлашгач, машинани секинлатди.
— Менга қара, биродар, овулингга бугун боришинг шартми?
— Нима эди?
— Шу ердан ўттиз чақирим юрсак, менинг овулимга етамиз. Сен чечен бўлсанг ҳам ҳозир қўноқсан. Қўноқни овулимдан четлаб олиб кетсам, менга лаънат ёғилади.
— Шошилаётганим йўқ... Мени биров кутаётгани ҳам йўқ.
— Шошилмаганинг яхши, аммо биров кутмагани ёмон. Чеченни биров кутмаса ёмон, жуда ёмон. Кичикроқ бир довонни ошиб ўтишгач, пастда бир қишлоқ кўринди. Аслида уларни бу ерда ҳеч ким кутмаётган эди. Ҳайдовчи дарё ёнидаги бир уй олдида машинани тўхтатди.
— Бу уй опамники, — деб ичкари кирди. Бир оздан сўнг қайтиб чиқиб, Зелихонни ичкари таклиф қилди. Хонадонда эркаклар кўринмади. Аёллар тезлик билан жой ҳозирлашди. Чой қайнагунча эркаклар ҳам келишди. Дам ўтмай ҳовли одамга тўлди. Биров Зелихонга сен кимсан, қаердан келдинг, бошингда қандай ташвишлар билан юрибсан, демади. Бу хонадонда бир соатча ўтиришгач, бошқа хонадонга таклиф этилдилар. Шу зайлда ярим тунга қадар меҳмондорчилик бўлди. «Ҳаммани ҳам шундай кутишадими ё менгагина илтифот кўрсатишяптими?» деб ўйлади Зелихон. Тунда дарё бўйидаги сайҳонликда гулхан ёқилди. Зелихонни бошлаб келган такси ҳайдовчиси юракни ларзага соладиган ҳазин қўшиқ бошлади. Бир нафасдан сўнг уч- тўрт эркак унга жўр бўлди. Сайҳонликка одам тўплана бошлади. Қишлоқдагилар ухлаяпти, деб ўйлаган Зелихон ажабланди. Ҳазин қўшиқ охирлагач, куй янгради. Дилни яйратди. Ёшлар ўйин-кулги бошладилар... Тонгга яқин ҳайдовчи бир озгина мизғиб олгач, йўлга тушдилар. Зелихон ундан «қалай, овулим ёқдими?» деган савол кутди. Ундан ҳадеганда садо чиқавермагач:
— Овулинг менга ёқди, — деди.
— Ҳайрон бўлма, сенинг овулинг ҳам худди шундай, — деди ҳайдовчи. Уч-тўрт одам қулочи аранг етадиган йўғон чинор қишлоқ гузари ҳисобланарди. Чинор соясида гурунглашиб ўтирган қариялар тўхтаган машинага, ундан тушган йўловчига жиддий эътибор қаратмадилар. Ҳайдовчи уларга яқинлашиб, салом бергач, мақсадини айтди. Шундагина қариялар машинадан тушиб, очиқ эшикка жағини тираб турган Зелихонга тикилиб қарашди. Ҳайдовчи изига қайтди-да, Зелихонга:
— Аввал шуларга салом бер. Булар ота-бобонгни эслашди, — деди. Кейин жойига ўтира туриб қўшиб қўйди:Овулимни кўрдинг. Бошингга иш тушиб қолса тўғри боравер. Кечаги гапларимга хафа бўлма. Мен тўғри гапни яхши кўраман. Зелихон унга раҳмат айтиб, келишилган кира ҳақини узатди. Ҳайдовчи бир пулга, бир Зелихонга ўқрайиб қаради-да:
— Сенинг чеченлигингга ишонмай қолдим! — деб эшикни жаҳл билан ёпди. Зелихон шитоб билан қўзғолган машина ортидан бир оз қараб турди-да, пулни чўнтагига қайта солиб, оғир қадамлар билан қариялар томон юрди. Назарида бобоси оламдан ўтгач, бу ерга келиб қолгандай, шу қариялар даврасига қўшилгандай, ҳозир эса даврадан ажралиб чиқиб қучоқ очиб кутиб оладигандай эди. Шу

фикрда даврага яқинлашгач, бобосига ўхшаган бир қарияни кўрди-ю, юраги шиғ этиб кетди. Оқсоқоллар саломига алик олишиб у билан қадрдонлардай қучоқлашиб кўришишди. Сўнг давра ўртасидан жой беришди. Зелихон булардан ҳам «тилингни билмайсанми» деган таънани эшитмайин, деб хижолат бўлиб турган эди, бобосига ўхшатган қария русчалаб гап бошлади:
— Бобонгни танирдим. У тенгсиз полвон эди. Чечен овуллар нима экан, у ёқда ингуш овуллар, у ёқда аварлар, қўмиқлар... Эҳ-ҳе, кураш бор жойда полвонлар ундан зириллаб туришарди. Унинг кураги бир марта ерга теккан. Уни ўттиз олтинчи йилда мен енгганман. Худди шу ерда. — Қария шундай деб мўйловини бураб қўйди. — Мен ёш эдим, у эса кексая бошлаган эди. Йиқитишга йиқитиб қўйиб, «устоз, кечиринг» дебман. У ўрнидан туриб, мени қучоқлаб, пешонамдан ўпди. Кейин бир тарсаки туширди.*