✔️🔻نسیم احساء از قطیف

با دیدن او احساس کردم که به‌سختی اعتماد می‌کند. اما چند دقیقه‌ای که گذشت، متوجه شدم اگر اطمینان کند، مهربانانه با همهٔ حواسِ خود دل می‌دهد. و وقتی‌ مخاطب خود را هم‌رشتهٔ خود بیابد و هم‌نوا و هم‌درد ببیند، با تمام وجود، آنچه را تجربه کرده بیان می‌کند.

سخن را با نام جدّ اعلای او آغاز کردم. به او گفتم: جدّ شما شاگرد مستقیم بزرگان دین اعلی الله مقامهم بوده و از خوان علم آن بزرگواران توشه برداشته و در کتاب‌های خود منعکس کرده است. به او گفتم: خواستم شما را زیارت کنم؛ چراکه خون «شیخ محمد آل عبدالجبار» در وجود شما جاری است. با شنیدن نام جدش، رخساره‌اش گشوده شد و با احترام و تجلیل از او یاد کرد.

شیخ محمد آل عبدالجبار از علماء و فقهاء‌ بارز شیعه بود. شخصیتی بود که علماء نجف اشرف راضی شدند که وی میان ایشان و مرحوم حاج سید محمدکاظم رشتی اعلی الله درجته حَکَم باشد و سید رشتی نیز رضایت داشتند. هرچند شرایط برگزاری مناظره هیچ‌گاه مهیا نشد؛ اما او حسب وظیفه انسانی و شرعی خود، کتابی با عنوان خلاف علماء النجف نوشت و از سید و شیخ اعلی الله مقامهما دفاع جانانه‌ای کرد.

سید مرحوم در برخی تصنیفات خود از او یاد کرده است. در موضعی می‌فرماید: «الشیخ العالم الممجد المسدد المؤید، مولانا الشیخ محمد آل عبدالجبار، کان عالماً فاضلاً فقیهاً مجتهداً حکیماً متتبعاً متدیناً متواضعاً منصفاً [...]» (جواهر الحکم، ج۷، «دلیل المتحیرین»، ص۲۸۸).

از کتابخانه جدش سؤال کردم. اشاره کرد که متأسفانه این کتابخانه به سرقت رفته. از بعضی تلاش‌های معاصران برای شناسایی و جمع این میراث گسیخته سخن گفتیم. اظهار خوشحالی می‌کرد. اما دل پرخونی داشت.
مخطوطات چندانی از جدّ خود نداشت. چند کتاب تازه‌منتشرشده از آثار ایشان را فی‌المجلس تقدیم کردم، تشکر فراوان کرد.

پرسیدم: آیا خود شما برای حفظ میراث اجدادی تلاش کرده‌اید؟ روشن شد تمرکز او بر حفظ کتاب‌ها نیست. در زمینه دیگری فعال است: ایشان روی اَملاک و وقفیات خاندان آل عبدالجبار کار می‌کند و ظلم‌هایی را که بر زمین‌های وقفی شده پیگیری می‌کند تا احقاق حق نماید. در قطیف دراین زمینه انگشت‌نما شده و با بسیاری از قضات و علماء هم درگیری دارد. خاندان پشت او را نمی‌گیرند (بنابر تعبیر او، به‌علت کم‌فرهنگی و بی‌سوادی و بی‌خبری) و او به‌تنهایی تحریف‌هایی را که در اسناد وقفی رخ داده شناسایی کرده و پیگیری می‌کند. یکی‌دو نمونه را به تفصیل توضیح داد؛ غریب بود... . در دفاع از میراث خاندانش تعصب داشت. هنگام سخن، حزن دل و تصلب، هم‌زمان، در چهره‌اش هویدا بود.

او که به‌مثابه امت واحده بود، درکنار این تلاش، برای اهل‌البیت علیهم‌السلام هم مدیحه‌سرایی می‌کرد. شاید در مجالی دیگر باید از اشعار او گفت و نوشت. در مجالس غم و شادیِ این بزرگواران حضور می‌یافت و در وقت نمازها اذان می‌گفت یا دعاء قرائت می‌کرد.

