Bu haftaniki.

@uzbekonomics

Kripto yana qanday harakatlar uchun foydali vosita?

Startap qiyofasiga kirib firibgarlik va g'ayrioddiy sxemalar orqali odamlardan pul o'g'irlash uchun, deydi kecha Bloomberg, Birlashgan Arab Amirliklaridagi vaziyatni yoritib.

@uzbekonomics

El Salvador ham, AQSh ham mayli ... Rossiyaniki ham bitkoynchimi endi?

@uzbekonomics

Podkast - bu yangi media.

Bu postda Jo Rogan fenomeni; Donald Tramp va bro-madaniyat; va saylovdan navbatdagi xulosa va fikrlarim bilan Substackdagi postimda bo'lishdim:

https://botir.substack.com/p/podkast-bu-yangi-media

@uzbekonomics

Кечаги подкастдан

«Инсон умри — ҳақиқатдан ҳам бебаҳо неъмат ва қадр. Иқтисодчилар инсон умрига қиймат қўйиши ҳам эриш эшитилиши табиий. Лекин бу воқеликдан келиб чиқилган нарса. Нима учун иқтисодчилар инсон умрига пул, доллар қийматини қўйишган, деган савол бўлса, бу нарса бошқа чуқур муаммоларни ҳал қилиш учун ишлаб чиқилган ҳисоблар саналади».

«Масалан, қандайдир табиий офат бўлди. Ўша табиий офат оқибатида ҳалок бўлганларга давлат қанча компенсация тўлаши керак? Ёки уруш натижасида ҳалок бўлганларга давлат қанча компенсация бериши керак деган савол мавжуд. Ёки қандайдир теракт қурбонларига давлат қанча компенсация бериши керак? Ёки қандайдир техноген авария оқибатида ўлган одамлар учун қанча компенсация тўланиши керак? Шу нарсаларда инсон умри бебаҳо деган фалсафа билан келсак, давлат бўладими, хусусий идора бўладими, масъулларнинг жавоби „ҳеч қандай компенсация бериш керак эмас, чунки умр бебаҳо-ку“, деган нотўғри ғоя ёки нотўғри хулосага олиб келиши мумкин».

Батафсил: https://www.gazeta.uz/uz/2024/11/28/vsl/

Видео: https://youtu.be/nW-bmzTD944

​​Populizm va dezinformatsiya zamoni. Fakt emas vayb muhimroq bo'lgan zamon.

Bular avval ham bo'lgan, ya'ni qo'rquvni uyg'otadigan noto'g'ri ma'lumotlar eng kuchli vositalardan biri bo'lib, asrlar davomida targ'ibotda qo'llanilgan. Lekin, hozir faktlar emas balki inson his-tuyg'usini o'ynatib, tez ishontira oladigan yolg'on ma'lumot tarqatish g'oyasi endi yangi texnologiyalar, jumladan, ijtimoiy tarmoqlar, sun'iy intellekt, internet va bularning barchasi bilan kuchaymoqda. Xarajat nuqtai nazardan ham osonlashmoqda. Ijtimoiy tarmoqlar yolg'on tarqatish xarajatini deyarli nolga yoki nolga juda yaqinlashtirdi. AI esa endi dezinformatsiya yaratishni deyarli bepul qilyapti. Shu ikkala faktor bu muammoni tezlashtiryapti. Esingizda bo'lsa, yozda mana buni ulashgan edim. Ijtimoiy tarmoq, AI va qasddan manipulyatsiya qilish kesishgan misol.

Noto'g'ri ma'lumotlarning kuchi uning faktual mazmunida emas, balki u keltirib chiqaradigan hissiy munosabatdadir. G'azab yoki adolatsizlik tuyg'usini uyg'otadigan kontent, haqiqatdan qat'iy nazar, tez tarqalib, insonlarning tushunchalariga, qarashlariga va harakatlariga ta'sir etishi mumkin.

