Nimaga hamma kutyapti? Chunki AQShda aksariyat ishchilarning nafaqa jamg'armalari fond bozoridagi harakatlarga chambarchas bog'liq. O'qituvchilar, o't o'chiruvchilar, shifokorlar va xususiy korxonalarda ishlaydigan ishchilar o'z maoshlarining bir qismini majburiy yoki ixtiyoriy nafaqa jamg'armalariga yo'naltiradilar. U jamg'armalar esa professional menejerlar tomonidan boshqarilib yig'ilgan pullarni turli instrumentlarga sarmoya qiladilar, shu jumladan ishchilar ham o'zlarining risk-qaytim muvozanatiga qarab portfellarini boshqarishlari mumkin. Masalan, ba'zilar 70% aksiyaga, qolgan 30% obligatsiyaga taqsimlaydilar. Lekin, masalan o'qituvchilarda, nafaqa jamg'armasi egalarida qaysi aksiyani sotib olish, qachon portfelga o'zgartirish kiritish haqida qayg'urishga birinchidan bilimlari va ikkinchidan vaqtlari ham yo'q! Unday bilim moliyaviy fandan dars beradigan o'qituvchilarda ham yo'q. Shuning uchun, beriladigan maslahat bu aksiyalarni bitta-bitta saralab, o'rganib sotib olish emas balki AQShda mavjud bo'lgan eng katta, eng muvaffaqiyatli korxonalar aksiyalarini sotib olishdir. Qanday qilib? S&P500 indeksi aynan shunday 500ta korxonani bir savatga vaznlarini hisobga olib jamlaydi. Ya'ni bu savatni "sotib olgan" investor bozordagi barcha korxonalar aksiyalarini sotib olgan, va bozor qayerga harakatlansa uning portfeli ham shunday harakatlanishini ta'minlaydi.

Nega bularni yozyapman, sababi shundaki, Nvidia oxirgi bir yarim yilda S&P500 indeksidagi vazni (yoki ulushi) 1.5% dan 6.6% ga, ya'ni 5x barobarga oshgan. Ya'ni, Nvidia S&P500 indeksiga ta'siri ancha ko'paygan. Tabiiyki, bu korxonaning moliyaviy barqarorligi va aksiyasi tebranishi qisqa muddatda o'sha aksariyat nafaqa jamg'armalari, investorlar portfeliga yanada ko'proq ta'sir etadi. Shuning uchun ham hisobotlari yaqindan kuzatilib kutilmoqda.

Shu o'rinda sezishingiz mumkinki, AQShda kapital bozor har bir inson moliyaviy hayotiga ta'sir qiladi. Shtatlar yuritadigan o'sha trillionlab dollarga teng o'qituvchi/shifokor/o't o'chiruvchi nafaqa jamg'armalari orqali deyarli barcha odamlar fond bozorida bilvosita qatnashadi.

@uzbekonomics

O'zbekistonda yo'l harakati xavfsizligi masalasida jiddiy, o'ta jiddiy reforma kerak ekan.
Masala insonlar hayoti haqida ketyapti axir, jiddiy yondashish kerak.

@uzbekonomics

Telegram

Kainbek

Эй худо

Davlat/hokimiyat xalqaro sport musobaqalarida g’olib bo’lgan sportchilarga mukofot berish “biznesidan” chiqib ketishi kerak deb o'ylayman.

Bu uchta narsaga yetaklaydi: 1) soliq tolo’vchilarning pullarini iqtisod qiladi, 2) to’g’ri rag’batlar bilan ishlaydigan bozor yaratilishiga yo’l ochadi va 3) tadbirkorlikni amalda qo’llab-quvvatlaydi.
Davlat asosiy o’yinchi bo’lsa bozor bo’lmaydi, xususiy tadbirkorlar kirmaydi, raqobat bo’lmaydi, narx talab-taklif asosida shakllanmaydi va tovar/xizmat sifati yuqori bo’lmaydi - buni bilamiz. Shu jumladan sportchilarning bozorida. Professional sportchilarning muvaffaqiyati, harakatlariga qaytim, mukofotlar ham bozor orqali adolatliroq belgilanadi. Shunda mahalliy hokimlar “bu sportchi bizda tug’ilgan, bizda katta bo’lgan, bizda mashg’ulot qiladi” deb o’zaro kim ko’p sovg’a berish o’rniga xususiy korxonalar daromadlarini sportchilar imidjini ishlatish orqali ko’paytirish uchun o’zaro raqobat qilar edilar.