اگرچه ساکن قطیف بود، اما هم‌کلامی با او نسیم‌های احساء را درپی داشت؛ چراکه عربیت او لهجه آن نواحی را داشت و ازطرفی هم آشنا با بزرگان دین اعلی الله مقامهم بود و شاخصه مهمش این بود: هم‌خونی با جناب شیخ محمد آل عبدالجبار.

دهم ماه صفر ۱۴۴۶ بود که او را دیدم. اما اولین دیدار ما آخرین دیدار شد. چند روزی است که عبدالعزیز آل عبدالجبار از دنیا رحلت کرده است، عبدالعزيز بن سعيد بن محمدعلی بن ضيف بن مهدی بن محمد آل عبدالجبار. او آخرین فردی است که از خاندان شیخ محمد آل عبدالجبار می‌شناسم و توفیق دیدارش دست داد.

خداوند خاندان‌های علمیِ مکتبی را محافظت کند و نسلِ علمیِ مکتبیِ ایشان را زیاد نماید. رَحِمَ اللهُ الماضینَ مِنهم وَ اَطال بَقاءَ الغابِرین.

سید محمدصادق موسوی
جمادی‌الآخره ۱۴۴۶

@AghayedNet

✔️🔻نامه‌ای تازه‌منتشرشده از فتحعلی‌ شاه قاجار
خطاب به عالم ربانی، مرحوم شیخ احمد احسائی اعلی الله مقامه

بخش دوم و پایانی

به‌تازگی کتابی با نام برخی‌از فرامین و منشآت عصر فتحعلی‌ شاه (چاپ اول: تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۴۰۳) منتشر شده است.

در صفحه ۱۳۴ از این کتاب تازه‌منتشرشده، رساله‌ای از فتحعلی‌ شاه خطاب به «جناب قدوةالمحققین آقا شیخ احمد لحائی» چاپ شده. ظاهراً منظور «لحسائی» بوده که تعبیر دیگری از «احسائی» است و محققین کتاب لغت را درنیافته و «لحائی» ثبت کرده‌اند.

«لحسائی» را در متون مکتبی دیده‌ایم. نمونه‌اش تعبیر عالم ربانی، مرحوم حاج محمدکریم کرمانی، در کتاب هدایة الصبیان است: «جناب شیخ احمد پسر شیخ زین‌الدین لحسائی» (مکارم الابرار (فارسی)؛ بصره، شرکة الغدیر للطباعة و النشر المحدودة، ۱۴۳۵؛ ج۸، ص۸).

چون این نامۀ فتحعلی شاه به زبان عربی است، غلط‌های متعدد تایپی در چاپ آن رخ داده. ای‌کاش محققینِ کتاب متون عربی را با متخصصان فن درمیان می‌گذاشتند!

عنوان نامه چنین است:
«رسیله همایون که در جواب مکتوبات جناب قدوةالمحققین آقا شیخ احمد لحائی [لحسائی ظ] سمت ترقیم یافت.»

این رساله چنین آغاز می‌شود:
«أحمد الله علی ما حمده الحامدون [...] و بعد، نکشف نقاب حسناء توجهنا بالوجه الأحسن لوجه الشیخ الکامل الفاضل الخلیل العالم العامل النبیل جامع اصول المعالم و المعارف ناشر معارف المعالم بالعوارف الحاوی للفضائل الجلیلة الحائر [الحائز ظ] للخصائل الجمیلة علامة العلماء الأعلام مفخر الفضلاء الفخام [...].»

تاکنون این نامه دراختیار ما نبوده است و برای اولین بار در کتاب برخی‌از فرامین و منشآت عصر فتحعلی‌ شاه به‌چاپ رسیده. این نیز یکی دیگر از اسناد شهرت شیخ مرحوم در اوساط علمیه ایران و عراق است؛ چراکه همین شهرت و موقعیت سبب جلب توجه فتحعلی‌ شاه شد.

شایان ذکر است که در صفحه ۱۳۵، نامۀ کوتاه دیگری از فتحعلی‌ شاه خطاب به «جناب شیخ احمد» آمده که همان نامۀ مذکور در سفینة الفرامین است که پیش‌از این نیز دردسترس بوده است.