Inson his-tuyg'ularini ma'lum manfaatlar uchun o'ynatib, insonlarning ma'lumotlar maydonini yolg'on va feyk bilan to'ldirib, algoritmlar bilan aynan kerakli bo'lgan ma'lumotlarga yo'naltirishning real ta'sirlari ko'z oldimizda. Saylovlarda g'olib bo'linyapti [1,2,3]; ba'zi mamlakatlar aholisi orasida nafrat, ayniqsa immigrantlarga qaratilgan nafrat kuchaymoqda.

Misol uchun, AQShda ko'p odamlar jinoyat darajasi hozir har doimgidan yuqoriroq, inflyatsiya darajasi juda baland, iqtisodiyot va bozor eng pastki darajada, va janubiy chegarani noqonuniy kesib o'tish har doimgidan balandroq deb o'ylashadi. Ularning hech biri to'g'ri emas - aksinchasi to'g'ri. Ammo bu noto'g'ri fikrlar saylovda qanday ovoz berishga ta'sir qiladi.

@uzbekonomics

​​Savdo naqadar global ekanligi va tariflarning ta’siriga bir misol.

AQShda supermarketdan (Costco) keshyu yong’oqlarini sotib olaman. Qadoqlash belgisiga yaxshi ahamiyat bermagan ekanman. Ma’lum bo‘lishicha, dunyodagi keshyu savdosining 50 foizi mana shu Costcoga to’g’ri kelarkan. Ammo eng muhim tomoni shundaki, ushbu savdo tarmog‘i keshyu yong‘oqlarini dunyoning turli mamlakatlaridagi fermerlardan sotib olar ekan. Qadoqdagi mamlakatlar ro‘yxatiga bir nazar soling. Bir kichik tovarni rastaga qo’yish uchun u qancha mamlakatlarni kezib o’tadi. Savdo bu global fenomen.

Endi, tariflar oshsa, Vyetnam, Gana, Indoneziya fermerlaridan AQShga keladigan keshyu narxi oshadi. Narxni albatta, iste’molchi to’laydi.

@uzbekonomics

​​Ahmoqlik yoxud AQShda kutilayotgan keng ko'lamli deportatsiyalar va tariflarning iqtisodiyotga ta'siri haqida.
2-qism.

To'g'risi, Elon Mask ahmoqligining chegarasi yo'q ekan (hech qo'pol so'zlarni ishlatmasdim, bu safar ma'zur tutasizlar). Yuqorida aytilgan Donald Trampning Meksikadan keladigan barcha tovarlarga bojlar oshiriladi degan xabariga "endi AQSh sotiladigan fentanil, giyohvand moddaning narxi oshadi" debdi. Elon Mask aytmoqchiki, agar fentanil narxi oshsa, AQShda unga kamroq talab bo'ladi va uni olib kelish qimmatlashadi. Nimaga ahmoqlik? Birinchidan, AQShga Meksikadan kirib kelyapti deb aytilayotgan fentanil bu norasmiy kontrabanda bo'lib kelayotgan bo'ladi. Rasmiy ravishda va rasmiy kanallar orqali giyohvand modda kirib kelmaydiku, to'g'rimi? Import bojlari esa tabiiyki kontrabanda, qora bozorda, ko'chadan kirib kelayotgan tovarlarga qo'yilmaydi. Shunga Meksikadan kelgan tovarlarga bojlar oshirilsin degan qarorda fentanil bo'lmaydi.

Ikkinchidan, faraz qilaylik Maskning gapi to'g'ri - ya'ni narx oshadi. Lekin, bu xabari bilan Mask berayotgan messedj bu "hurmatli, obunachilar, fentanilning narxi 20 yanvardan boshlab oshadi, shuning uchun unga hozirdan sarmoya kiritinglar"
Uchinchidan, faraz qilaylik Maskning gapi to'g'ri - ya'ni narx oshadi. Mana shu gapi bilan Elon Mask mening yuqoridagi postimga dalilni o'z qo'li bilan yozib bermoqda: import bojlari mahalliy bozorda iste'molchilar to'laydigan narxni oshiradi! Ya'ni, import boji iste'molchi bo'yniga tushadi. Shuni Mask tasdiqlab beribdi.

