Parlament seçkiləri Gürcüstanın xarici siyasətinə necə təsir edəcək?

Regiondakı geosiyasi vəziyyətə mühüm təsir göstərən hadisələrdən biri - Gürcüstandakı parlament seçkiləri artıq arxada qaldı. Seçkilərin yekunlarına əsasən, “Gürcü Arzusu” 89, “Dəyişikliklər naminə Koalisiya” 19, “Vahid Milli Hərəkat” 16, “Güclü Gürcüstan” 14, “Qaxariya Gürcüstan naminə” partiyası isə 12 mandatla qanunverici orqanda təmsil olunmaq hüququ qazandı.

Beləliklə də, hakim partiya konstitusion çoxluğa (113 mandat) nail ola bilməsə də, XI çağırış parlamentin hüquqi legitimliyi və fəaliyyə başlaması üçün lazım olan nəticəni (50%+1, yəni 76 mandat) əldə edə bildi. Hazırda “Gürcü Arzusu” yeni parlamentin siyasi cəhətdən legitimliyini təmin etməyə çalışır, müxalifət isə seçkilərin nəticələrini tanımayaraq onların ləğvini tələb edir ki, bu da faktiki olaraq yalnız məhkəmə qərarı və ya kütləvi təzyiq (etiraz aksiyaları ilə deputatları iclas zalına buraxmamaq) vasitəsilə mümkündür.

Seçkiqabağı dövrdə hər iki tərəfin bir-birinə qarşı səsləndirdiyi ittihamlar əsasən xarici siyasət vektoru ilə bağlı idi. Müxalifət hakimiyyəti Rusiyameyilli addımlar atmaqda, “Gürcü Arzusu” isə rəqiblərini “Qlobal müharibə partiyasının əlində alətə çevrilərək Rusiyaya qarşı ikinci cəbhənin açılması” cəhdində günahlandırırdı. “Gürcü Arzusu” hazırki seçkilərdə qalib tərəf hesab edildiyi üçün ona ünvanlanan ittihamları nəzərdən keçirək:

Hakim partiyaya yönəlmiş əsas ittiham Rusiya ilə münasibətləri yaxınlaşdırmaq istəyidir ki, burada da başlıca indikatorlar diplomatik münasibətlərin bərpası, eləcə də Abxaziya və Tsxinval bölgəsilə bağlı Kremllə danışıqların aparılmasıdır. Hazırda Gürcüstan rəsmiləri Moskva ilə diplomatik münasibətlərin bərpasını istisna edir, Abxaziya və Tsxinvalla bağlı danışıqlar haqqında isə heç bir anons vermirlər.

Digər tərəfdən, rəsmi Tbilisi Qərblə münasibətlərdə problemlər yaradan qanunları ləğv etməyi düşünmür. Hakimiyyəti dəstəkləmək üçün seçkilərdən dərhal sonra hazırda Aİ-yə sədrlik edən Macarıstan baş nazirinin Gürcüstana səfəri isə Tbilisinin Qərb siyasətinin mümkün istiqamətini göstərir. Belə görünür ki, “Gürcü Arzusu” Qərbdəki mühafizəkar dairələrlə əməkdaşlığı tərcih edir. Daxili siyasi legitimliyin təmin edilməsindən sonra Gürcüstan hakimiyyəti Macarıstanın timsalında müstəqil xarici siyasət yeritməyə çalışacaq ki, bu da öz qaydaları çərçivəsində Qərblə əməkdaşlığı nəzərdə tutur.

Regional mənzərəyə nəzər salsaq, Gürcüstanın qonşuları olan Azərbaycan, Türkiyə və Ermənistan artıq “Gürcü Arzusu”nu seçkilərdəki qələbəsi münasibətilə təbrik edib. Çin də Gürcüstanın hakim partiyasına öz təbriklərini ünvanlayıb. Əlbəttə ki, bu sadalananlar Tbilisinin gələcək xarici siyasət prioritetlərini müəyyənləşdirməsinə təsirsiz ötüşməyəcək. Beləliklə də, “Gürcü Arzusu” yeni çağırış parlamentin siyasi legitimliyini və normal fəaliyyətini təmin etdikdən sonra xarici siyasət vektoru göstərilən istiqamətlərdə həyata keçiriləcək.

@cssc_cqtm

Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzinin (CQTM) direktoru Fərhad Məmmədov Pressklub TV-nin efirində gedən “Əsas Sual” verilişində “Gürcüstanda inqilab niyə baş tutmadı?” sualı ilə bağlı fikirlərini bölüşüb.

