Bugungi suhbatimiz mehmoni markaziy Osiyo tarixi va madaniyati sohasida taniqli olim, ajoyib tarixchi va mutaxassis — Adib Xolid. Professor Xolidning tadqiqotlari markaziy Osiyo tarixiga, ayniqsa, 1860-yillarda Rossiyaning bosib olishi davridan hozirgi kungacha bo'lgan madaniy va identifikatsion o'zgarishlarga qaratilgan. Uning ilmiy ishlari musulmon va rus/sovet dunyolarining kesishish nuqtasini chuqur tahlil qilib, xususan, Markaziy Osiyoda Islom dinining tsarist va sovet boshqaruvi ostidagi taqdiri haqida muhim ma'lumotlarni beradi. Xolid madaniyat va madaniy o'zgarishlar, imperiya va mustamlakachilik hamda milliylik masalalari haqida yozib keladi.

Xolid Guggenheim Jamg'armasi, Carnegie Korporatsiyasi, Milliy Gumanitar Fanlar Jamg'armasi kabi bir qator nufuzli tashkilotlar grantlari sovrindori. Shuningdek, Parijdagi Inson Fanlari Uyi va Vashingtondagi Kongress Kutubxonasidagi Kluge Markazi tadqiqotchi lavozimlarida ishlagan.

Xolid to'rtta nufuzli kitobning muallifi: “Musulmon madaniyati islohoti siyosati: Markaziy Osiyoda Jadidizm,” “Kommunizmdan Keyin Islom: Markaziy Osiyoda Din va Siyosat,” “O'zbekiston tavalludi” va “Markaziy Osiyo. Imperatorlik istilolaridan hozirgi kungacha bo'lgan yangi tarix.” Uning so'nggi kitobi Markaziy Osiyoning “rus” va “xitoy” qismlarining integratsiyalashgan hikoyasini taqdim etadi va bir nechta tillarga tarjima qilingan, bu uning global ta'sirini ko'rsatadi.

Ko'plab mukofotlari orasida “Kommunizmdan Keyin Islom” 2008 yilda Veyn S. Vucinich Kitob Mukofotini qo'lga kiritgan, “O'zbekiston tavalludi” esa 2016 yilda Reginald Zelnik Tarix Kitob Mukofotini olgan. Ushbu mukofotlar Dr. Xolidning rus, Yevrosiyo va sharqiy Yevropa tadqiqotlari sohalariga qo'shgan ulkan hissasini ko'rsatadi.

Professor Adib Xolid Panjob Universiteti (Lahor)da bakalavr darajasini, McGill Universiteti (Monreal)da yana bir bakalavr darajasini va Viskonsin-Medison Universitetida magistratura va doktorlik darajalarini olgan. 1993 yildan beri u Karleton Kolleji ilmiy jamoasining muhim a'zosi bo'lib kelmoqda.

https://youtu.be/dEleU_5RKEQ?si=EtW6ydwUWNzLNkHV

YouTube

Adeeb Khalid - Central Asian Borders, Making Uzbekistan and ideology of Jadids

I had the incredible honor of hosting Dr. Adeeb Khalid, a distinguished historian and scholar whose extensive work significantly shaped our understanding of modern Central Asia. Dr. Khalid held a BA from the University of Punjab, Lahore, a BA from McGill…

Juda to’g’ri va o’rinli savollar:
https://t.me/iqtisodchi_kundaligi/2827
https://t.me/iqtisodchi_kundaligi/2828

@uzbekonomics

Telegram

Iqtisodchi Kundaligi

Atom elektr stansiyasi haqidagi diskussiyada, menimcha, sal koʻproq mulohaza qilishimiz darkor. Tabiiyki, Oʻzbekistonga elektr energiyasi kerak, energetika qancha arzon va koʻp boʻlsa, farovonlik va rivojlanish uchun shuncha yaxshi. Lekin bizda muammo elektr…

Shu kunlarda OAVda yangiliklar, ijtimoiy tarmoqlar, va shaxsiy xabarlar orqali juda ko’plab vatandoshlardan tabriklar va tilaklarni o’qidim va eshitdim. Barchangizga e’tibor, tilaklar va quvonchimni baham ko'rganingiz uchun samimiy minnatdorchiligimni bildirmoqchiman. Sizlarning doimiy qo’llab-quvvatlashingiz, duolaringiz va ishonchingiz menga kuch beradi.