To'rtinchidan, AQShga fentanilni Meksika orqali kelayotgan immigrantlar emas, asosan AQSh fuqarolarining o'zi olib kiradi. Bu hukumat idorasi beradigan fakt. Lekin, saylovoldi va saylovdan keyingi narrativ esa teskarisi, qo'rqutuv orqali ovoz olish uchun faqat immigrantlar Meksikadan giyohvand modda tashishyapti deyiladi. Xuddi, Ogayo shtatida Gaitilik immigrantlar mahalliy aholining kuchuklari va mushuklarini tutib olib, qovurib yeyishmoqda deb aytilgan uydurma kabi.

Menga farqi yo'q edi, masalan qandaydir bir tadbirkorning yoki ijtimoiy tarmoqdagi bir foydalanuvchining xato gapiga, lekin bu hozirda dunyoda eng faol yangilik manbasidagi eng ko'p kuzatiladigan akkount va shu manbaning egasi tomonidan, va defakto Trampning maslahatchisi/donori/yordamchisi tomonidan yozilgan bo'lgani uchun e'tiborga molik.

@uzbekonomics

​​Ahmoqlik yoxud AQShda kutilayotgan keng ko'lamli deportatsiyalar va tariflarning iqtisodiyotga ta'siri haqida.
1-qism.
Donald Tramp iqtisodiy-siyosiy dasturining o'zagini ikkita narsa tashkil etadi: AQShga import bo'lib keladigan barcha tovarlarga tariflarni oshirish va AQShdan immigrantlarni (nelegal) keng ko'lamli deportatsiya qilish. Qolganlari ikkilamchi. Tramp mana shu dastur bilan 10 yillardan beri tanilgan va shu dastur bilan bu yil prezidentlik saylovida yutdi. Endi, Oq uyga qaytib kelganda shu va'da qilgan ishlarni amalga oshirishni boshlasa hayron bo'lishi kerak emas demoqchiman.

Bu ikkala qarorlarning oqibati iqtisodiyotga ayanchli bo'ladi. Agar iqtisodiyotga ziyon keltirmaylik, yoki iqtisodiy o'sishni ta'minlaylik degan niyat bo'lganda bu ahmoqona qarorlarga kelinmas edi. Chunki, bu nafrat, ksenofobiya va iqtisodiy saviyasizlikka asoslangan dastur iqtisodiyotga ziyon keltiradi. Agar to'liqligicha amalga oshira olsa, albatta.

Xullas, bugun D. Tramp (kutilganidek) prezident bo'lishi bilanoq birinchi qiladigan ishini e'lon qildi: Meksika va Kanadadan AQShga kiradigan istalgan tovarga 25 foizlik, Xitoydan keladigan tovarlarga esa qoʻshimcha 10 foizlik boj qoʻyishni talab qilar ekan. Rasmda uning e'loni, o'qib ko'ring.

Aytaylik, tariflar oshdi, ba'zi immigrantlar deportatsiya bo'ldi. Bu nima degani? Hamma narsaning narxi oshadi degani. Mutlaqo. Kanadadan keladigan gaz ham, Meksikadan keladigan mashina ham, Xitoydan keladigan cho'mich ham va eng muhimi AQShning o'zida yetishtiriladigan va yaratiladigan tovarlarning narxi ham, qurilayotgan uylarning narxi ham oshadi. Ba'zilari keskin oshadi. Ayniqsa qishloq xo'jalik tovarlarining. Nimaga? Butun AQShning qurulish sektorida ishlaydiganlarning 14 foizi, va qishloq xo'jaligida ishlaydiganlarning 13 foizi nelegallar. Shular deportatsiya qilindi deylik, faraz shundaki, bu muttaxam (MAGAchilarning so'zi, mening emas) nelegal immigrantlar oq amerikaliklarning ishlarini tortib qo'ymoqdalar. Lekin, bu mutlaqo xato gap. AQShda tug'ilgan amerikaliklarning ishsizlik darajasi tarixiy minimum, 3 foiz darajada. Ya'ni, ishsiz amerikalikning o'zi deyarli yo'q, ayniqsa shartli qurilishda g'isht tashish yoki tarvuzlarni polizdan terib Walmartga yetqazib berish uchun. Tramp va'da qilgan 10-15 million nelegal immigrantlarni deportatsiya qilinishi mehnat bozorida katta bo'shliqni yaratadi, shu nelegallarni ishlatayotgan ba'zi korxonalar (shu jumladan Trampga ovoz berganlari) ham kasod bo'ladi. Ba'zi, mahsulotlarga taqchillik paydo bo'ladi. Va, narxlar oshadi. Buni AQShdagi eng katta oziq-ovqatni sotadigan korxonalar ham, ishlab chiqaruvchilar ham aytib turibdi. Tramp tariflarni oshirgan daqiqadan boshlab biz qimmatlashgan tovarlarning xarajatini iste'molchilarga yo'naltiramiz deb.