بعضی مکتوبات دیگر این کتاب نیز جالب‌توجه است. ازجمله، نامه‌ای مفصل با محوریت شخص امان‌الله خان، والی کردستان، که در صفحات ۱۴۸ تا ۱۵۱ از کتاب یادشده چاپ شده است.

سید محمدصادق موسوی
جمادی‌‌الآخره ۱۴۴۶

@AghayedNet

✔️🔻نامه‌ای تازه‌منتشرشده از فتحعلی‌ شاه قاجار
خطاب به عالم ربانی، مرحوم شیخ احمد احسائی، اعلی الله مقامه

بخش یکم

پس‌از آن‌که موقعیت عالم ربانی، مرحوم شیخ احمد احسائی، اعلی الله مقامه، عالم‌گیر شد و صیت و آوازهٔ ایشان به فتحعلی‌ شاه قاجار رسید، عرایضی خدمت ایشان ارسال کرد. مضمون بخشی‌ از نامه‌ها این بود که نزد او به تهران بروند.

شیخ مرحوم اعلی الله مقامه که درنزدشان رفت‌وآمد با اهل ثروت به‌ویژه سلاطین و حکام جایگاهی نداشت، از این مسئله ابا فرمودند و پاسخ دادند که برایشان میسر نیست.

سلطان دوباره نامه نوشت و مضمون کلام او این بود: بر من است که خدمت شما برسم؛ اما می‌دانید که همراه من لشکریانی هستند که نزدیک به ده هزار نفرند. اگر من بخواهم به خدمت شما بیایم، شهر یزد وادی غیرذی‌زرع است و این سبب ضرر به فقرای اهل یزد می‌شود. اگر من بیایم و چنین شود، سبب شمایید و حاشا که رضایت به سخط الهی داشته باشید. وگرنه من کوچک‌تر از آنم که در محضرتان مذکور گردم، چه جای آن‌که بر شما تکبر ورزم.

وقتی‌ که چنین نامه‌ای خدمت شیخ مرحوم رسید، عزم سفر کردند به‌سمت شیراز و از آنجا به‌سوی عراق. اما اهل یزد و علماء آنجا خدمت شیخ عرض کردند که سفر شما سبب ضرر به بلد و اهل بلد است؛ چراکه سلطان از ما عذری قبول نمی‌کند و نپذیرفتن دعوتش را از چشم ما می‌بیند. علاوه‌بر این‌که زمستان سر رسیده و جنابعالی، با ضعف بنیه‌ای که دارید، شرعاً جایز نیست که در زمستان عجم سفر کنید.

به‌هرروی، شیخ مرحوم پس‌از سنجیدن شرایط و شنیدن سخن شخصی به نام میرزا علیرضا که گفته بود اگر در این ایام به تهران سفر کنید همهٔ اسباب مناسب سفر را مهیا خواهم کرد و تا تهران همراهی‌تان می‌کنم، عازم تهران شدند.

البته می‌دانیم فتحعلی‌ شاه ارتباط‌های متعددی با مجتهدان و علماء داشته و مراوداتی را به نیت‌های گوناگون برقرار می‌کرده است. اما نکته مهم این است که گریزی و گزیری برای مجتهدان و علماء نبود و دربرابر دستور شاه مملکت، جز همراهی پاسخی نداشتند. انواع این ارتباطات و مراودات در کتاب خاقان صاحب‌قران و علمای زمان (کاظمی موسوی، احمد، چاپ اول: تهران، نشر آگاه، ۱۳۹۷) معرفی شده است.

پس‌از حضور شیخ مرحوم در تهران، فتحعلی‌ شاه عزت فراوانی بر ایشان نهاد و به این بزرگوار اعتقاد پیدا کرد. حتی نقل شده که در آن ایام در تهران و نواحی آن، زلزله‌هایی رخ داد که بسیاری از نواحی ری را خراب کرد. به گزارش فرزند ایشان، شیخ عبدالله احسائی، سلطان شبی در خواب دید که منادی به او می‌گوید: «لولا أن جناب الشیخ أحمد حرسه‌الله فی بلدکم لهلکت کل أهلها بالزلزلة.» سلطان وحشت‌زده از خواب پرید و رؤیای خود را نقل کرد و بر اعتقاد او افزوده شد (شرح أحوال الشیخ أحمد بن زین‌الدین الأحسائی قدس‌سره؛ الأحسائی، الشیخ عبدالله، تحقیق هادی مکارم التربتی، چاپ اول: لبنان، مؤسسة البلاغ؛ ج۱، ص۱۲۷).