Katta rahmat!

@uzbekonomics

​​Psixologiya va iqtisodiyot fanlarini butunlay o'zgartirgan Nobel mukofoti sovrindori Daniel Kahneman bugun 90 yoshida vafot etibdi.

Uning faoliyati, yaqin do’sti Amos Tversky bilan birgalikda, boshqa olimlarga qaraganda, bizlarga o’zi insonlar qanday va nima uchun qarorlar qabul qilish haqida eng ko’p narsa o’rgatdi. Nafaqat akademiklar uchun, balki barchaga.

Ikkala do’st haqida fanning boshqa yetakchi olimlari Cass Sunstein va Richard Thaler tomonidan yaxshi maqola yozishgan edi.

Uning ishlari haqida batafsilroq keyin yozaman.

@uzbekonomics

OpenBudget haqida an’anaviy fikrlarimga eslatma:

https://t.me/uzbekonomics/763
https://t.me/uzbekonomics/764

Qo’shimcha qiladigan bo’lsam:

Birinchidan, kutilmalarimga ko’ra har yili OpenBudget loyihasi uchun ovozlar “narxi” oshib borganini ko’ryapmiz. Bu nimani anglatadi? Shunchaki insonlar o’z ovozlari qadrini anglab yetishlari natijasida shartli ikki-uch yil oldin duch kelgan loyihaga berib yuborgan bo’lsalar endilikda ular o’z qishloqlari, mahallalaridagi loyihalarga bermoqdalar, ingliz tilida aytadigan bo'lsam informed decision qilishmoqda. Maksimal ovozlar soni cheklanganini inobatga olsak, bozordagi aylanmada ovozlar soni qisqarishi natijasida "narx" oshadi.

Ikkinchidan, OpenBudget orqali fuqarolar parlament qilishi kerak bo’lgan ishni qilyapti. Ya’ni, soliqlarini taqsimotida bevosita qatnashmoqdalar. Men uchun bu sarson byudjet emas. To’g’ri, o'rinli tanqidlardan biri bu qaysidir amaldor masalan do'xtirlarni/o'qituvchilarni/qo'l ostidagilarni ovoz yig'ishga majburlayotgani bo'lishi mumkin. Yuqoridagi postlarimda yozganimdek, agarda OpenBudget orqali qandaydir majburiy mehnat borligini ko’rayotgan bo’lsak u bevosita OpenBudgetning muammosi emas, balki o’sha katta muammo - majburiy mehnat, amaldorlarning buyruqbozliklari borligini ko’rsatib beryapti xolos. Qo’shimchasiga qayerda borligi ko’rsatib beryapti. “Shuning uchun OpenBudgetni tugatish kerak” degan gaplar mutlaqo mantiqqa qarshi, muammoni ko’rsatib bergani oynani sindirish emas, o’sha asl muammo bilan kurashish kerak. Aytmoqchimanki, OpenBudgetsiz ham ular katta ehtimol bilan do'xtirlarni/o'qituvchilarni/qo'l ostidagilarni boshqa majburiy harakatlarga (ko'cha tozalashga, uyma-uy yurishga, va boshqalar) jalb qilayotgandirlar, balki. Albatta OpenBudgetni takomillashtirish, qandaydir turdagi loyihalarni istisno qilish mumkindir, lekin aslo butunlay yopish emas.

Uchinchidan, OpenBudget o’ta muhim signal yaratyapti. Hukumatga ham o’sha parlamentga ham o’ta qimmatli signalni odamlarning o’zi beryapti. Qaysidir qishloq yoki mahalla poliklinikasi, maktabi, yo’li 10-20-30 yildan beri ta’mirlanmaganini odamlar o’zaro loyiha qilib, ovoz qilib byudjetning atiga 5 foizidan bo’lsa ham qandaydir ulush olib ta’mirlatishga harakat qilishmoqda. Natijada, markaziy hokimiyatga ham mahalliy hokimiyatga ham “bu yerga, u yerga mablag’ kerak ekan, bu yerda muammo bor ekan” degan signal boradi.