Jahon chempionati, olimpiada musobaqalarida g’olib bo’lgan sportchilar defakto dunyoning eng kuchli sportchilaridir va ularga bozorda talab o’ta katta. Korxonalar bunday sportchilar bilan hamkorlik qilgisi keladi, ularning logotipi tushgan kiyimni kiydirishadi, sportchilar imidjidan daromad uchun ijtimoiy tarmoqlarda foydalanishadi. Masalan, zamonamizning suzish bo’yicha eng kuchli sportchilardan biri bu fransiyalik Leon Marshan. Uning homiylari Omega va Lui Vitton. Marshan nafaqat Fransiya hukumati, balki boshqa xususiy korxonalar bera olmaydigan summani oladi.

Hozir ham, ba’zi g’oliblarimizga mukofotni hokimiyat emas asosan xususiy tadbirkorlar beradi. Lekin, o’rtada baribir hokimiyat. Agar hokimiyat bunday mukofot berish biznesidan chiqib ketsa, xususiy korxonalar o’zaro poyga qilishar edi, kim tezroq oltin medal olgan sportchi bilan kontrakt tuzishga. Kim ko’proq mukofot berishga, shartlarini ham o’zlari kelishar edi. O'zbekistonda kam emas katta xususiy korxonalar, tadbirkorlar. Ular masalan vaynerlar orqali emas, balki dunyoda birinchi o'rinda turadigan o'zbek dzyudochisi, bokschisi imidjini ishlatib reklama qilishni hohlashar. Aks holda, hozir hokimiyat bergan mukofotlarning shunday xususiy kapitalni bozorga kirishiga halaqit qiladi, salbiy signal beradi.

Qarabsizki, sportchilarda ham tanlov imkoniyati bo’ladi. Sportchilar karyerasi qisqa. Ular yaxshiroq shartlarda mukofot olishni hohlashadi, o’z ustida yanada ko’proq ishlab professional sportchilar uchun tabiiy bo’lgan promouterlar, sport menejment firmalarini ishlatib yaxshiroq hamkorlarni topishni hohlashadi. Agar davlat sportchilarga mukofotni tayin qilib qo’ysa sportchilarda o’z ustida ko’proq ishlash, professional olamga yanada kirib ketish uchun rag’batlar kamayadi. Uning o'rniga hokimiyat bergan mukofotga qo'shilgan tadbirlar, tekin reklamalar berishga majbur bo'ladilar.

Bu g’oya nafaqat sportchilarga taaluqli, balki boshqa musobaqalarga ham. Masalan, matematika olimpiadasida (IMO) medalistlariga mukofotning eng zo’ri “bozorda”. Ular dunyodagi eng top universitetlarga imtixonsiz qabul qilinadilar, hedj fondlarga ishga olinadilar, yiliga millionlab dollarlik maoshgacha olishadi. Hukumatning hech qanday sovrini bunga teng kela olmaydi. Shuning uchun ham, matematik talant va sport talantiga eng yaxshi mukofotni bozor va erkin raqobat bera oladi. Davlat emas.