Donald Trampga "5 yil oldin tuxumimiz narxi 2024 yildan ko'ra arzonroq edi" deb ovoz berganlarning ana o'sha tuxumi D. Tramp Oq uyga qaytganida qimmatlashsa qimmatlashadi lekin arzonlashmaydi. Tabriklayman.

@uzbekonomics

Nimaga hamma kutyapti? Chunki AQShda aksariyat ishchilarning nafaqa jamg'armalari fond bozoridagi harakatlarga chambarchas bog'liq. O'qituvchilar, o't o'chiruvchilar, shifokorlar va xususiy korxonalarda ishlaydigan ishchilar o'z maoshlarining bir qismini majburiy yoki ixtiyoriy nafaqa jamg'armalariga yo'naltiradilar. U jamg'armalar esa professional menejerlar tomonidan boshqarilib yig'ilgan pullarni turli instrumentlarga sarmoya qiladilar, shu jumladan ishchilar ham o'zlarining risk-qaytim muvozanatiga qarab portfellarini boshqarishlari mumkin. Masalan, ba'zilar 70% aksiyaga, qolgan 30% obligatsiyaga taqsimlaydilar. Lekin, masalan o'qituvchilarda, nafaqa jamg'armasi egalarida qaysi aksiyani sotib olish, qachon portfelga o'zgartirish kiritish haqida qayg'urishga birinchidan bilimlari va ikkinchidan vaqtlari ham yo'q! Unday bilim moliyaviy fandan dars beradigan o'qituvchilarda ham yo'q. Shuning uchun, beriladigan maslahat bu aksiyalarni bitta-bitta saralab, o'rganib sotib olish emas balki AQShda mavjud bo'lgan eng katta, eng muvaffaqiyatli korxonalar aksiyalarini sotib olishdir. Qanday qilib? S&P500 indeksi aynan shunday 500ta korxonani bir savatga vaznlarini hisobga olib jamlaydi. Ya'ni bu savatni "sotib olgan" investor bozordagi barcha korxonalar aksiyalarini sotib olgan, va bozor qayerga harakatlansa uning portfeli ham shunday harakatlanishini ta'minlaydi.

Nega bularni yozyapman, sababi shundaki, Nvidia oxirgi bir yarim yilda S&P500 indeksidagi vazni (yoki ulushi) 1.5% dan 6.6% ga, ya'ni 5x barobarga oshgan. Ya'ni, Nvidia S&P500 indeksiga ta'siri ancha ko'paygan. Tabiiyki, bu korxonaning moliyaviy barqarorligi va aksiyasi tebranishi qisqa muddatda o'sha aksariyat nafaqa jamg'armalari, investorlar portfeliga yanada ko'proq ta'sir etadi. Shuning uchun ham hisobotlari yaqindan kuzatilib kutilmoqda.

Shu o'rinda sezishingiz mumkinki, AQShda kapital bozor har bir inson moliyaviy hayotiga ta'sir qiladi. Shtatlar yuritadigan o'sha trillionlab dollarga teng o'qituvchi/shifokor/o't o'chiruvchi nafaqa jamg'armalari orqali deyarli barcha odamlar fond bozorida bilvosita qatnashadi.

@uzbekonomics