هم‌چنین طبق بعضی‌از تحقیقات معاصر، شیخ مرحوم برای دفع فتنه وهابیت از ایران، به فتحعلی‌ شاه توصیه‌هایی فرمودند (فراسویِ مِه؛ موجانی، سید علی و صالحی، علی‌اکبر، چاپ اول: تهران، اطلاعات، ۱۴۰۱؛ ص۵۰).

میان فتحعلی‌ شاه و این بزرگوار نامه‌هایی ردوبدل می‌شد که بعضی‌از آن‌ها تاکنون دردسترس بوده است. ازجمله، نامه‌ای است به انشاء میرزا عبدالوهاب معتمدالدوله که خطاب به شیخ مرحوم نوشته است: «الحمد لله الذی شوّقنا بلقاء الشیخ الجلیل و الحبر النبیل قطب الأقطاب و لب الألباب حجة الله البالغة و نعمته السابغة» تا آخر.

هم‌چنین نامه دیگری است که میرزا محمد منشی نائینی (فروغ) در کتابش، سفینة الفرامین (به اهتمام محمد گلبن، چاپ اول: خرم‌آباد، پیغام، ۱۳۷۷)، ص۱۵۸، مقداری از اوایل آن را نقل کرده است که چنین آغاز می‌شود:
«أحمد الله علی ما جعلنا لأحمد المختار من الأولیاء و کسانا لباس الولایة لأصحاب الکساء» تا آخر.

میرزا احمد خان عضدالدوله قاجار هم در تاریخ عضدی (تصحیح عبدالحسین نوایی، چاپ اول: تهران، نشر علم، ۱۳۷۶)، ص۱۴۷، نوشته است که مرحوم خاقان، یعنی فتحعلی‌ شاه، این بیت شعر را خطاب به شیخ نوشت:
محرمی خواهم که پیغامی برد
نزد جانان نام گمنامی برد

به‌تازگی کتابی با نام برخی‌از فرامین و منشآت عصر فتحعلی‌ شاه (چاپ اول: تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۴۰۳) منتشر شده که محققینِ کتاب احتمال داده‌اند این منشآت بی‌ارتباط با کتاب سفینة الانشاء (سفینة الفرامین) نباشد.

ادامه دارد...

@AghayedNet

@AghayedNet

🔺عبارتی از فرزند عالم ربانی مرحوم شیخ احمد احسائی اعلی الله مقامه درباره غزالی (به‌‌علت حمایت غزالی از یزید ملعون)

به‌نقل از رساله ملا محمدجعفر بن محمدباقر انصاری قراجه‌داغی تبریزی
(نسخه‌ خطی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی)
@AghayedNet

🌷به‌مناسبت ولادت عالم ربانی مرحوم حاج میرزا محمدباقر شریف طباطبائی اعلی الله مقامه
معرفی می‌گردد:
@AghayedNet

?پوشهٔ شنیداری (پادکست عربی)
*?موضوع: قُرای ظاهره ?تحلیلٌ و تَرجَمة*⏱مدت: ۱ ساعت و ۴۴ دقیقه#شیخیه@AghayedNet

??فایل صوتی نشست
?نقد کتاب «دن‌کیشوت‌های ایرانی»
?به‌مناسبت اپیزود ۱۵۶ پادکست مورخ:
از #شیخیه تا بهائیت
?جمعه ۸ تیرماه ۱۴۰۳
Instagram.com/aghayednet

?فایل صوتی نشست
?با موضوع:
*?غدیر از دیدگاه مکتب استبصار*@AghayedNet

??فایل صوتی نشست
?هم‌زمان با ماه‌های حج
?معرفی رساله‌ای نویافته
از عالم ربانی مرحوم حاج میرزا محمدباقر شریف طباطبائی
اعلی الله مقامه
?جمعه ۳۱ فروردین ۱۴۰۳
Instagram.com/aghayednet
@AghayedNet