Albatta, davlat/hokimiyat bu amaliyotga faqat yaxshi va xolis niyatlar bilan kirgan. Masalan, yoshlarga ko'proq motivatsiya bo'lsin deb. Lekin davlat/hokimiyat mamlakatda barcha aholiga imkoniyat yaratish, shu jumladan bolalarga oddiy jismoniy tarbiya bilan shug'ullanishiga imkoniyat, maktabda sport xonasi, anjomlari, issiq xonasini, kaloriyali ovqati, sifatli tibbiyotni ta'minlashga urg'u berishi muhimroq menimcha. Masalan, bilasizmi, O'zbekistonda 87% maktablarda tualet yo'q. O'zbekistondan ko'proq chempion Diyora, Sitora va Bahodirlar chiqishi uchun Pastdarg'omda, Bulung'urda va Sariosiyoda avvalambor maktablarida tualet bo'lishi kerak, keyin sport xonasi, yaxshi maosh oladigan o'qituvchi, murabbiy vhkz.

@uzbekonomics

Bugungi suhbatimiz mehmoni markaziy Osiyo tarixi va madaniyati sohasida taniqli olim, ajoyib tarixchi va mutaxassis — Adib Xolid. Professor Xolidning tadqiqotlari markaziy Osiyo tarixiga, ayniqsa, 1860-yillarda Rossiyaning bosib olishi davridan hozirgi kungacha bo'lgan madaniy va identifikatsion o'zgarishlarga qaratilgan. Uning ilmiy ishlari musulmon va rus/sovet dunyolarining kesishish nuqtasini chuqur tahlil qilib, xususan, Markaziy Osiyoda Islom dinining tsarist va sovet boshqaruvi ostidagi taqdiri haqida muhim ma'lumotlarni beradi. Xolid madaniyat va madaniy o'zgarishlar, imperiya va mustamlakachilik hamda milliylik masalalari haqida yozib keladi.

Xolid Guggenheim Jamg'armasi, Carnegie Korporatsiyasi, Milliy Gumanitar Fanlar Jamg'armasi kabi bir qator nufuzli tashkilotlar grantlari sovrindori. Shuningdek, Parijdagi Inson Fanlari Uyi va Vashingtondagi Kongress Kutubxonasidagi Kluge Markazi tadqiqotchi lavozimlarida ishlagan.

Xolid to'rtta nufuzli kitobning muallifi: “Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda Jadidizm,” “Kommunizmdan Keyin Islom: Markaziy Osiyoda Din va Siyosat,” “O'zbekiston tavalludi” va “Markaziy Osiyo. Imperatorlik istilolaridan hozirgi kungacha bo'lgan yangi tarix.” Uning so'nggi kitobi Markaziy Osiyoning “rus” va “xitoy” qismlarining integratsiyalashgan hikoyasini taqdim etadi va bir nechta tillarga tarjima qilingan, bu uning global ta'sirini ko'rsatadi.

Ko'plab mukofotlari orasida “Kommunizmdan Keyin Islom” 2008 yilda Veyn S. Vucinich Kitob Mukofotini qo'lga kiritgan, “O'zbekiston tavalludi” esa 2016 yilda Reginald Zelnik Tarix Kitob Mukofotini olgan. Ushbu mukofotlar Dr. Xolidning rus, Yevrosiyo va sharqiy Yevropa tadqiqotlari sohalariga qo'shgan ulkan hissasini ko'rsatadi.

Professor Adib Xolid Panjob Universiteti (Lahor)da bakalavr darajasini, McGill Universiteti (Monreal)da yana bir bakalavr darajasini va Viskonsin-Medison Universitetida magistratura va doktorlik darajalarini olgan. 1993 yildan beri u Karleton Kolleji ilmiy jamoasining muhim a'zosi bo'lib kelmoqda.

https://youtu.be/dEleU_5RKEQ?si=EtW6ydwUWNzLNkHV

YouTube

Adeeb Khalid - Central Asian Borders, Making Uzbekistan and ideology of Jadids

I had the incredible honor of hosting Dr. Adeeb Khalid, a distinguished historian and scholar whose extensive work significantly shaped our understanding of modern Central Asia. Dr. Khalid held a BA from the University of Punjab, Lahore, a BA from McGill…