Daha ətraflı: https://www.youtube.com/live/DDEsM2hv3uo?si=dyokwxQxqxM56910

Keçici təlatümlər...

Təyyarə ilə uçuş zamanı yaşanan turbulentlik siyasi proseslərdəki təlatümlərə bənzəyir. Hava axınlarındakı qeyri-sabitlik təyyarəni silkələdiyi kimi, siyasi təlatümlər də müəyyən ölkələrdə ictimai sarsıntılara səbəb olur.

Maraqlıdır ki, təyyarədə turbulentlik ərəfəsində pilotlar bu barədə xəbərdarlıq edir və sərnişinləri kəmərləri bağlayaraq sərblə gözləməyə çağırırlar. Bu çağırış siyasi təlatümlər zamanı da faydalıdır. Belə ki, istər hava məkanında, istərsə də siyasi müstəvidə baş verən çalxalanmalar müvəqqəti və keçicidir.

Hazırda dünya özünün təlatümlü dövrünü yaşayır və regionumuz bu turbulentliyin mərkəzində olmasa da, onun dalğaları bölgəmizə də gəlib çatır. Gürcüstanda parlament seçkiləri, ABŞ-da prezident seçkiləri, COP29 - bütün bunlar çox yaxın gələcəkdə baş tutacaq hadisələrdir və onlar yaxınlaşdıqca sarsıntılar getdikcə daha da şiddətlənməyə başlayır.

Gürcüstandakı seçkilərə artıq günlər qalır. Seçki ərəfəsində ölkə daxilindəki siyasi parçalanma kifayət qədər dərinləşib və proseslərin axarını öncədən proqnozlaşdırmaq artıq qeyri-mümküdür. Belə vəziyyət seçkinin nəticəsindən asılı olmayaraq, proses sonrası irimiqyaslı etirazların mümkünlüyünü deməyə əsas verir. Burada başlıca məsələ seçkidə hansı qüvvələrin və hansı nisbətlə qalib gəlməsilə yanaşı, seçki sonrası etirazların açıq qarşıdurmaya keçib-keçməməsidir. Belə ki, Gürcüstanda ictimai gərginliyin real qarşıdurma həddinə çatması və hadisələrin qanun çərçivələrini aşması region üçün ən arzuolunmaz ssenaridir.

ABŞ-dakı prezident seçkiləri ərəfəsində tərəflərin apardıqları təbliğat kampaniyasının əks-sədası Cənubi Qafqaz ölkələrinə də təsir göstərir. Bu baxımdan, təkcə son günlər ərzində baş verənləri - Baydenin Azərbaycan və Ermənistan liderlərinə müraciəti, eləcə də Trampın həmin müraciətlərə cavab reaksiyasını yada salmaq kifayətdir. Sonuncu ilə bağlı qeyd edək ki, Trampın paylaşımında iki mesaj var: Harris problemin həlli üçün heç nə etməyib və Ermənistanla Azərbaycan arasında sülhü məhz Tramp bərpa edəcək. Düzdür, paylaşımın mətnində Azərbaycan üçün qəbuledilməz narrativlər var, lakin bunu seçki ərəfəsində Trampın xristian dindar qruplardan əlavə səs almaq cəhdi kimi qiymətləndirmək olar.

COP29-a gəlincə, Azərbaycanın qlobal miqyaslı sammitin öhdəsindən uğurla gələcəyi şühbə doğurmur. Nəzərə almaq lazımdır ki, Bakı beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsində kifayət qədər təcrübəyə malikdir. Ölkəmizin əldə etdiyi nailiyyətləri qəbul edə bilməyən bəzi dairələrin Azərbaycana qarşı apardıqları təbliğat isə Bakının dünyadakı nüfuzuna xələl yetirmək məqsədi daşıyan uğursuz bir cəhddir. BRİCS ölkələrinin Kazan bəyannaməsində Azərbaycanın COP29-u müvəffəqiyyətlə keçirəcəyinə inamın ifadə olunması ölkəmizə beynəlxalq səviyyədə göstərilən etimadı bir daha sübut etdi.

Bir sözlə, hazırda sadalanan hadisələr ətrafında çox böyük bir məlumat köpüyü formalaşıb. Lakin sözügedən köpüyüyün real əsasları olduğu kimi, vaxt məhdudiyyəti də var ki, bu da noyabrın ortalarına təsadüf edir.