Agar parlement to'liq ishlaganda, va u hukumat xarajatlarini tiyib turganda edi (masalan, professional sportchilarga milliard-trillionlab so’m bermasdan, yoki gulboz, mushakbozlikka kamroq pul sarflab) poliklinika va maktab uchun ovoz yig'ilishiga ehtiyoj ham qolmas edi. Balki. Toki hozircha shunday emas ekan, odamlarning faolligiga, fuqarolik jamiyati yaratilishiga bolta urish kerak emas.

Ha aytgancha, bu yil 10 million odam qatnashibdi! Endi tasavvur qiling, byudjetning 5% emas, 50%, 100% foizi shunday taqsimlansa... Uning nomi ham mohiyati ham OpenBudget emas balki haqiqiy parlament bo'ladi.

@uzbekonomics

Telegram

Uzbekonomics

"Openbudget - Tashabbusli byudjet" haqida yana bir bor. Men uchun bu loyiha haligacha O’zbekistonda oxirgi yillarda sodir bo’lgan eng zo'r jarayonlardan biri. Bu haqda avvalroq bir necha marotaba yozganman. Bu yil turli fikrlar va voqealarni kuzatar ekanman…

Bu haftaniki:
https://botir.substack.com/p/weekly-digest-march-24

@uzbekonomics

BK

Weekly digest: March 24

Insoniyatga eng katta tahdidlardan biri bu pasayib borayotgan tug’ilish darajasi. Bu haqda Financial Timesda maqola [link] AQSh Adliya vazirligi va Apple ishi bo’yicha o’qishingiz kerak bo’lgan ikki kolonka, ikki tarafdan yozilgan: Toronto Universitet professori…

Gazeta.uz hazil-aralash qiziq maqola yozibdi. Maqolaga ko'ra, Apple Vision Proda hozir asosan retro-fotoalbomlarda topish mumkin bo'lgan avvalgi tabiiy ko'rinishdagi Milliy bog', shaharda harakatlanayotgan tramvay, yashil shahar va hozircha faqat shirin tushda ko'rish mumkin bo'lgan avtomobil import boji olib tashlangani haqidagi manzara va yangiliklarni ko'rish mumkin ekan.

https://www.gazeta.uz/uz/2024/02/07/vision-pro/

@uzbekonomics

Газета.uz

Ўзбекистонда ҳозир фақат виртуал реаллик орқали кўриш мумкин бўлган нарсалар — Vision Pro тренди «Газета.uz» талқинида

Apple ўзининг янги гаджети — Vision Pro виртуал реаллик қурилмасини харидорларга етказиб бера бошлагач, интернетда ундан қандай фойдаланиш мумкинлиги бўйича мемлар ясаш трендга айланди. «Газета.uz» ҳам трендга қўшилиб, Ўзбекистонда ҳозир фақат виртуал кўриш…

Oxirgi kunlarda bir nechta tashkilot yoki insonlardan O'zbekistonda yomonlashgan havo bilan qanday kurashish mumkinligi haqidagi tavsiyalar va choralarga ko'zim tushdi. Aksariyati sabab bilan emas, balki oqibat bilan kurashish haqida ekan deb o'yladim.

Muammoning doimo sabab va oqibati bo'ladi. Havo ifloslanishi bu muammolarning oqibati va natijasi. Ifloslanib bo'lgan havo bilan kurashish muammoning oqibati bilan kurashish degani, vaholanki muammoning sababi bilan kurashish kerak. Odamlarga iflos havodan saqlanish uchun doimo maska taqing, ko'chaga chiqmang, o'zingizni asrang deyish bu muammoning oqibati bilan kurashishdir. Albatta oqibat bilan kurashish sabab bilan kurashishdan osonroq tuyuladi, menimcha.