Juda to’g’ri va o’rinli savollar:
https://t.me/iqtisodchi_kundaligi/2827
https://t.me/iqtisodchi_kundaligi/2828

@uzbekonomics

Telegram

Iqtisodchi Kundaligi

Atom elektr stansiyasi haqidagi diskussiyada, menimcha, sal koʻproq mulohaza qilishimiz darkor. Tabiiyki, Oʻzbekistonga elektr energiyasi kerak, energetika qancha arzon va koʻp boʻlsa, farovonlik va rivojlanish uchun shuncha yaxshi. Lekin bizda muammo elektr…

Shu kunlarda OAVda yangiliklar, ijtimoiy tarmoqlar, va shaxsiy xabarlar orqali juda ko’plab vatandoshlardan tabriklar va tilaklarni o’qidim va eshitdim. Barchangizga e’tibor, tilaklar va quvonchimni baham ko'rganingiz uchun samimiy minnatdorchiligimni bildirmoqchiman. Sizlarning doimiy qo’llab-quvvatlashingiz, duolaringiz va ishonchingiz menga kuch beradi.

Katta rahmat!

@uzbekonomics

​​Psixologiya va iqtisodiyot fanlarini butunlay o'zgartirgan Nobel mukofoti sovrindori Daniel Kahneman bugun 90 yoshida vafot etibdi.

Uning faoliyati, yaqin do’sti Amos Tversky bilan birgalikda, boshqa olimlarga qaraganda, bizlarga o’zi insonlar qanday va nima uchun qarorlar qabul qilish haqida eng ko’p narsa o’rgatdi. Nafaqat akademiklar uchun, balki barchaga.

Ikkala do’st haqida fanning boshqa yetakchi olimlari Cass Sunstein va Richard Thaler tomonidan yaxshi maqola yozishgan edi.

Uning ishlari haqida batafsilroq keyin yozaman.

@uzbekonomics

OpenBudget haqida an’anaviy fikrlarimga eslatma:

https://t.me/uzbekonomics/763
https://t.me/uzbekonomics/764

Qo’shimcha qiladigan bo’lsam:

Birinchidan, kutilmalarimga ko’ra har yili OpenBudget loyihasi uchun ovozlar “narxi” oshib borganini ko’ryapmiz. Bu nimani anglatadi? Shunchaki insonlar o’z ovozlari qadrini anglab yetishlari natijasida shartli ikki-uch yil oldin duch kelgan loyihaga berib yuborgan bo’lsalar endilikda ular o’z qishloqlari, mahallalaridagi loyihalarga bermoqdalar, ingliz tilida aytadigan bo'lsam informed decision qilishmoqda. Maksimal ovozlar soni cheklanganini inobatga olsak, bozordagi aylanmada ovozlar soni qisqarishi natijasida "narx" oshadi.

Ikkinchidan, OpenBudget orqali fuqarolar parlament qilishi kerak bo’lgan ishni qilyapti. Ya’ni, soliqlarini taqsimotida bevosita qatnashmoqdalar. Men uchun bu sarson byudjet emas. To’g’ri, o'rinli tanqidlardan biri bu qaysidir amaldor masalan do'xtirlarni/o'qituvchilarni/qo'l ostidagilarni ovoz yig'ishga majburlayotgani bo'lishi mumkin. Yuqoridagi postlarimda yozganimdek, agarda OpenBudget orqali qandaydir majburiy mehnat borligini ko’rayotgan bo’lsak u bevosita OpenBudgetning muammosi emas, balki o’sha katta muammo - majburiy mehnat, amaldorlarning buyruqbozliklari borligini ko’rsatib beryapti xolos. Qo’shimchasiga qayerda borligi ko’rsatib beryapti. “Shuning uchun OpenBudgetni tugatish kerak” degan gaplar mutlaqo mantiqqa qarshi, muammoni ko’rsatib bergani oynani sindirish emas, o’sha asl muammo bilan kurashish kerak. Aytmoqchimanki, OpenBudgetsiz ham ular katta ehtimol bilan do'xtirlarni/o'qituvchilarni/qo'l ostidagilarni boshqa majburiy harakatlarga (ko'cha tozalashga, uyma-uy yurishga, va boshqalar) jalb qilayotgandirlar, balki. Albatta OpenBudgetni takomillashtirish, qandaydir turdagi loyihalarni istisno qilish mumkindir, lekin aslo butunlay yopish emas.