O vaxtadək isə Baydenin mesajları, Trampın reaksiyası, Avropa Parlamentinin müzakirələri və qətnamələri kimi hələ daha çox maraqlı məqamları müşahidə edəcəyik.

Beləliklə də, hazırki siyasi turbulentliyin yaxın üç həftəyə bitəcəyi gözlənilir. Bu dövrdən sonra ən azı nisbi sakitlik olacaq, həm regionda, həm də qlobal səviyədə yeni şərtlər aydınlaşacaq. Həmin yeni şərtləri nəzərə almaqla, planlaşdırılan addımların həyata keçirilməsinə baxış formalaşacaq. Azərbaycan regionda öz gündəliyini həyata keçirmək üçün diplomatik, iqtisadi, maliyyə və təşkilati resurslara malikdir. Bakının addımlarının rasional və balanslı olacağı şübhəsizdir. Bunun üçün isə baş verənləri daha yaxşı anlamaq məqsədilə vəziyyətə aydınlıq gəlməsini gözləmək lazımdır.

@cssc_cqtm

Regional “3+3” formatında vəziyyət necədir?

Oktyabrın 18-də Türkiyədə xarici işlər nazirlərinin “3+3” formatında növbəti görüşü keçirildi. Format hələ də yarımçıqdır. Gürcüstan növbəti dəfə görüşdə iştirakdan imtina etdi ki, bu da başa düşüləndir.

Ermənistan da bu görüşlərdə öz iradəsi ilə iştirak etmir. Bir tərəfdən İrəvan İranın təklifindən imtina edə bilmir, digər tərəfdənsə Türkiyəyə səfər Paşinyan hökumətinin Azərbaycanla normallaşma olmadan Türkiyə ilə münasibətləri qaydasına salmaq istəklərinə uyğun gəlir.

Hazırda “3+3” regional formatındakı əsas maneələri və problemləri sadalayaq:

- Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi yoxdur;

- Türkiyə ilə Ermənistan arasında diplomatik əlaqələr yoxdur;

- Rusiya ilə Gürcüstan arasında diplomatik əlaqələr yoxdur, Gürcüstan əraziləri hələ də Rusiyanın işğalı altındadır;

- Azərbaycanla Ermənistan, Ermənistanla Türkiyə arasında regional kommunikasiyalar bağlıdır.

2020-ci ilin 44 günlük müharibəsinin geosiyasi nəticələri olsa da, onların əksəriyyəti hələ də reallaşmayıb.

- Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin bərpası reallaşan yeganə nəticədir.

- Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması;

- Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması;

- kommunikasiyaların açılması isə hələ də baş tutmayıb.

Bir sözlə, 44 günlük müharibənin nəticələri effektiv regional formatın formalaşması yolunda bir çox maneələri və problemləri aradan qaldırmalı idi.

Digər tərəfdən, “3+3” formatının özünəməxsus əsasları var ki, həmin əsaslar təmin edilmədən real ümumregional əməkdaşlıqdan söhbət gedə bilməz. Gəlin bu əsasları nəzərdən keçirək:

- Region ölkələri bir-birinə təhdid yaratmamalıdır - Azərbaycan və Ermənistan hələ də bir-birinə təhdid yaradır.

- Region ölkələri regionun qonşuları üçün təhdid yaratmamalıdır - bu baxımdan İranın Azərbaycana, Rusiyanın Gürcüstana, Türkiyənin isə Ermənistana müəyyən sualları var.

- Regionun qonşuları region ölkələri üçün təhdid yaratmamalıdır - burada artıq Gürcüstanın Rusiyaya (ərazilərin işğalı faktı ortadadır), Azərbaycanın İrana, Ermənistanın Türkiyəyə müəyyən sualları var.

Gördüyümüz kimi, 44 günlük müharibənin geosiyasi nəticələrinin həyata keçirilməsi əslində böyük bir maneə və problemlər toplusunun aradan qaldırılmasına yol açır.

Bölgənin qonşuları bəyan edirlər ki, regionun problemləri elə region daxilində həll olunmalıdır. Əgər bu niyyət həqiqətən də səmimidirsə, o zaman region ölkələrinin bölgədən kənarda kömək axtarışının qarşısını almaq üçün hərəkətə keçmək məhz region qonşularının üzərinə düşür.