Sabablari esa o'sha-o'sha, chiqindilarni atmosferaga chiqaradigan zavodlar, yo'llarda ko'paygan avtomobillar, shahar ichida shu ko'paygan avtomobillar sonini qisqartirish emas aksincha ko'paytirish uchun rag'batlar, yillar davomida yashil maydoni kesib kelingan shahar bog'lariyu, quritilgan daraxtlar, betonlashgan ariqlaru talabga javob bermaydigan infrastrukturalar, vhkz. Har bir dona kesilgan daraxt, har bir dona shahar bog'i ichiga qurilgan tijoriy imorat va har bir qurigan ariqning ta'siri hozirda to'g'ridan-to'g'ri sezilmoqda. Shuncha qilingan salbiy harakatlar va ularga ko'z yumilishlar natijasida iflos emas, toza havo kutgan edingizmi deb qolaman ba'zida. Havo iflos, bir narsa qilaylik desak, "yo'q ularning apparati buzilgan, mana bizda havo toza ko'rsatyapti-ku" deb bosdi-bosdi qilingan vaziyatlarni eslaymiz. Shuning uchun O'zbekistonda hozirgi kunda havoning iflosligi men uchun umuman taajubli voqea emas, buni bir necha yil oldindan ko'ra bilish qiyin emas edi.

O'zbekiston shaharlarida havo sifatini tozalash oson va tez bo'ladigan jarayon emas, afsuski. Bir necha o'n yillar ketsa kerak, aynan hozirda o'ta keskin choralarni amalga oshirgan taqdirimizda. Solishtirish uchun, qandaydir xato iqtisodiy choralarni bir imzo bilan tuzatish va oqibatni tezda o'nglash iloji bo'lsa ekologiyani shundaylikcha "qutqarib" bo'lmaydi deb o'ylayman. Shuning uchun keskin choralar kerak, iflos havoning manbasi bilan kurashadigan, ular qanchalik og'ir bo'lsa ham.

@uzbekonomics

O’zbekistonda nafaqat suv tekin emas, balki havo ham tekin emas. Bizda toza havoning qadri va narxi baland. Havo uchun O’zbekistonliklar nafaqat o’z sog’liqlari bilan balki qisqargan umrlari bilan bilvosita xarajat qiladilar.

Bu mavzuda yozgan ko’p post va maqolalarimni qayta takrorlash mumkin, lekin shu bitta ma’lumotni yana eslataman:

O’zbekistonliklar havo sifati deb o’rtacha 1.6 yil kamroq umr ko’radilar.

@uzbekonomics

Telegram

Uzbekonomics

Havoni ham pullik qilib qo’ya qoling degan gapni ko’p eshitgan yoki aytgan bo’lsangiz kerak. Gap shundaki, havo o’zi tekin emas. Siz unga pulingiz bilan ham, muhimrog’i qisqargan umr davomiyligi bilan ham tovon to'lab kelayotganingizni bilarmidingiz? NYT…

​​Forbes ham qiziq jurnal-a? 13 yil davomida dunyoda qandaydir o'zgarishlar kiritayotgan yosh va muvaffaqiyatli tadbirkorlarni "30 yoshgacha bo’lgan 30talik” ro'yxatini e'lon qilib kelar edi.

Investorlarni, mijozlarni, hamkorlani aldab turli yo’llar bilan faoliyat olib borgan, keyin fosh bo’lib hozir qamoqda o'tirganlar orasida aynan shu ro’yxatga tushganlar ko’p uchrab turadi. Internetda har safar Forbes 30 under 30 degan ro’yxatga yangi tadbirkor qo’shilsa, uning ustida ba’zida hazillashib, lekin tobora jiddiylashgan ohangda “bo’lajak firibgarligi fosh bo’ladigan va qamoqqa ketadigan” insonlar ro’yxatiga kirganligi bilan tabriklashadi.

Kuni kecha Forbesning o’zi shunday maqola chiqaribdi. Shu "30 under 30” ro’yxatiga kirgan firibgar-qamoqdagi-firibgarlarning o’ntaligini tuzibdi. Tavba. Ro’yxatga kirganlarning ro’yxati. Bu oxirgisi emas. Shu maqola bilan bir paytda navbatdagi "30 under 30” ro’yxatni ham e’lon qilishibdi. Tahririyatda “самоирония” kuchli ekan. Nima ham derdim, bu ro’yxatga kirgan yangi tadbirkorlardan qaysi birlari firibgar bo’lib chiqishini kutamiz xolos.

@uzbekonomics