Uchinchidan, OpenBudget o’ta muhim signal yaratyapti. Hukumatga ham o’sha parlamentga ham o’ta qimmatli signalni odamlarning o’zi beryapti. Qaysidir qishloq yoki mahalla poliklinikasi, maktabi, yo’li 10-20-30 yildan beri ta’mirlanmaganini odamlar o’zaro loyiha qilib, ovoz qilib byudjetning atiga 5 foizidan bo’lsa ham qandaydir ulush olib ta’mirlatishga harakat qilishmoqda. Natijada, markaziy hokimiyatga ham mahalliy hokimiyatga ham “bu yerga, u yerga mablag’ kerak ekan, bu yerda muammo bor ekan” degan signal boradi.

Agar parlement to'liq ishlaganda, va u hukumat xarajatlarini tiyib turganda edi (masalan, professional sportchilarga milliard-trillionlab so’m bermasdan, yoki gulboz, mushakbozlikka kamroq pul sarflab) poliklinika va maktab uchun ovoz yig'ilishiga ehtiyoj ham qolmas edi. Balki. Toki hozircha shunday emas ekan, odamlarning faolligiga, fuqarolik jamiyati yaratilishiga bolta urish kerak emas.

Ha aytgancha, bu yil 10 million odam qatnashibdi! Endi tasavvur qiling, byudjetning 5% emas, 50%, 100% foizi shunday taqsimlansa... Uning nomi ham mohiyati ham OpenBudget emas balki haqiqiy parlament bo'ladi.

@uzbekonomics

Telegram

Uzbekonomics

"Openbudget - Tashabbusli byudjet" haqida yana bir bor. Men uchun bu loyiha haligacha O’zbekistonda oxirgi yillarda sodir bo’lgan eng zo'r jarayonlardan biri. Bu haqda avvalroq bir necha marotaba yozganman. Bu yil turli fikrlar va voqealarni kuzatar ekanman…

Bu haftaniki:
https://botir.substack.com/p/weekly-digest-march-24

@uzbekonomics

BK

Weekly digest: March 24

Insoniyatga eng katta tahdidlardan biri bu pasayib borayotgan tug’ilish darajasi. Bu haqda Financial Timesda maqola [link] AQSh Adliya vazirligi va Apple ishi bo’yicha o’qishingiz kerak bo’lgan ikki kolonka, ikki tarafdan yozilgan: Toronto Universitet professori…

Gazeta.uz hazil-aralash qiziq maqola yozibdi. Maqolaga ko'ra, Apple Vision Proda hozir asosan retro-fotoalbomlarda topish mumkin bo'lgan avvalgi tabiiy ko'rinishdagi Milliy bog', shaharda harakatlanayotgan tramvay, yashil shahar va hozircha faqat shirin tushda ko'rish mumkin bo'lgan avtomobil import boji olib tashlangani haqidagi manzara va yangiliklarni ko'rish mumkin ekan.

https://www.gazeta.uz/uz/2024/02/07/vision-pro/

@uzbekonomics

Газета.uz

Ўзбекистонда ҳозир фақат виртуал реаллик орқали кўриш мумкин бўлган нарсалар — Vision Pro тренди «Газета.uz» талқинида

Apple ўзининг янги гаджети — Vision Pro виртуал реаллик қурилмасини харидорларга етказиб бера бошлагач, интернетда ундан қандай фойдаланиш мумкинлиги бўйича мемлар ясаш трендга айланди. «Газета.uz» ҳам трендга қўшилиб, Ўзбекистонда ҳозир фақат виртуал кўриш…