Bu kontekstdə Türkiyə Ermənistanla münasibətlərdə konstruktivlik nümayiş etdirir. Ankara Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması şərti ilə Ermənistanla öz münasibətlərini normallaşdırmağa hazırdır. Tehran Ermənistan ərazisindən keçən kommunikasiyaların qarşısının alınması və İranın öz ərazisindən yeni kommunikasiya marşrutlarının salınması ilə bağlı anlaşılmaz mövqedə qalır. Rusiya isə Gürcüstanla problemlərin həlli üçün heç nə etmir.

Bölgənin qonşularının da region ölkələrindən gözləntiləri var ki, bu gözləntilər əksər hallarda maksimalist xarakterə malikdir.

Beləliklə, aşağıdakı nəticəyə gəlirik:

Əgər bölgənin qonşuları “3+3” regional formatında bu qədər maraqlıdırsa, o zaman hərəkətə keçməlidirlər:

**- 44 günlük müharibənin geosiyasi nəticələri həyata keçirilməlidir;

- İran regional kommunikasiyaların qurulmasına başlamalı və bunu başa çatdırmalıdır;

- Rusiya Gürcüstana qarşı işğalçılıq siyasətindən əl çəkməli, Abxaziya və Tsxinvali bölgəsinin Gürcüstana reinteqrasiyasına yardım etməlidir.**

Bu müddəalar reallaşdırılmadan regional “3+3” formatından nəticə əldə etmək mümkün olmayacaq və bu çərçivədəki bütün fəaliyyətlər yarımçıq formatda ritual görüşlər səviyyəsində qalacaq.

@cssc_cqtm

Gürcüstanda “geosiyasi seçkilər”in regiona təsiri

Gürcüstanda qarşıdan gələn parlament seçkiləri artıq “geosiyasi seçkilər” kimi xarakterizə olunur. Belə ki, xarici siyasət vektoru seçkiqabağı diskursda başlıca müzakirə mövzusuna çevrilib və hazırda cəmiyyətdə mövcud qütbləşmənin əsasını təşkil edir.

Yaranmış vəziyyətə görə məsuliyyət əlbəttə ki, ilk növbədə istər keçmiş, istərsə də indiki ölkə hakimiyyətinin üzərinə düşür. Çünki Gürcüstanda ənənəvi olaraq xarici qüvvələrin daxili işlərə qarşımasının qarşısı kifayət qədər alınmayıb. Məhz həmin qüvvələrin fəaliyyəti nəticəsində bu gün Gürcüstan cəmiyyətində ölkənin gələcək inkişaf yolu ilə bağlı ciddi fikir ayrılıqları mövcuddur.

Təxminən iki onillik ərzində Cənubi Qafqazda geosiyasi status-kvo bərqərar olmuşdu. Gürcüstan üzünü Qərbə tutaraq Avropa İttifaqı və NATO ilə əməkdaşlığını inkişaf etdirib. Ermənistan Rusiya ilə strateji müttəfiqlik şərtlərinə uyğun olaraq KTMT və Aİİ kimi qurumlara inteqrasiyaya köklənib. Azərbaycan isə Qoşulmama Hərəkatının aparıcı üzvlərindən biri kimi hər zaman tərəfsiz və müstəqil siyasət yeritməyə üstünlük verib.

Lakin son iki ildə qlobal miqyasda cərəyan edən proseslərə bağlı olaraq bölgədəki geosiyasi status-kvo pozulmaqdadır. Ermənistanın Rusiya ilə, Gürcüstanın Qərblə münasibətləri korlanıb.

Digər tərəfdən, Ukrayna münaqişəsinin başlamasından sonra beynəlxalq aktorların Cənubi Qafqaza diqqəti artıb. Həm regionun qonşuları, həm də qlobal güc mərkəzləri Cənubi Qafqazdakı transformasiyalarda iştirak etmək niyyətlərini açıq şəkildə ortaya qoyublar.

Bütün bu proseslər fonunda Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan üçtərəfli işbirliyi regionun ən davamlı əməkdaşlıq formatı kimi artıq özünü təsdiq edib. Bu əməkdaşlığın bünövrəsi geniş miqyaslı iqtisadi layihələrlə möhkəmləndirilib. Üç ölkə arasındakı mövcud işbirliyi bərabər hüquqlu tərəfdaşlıq, qarşılıqlı faydalılıq və ümumi mənfəətlilik prinsipləri üzərində qurulub. Bu səbəblərdən günümüzdə Cənubi Qafqazın geosiyasi əhəmiyyəti anlayışında məhz sözügedən format ən ağır çəkiyə sahibdir.

Belə şəraitdə, hazırda Gürcüstandakı vəziyyət Azərbaycan üçün də olduqca əhəmiyyətlidir. Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan üçtərəfli əməkdaşlıq formatının səmərəli olmasının əsas səbəbləri burada birgə fəaliyyətin hər üç dövlətin müstəqil, milli maraqlara söykənən və təbii ehtiyaclardan irəli gələn addımları üzərində qurulmasıdır. Bu baxımdan, **Gürcüstanda parlament seçkilərindən sonra qurulacaq yeni hökumətin məhz bu meyarlara cavab verməsi vacibdir.

Rəsmi Tbilisinin hər hansı bir xarici qüvvənin təsiri altına düşməsi və Gürcüstan ərazisinin geosiyasi güc mərkəzlərinin mübarizəsi meydanına çevrilməsi ən arzuolunmaz ssenarilər sırasındadır. Belə olan halda, seçkilərin nəticələrindən və hakimiyyətə hansı qüvvələrin gəlməsindən asılı olmayaraq, Azərbaycan və Türkiyə Gürcüstanla üçtərəfli formatda əməkdaşlığı gücləndirməli və bu ölkə üçün yarana biləcək təhdidlərin qarşısının alınmasında ona köməklik göstərməlidir.**

@cssc_cqtm

Mühüm hadisələr astanasında...

Biz hamımız istər regionumuzda, istərsə də onun ətrafında yaxın iki-üç il üçün tendensiyaları müəyyən edəcək mühüm hadisələr ərəfəsindəyik. Azərbaycan bu hadisələrə, proseslərə heç bir şəkildə təsir edə bilməz. Lakin vəziyyət müəyyənləşdikdən sonra yeni şərtlərə uyğun olaraq öz mövqeyini formalaşdıra bilər. Gəlin təsir dərəcəsini, riskləri və imkanları nəzərə alaraq həmin hadisə və prosesləri nəzərdən keçirək:

- İsrail və İran arasındakı müharibə bu gün regionumuz üçün ən böyük riskləri daşıyır. İsrail hökuməti ABŞ rəhbərliyinin zəifliyindən istifadə edərək, bir tərəfdən ABŞ-da seçki kampaniyasının gedişatına təsir etməyə çalışır, digər tərəfdən isə “yerdə” yeni reallıq yaradır ki, gələcək ABŞ prezidenti bu reallıqla hesablaşmalı olacaq.

İsraillə İran arasındakı toqquşma eskalasiya prosesindədir və gərginliyin pik nöqtəsi hələ görünmür. Güman etmək olar ki, gərginlik ABŞ seçkiləri ərəfəsində daha da artacaq. Mümkün ssenarilər ABŞ-ın nəzarətində olan qarşılıqlı zərbələrdən tutmuş, təkcə İran və İsrailin ərazisində deyil, həm də qonşu ölkələrdə irimiqyaslı bombardmanlara qədər dəyişir.

- Gürcüstanda keçiriləcək parlament seçkiləri zaman baxımından ən yaxın hadisədir və onun nəticəsi regionda kənar iştirak kontekstində qüvvələr nisbətinə təsir göstərəcək. Ehtimal etmək olar ki, hazırkı hakimiyyət qalib gəlsə, Gürcüstanın region ölkələri ilə münasibətlər sistemi dəyişməyəcək, lakin münasibətlərin xarici perimetri dəyişəcək. Müxalifət qalib gəlsə, Gürcüstan ən azı bir illik turbulentliklə üzləşəcək və bu müddət ərzində xarici əlaqələr son həddə qədər sınaqdan keçirilə bilər. Region ölkələri üçün ən mənfi ssenari vətəndaş qarşıdurması və proseslərin konstitusiya çərçivəsindən çıxmasıdır.

- ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərinin nəticələrini proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Seçkilərin nəticəsinə həm daxili dinamika, həm də xarici amillər təsir edir. Baydenin avtokratik qərarı nəticəsində Demokratlar Partiyasının namizədi olmuş K.Harris əslində heç nə ilə seçilmir. Onun səslərini artıran bütün amillər ya Trampın, ya da Bayden Administrasiyasının fəaliyyətinin nəticəsidir. K.Harrisi populyarlaşdırmaq üçün inzibati resurslardan istifadə səviyyəsi o qədər yüksəkdir ki, yaxın üç həftə ərzində Ağ Evin ən radikal addımlar atması belə mümkündür.

Aydındır ki, kimin ABŞ prezidenti seçilməsindən asılı olmayaraq, xarici siyasətin əsas simaları (prezident, dövlət katibi, milli təhlükəsizlik müşaviri) dəyişəcək. Yeganə fərq ondadır ki, K.Harris seçilərsə 2025-ci il yanvarın 20-dək (inauqurasiya gününədək) olan aralıq müddətdə Bayden administrasiyası qərarları seçilmiş prezidentlə məsləhətləşərək qəbul edəcək. Lakin Tramp seçilərsə, Bayden administrasiyası yeni seçilmiş prezidentlə koordinasiya olmadan qərarlar qəbul edəcək. Əsas odur ki, bu müddətdə administrasiyanın “şərindən” uzaq olasan.

- Avropa Parlamentinə seçkilərdən sonra Avropa Komissiyasının formalaşdırılması başa çatıb. Aİ Şurası sədri vəzifəsi isə hələ də boş qalır. Bu vəzifə üçün şəxs müəyyən edildikdən sonra Aİ-nin icra strukturları tam tərkibdə işə başlayacaq. Görək, Aİ-də kimlər Cənubi Qafqaz mövzusuna sahiblənəcək.

- Ukrayna müharibəsi. Yayda müharibədən gözləntilər çox böyük idi. Lakin Qərbin Ukraynaya məhdud hərbi dəstəyi, bu sahədəki təxribatlar vəziyyəti o yerə çatdırdı ki, Ukraynanın Kursk əməliyyatı cəbhədə istinilən təsiri göstərmədi. Ukraynanın özündə - Donbass istiqamətində isə Rusiya hücumunu davam etdirir.

Diplomatik müstəvidə vəziyyət daha da pisdir, çünki rəsmi Kiyev artıq Ukrayna tərəfindən çağırılan sülh konfransında Rusiyanın iştirakına razılıq verməyə məcbur qalıb. Çin və Braziliyanın alternativ təşəbbüsü isə dünyada getdikcə daha çox dəstək qazanır. Artıq əsas şərt kimi Ukrayna ərazilərinin işğaldan azad edilməsindən söhbət getmir, sadə barışıq əldə olunduğu halda Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanəti və iqtisadi yardım təklifləri irəli sürülür.

@cssc_cqtm

Ukraynada atəşkəsin işartıları: Güzəştsiz mövqe kompromislə əvəz olunur
Ukraynada davam edən aktiv hərbi əməliyyatlar fonunda münaqişənin perspektivləri qeyri-müəyyən olaraq qalmaqdadır. Son iki ayda rəsmi Kiyev istər hərbi, istərsə də siyasi-diplomatik müstəvidə uğur qazana və müharibənin gedişində dönüş yarada bilmədi. Bu səbəbdən də artıq Ukrayna rəhbərliyinin mövqeyində müəyyən yumşalma və kompromis axtarışları hiss olunur.

Döyüş meydanında “heç-heçə”

Avqustun əvvəllərində Ukrayna ordusunun Rusiya sərhədini keçərək Kursk vilayəti ərazisinə daxil olması gözlənildiyi nəticəni vermədi. Ukraynanın Kurskdakı hücumu tədricən dayandırıldı, bunun əksinə olaraq Rusiya silahlı qüvvələri Donbasda bir neçə vacib yaşayış məntəqələrini ələ keçirdilər.

Rusiyanın dərinliklərinə endirilən zərbələr də, miqyas baxmından əhəmiyyətli olsalar belə, bilavasitə cəbhə xəttində baş verənlərə ciddi təsir etmədi. Havaların getdikcə soyuması ilə fəal hərbi əməliyyatlar üçün vaxtın daraldığını nəzərə alsaq, yaxın aylarda bu qarşıdurmada köklü irəliləyişlərin olması ehtimalı demək olar ki, yoxdur.

Başda ABŞ olmaqla Qərb öz mövqeyi ilə hərbi əməliyyatlar səhnəsində yaranmış cari vəziyyətin əsas səbəbkarlarındandır. Silah təchizatındakı əsassız ləngimələr və məhdudiyyətlər, verilən silahların istifadəsi zamanı qoyulan çərçivələr işğala məruz qalan tərəfin döyüşlərdəki itkilərini artırır və irəliləməsinə mane olur.

Diplomatik səylər nəticəsiz qalır

Ukrayna münaqişəsi üzrə göstərilən diplomatik səylər hələ ki, öz bəhrəsini vermir. Siyasi müstəvidə hazırda aktual olan iki sülh planı mövcuddur ki, onlardan hər biri müvafiq olaraq döyüş meydanında toqquşan tərəflərdən bu və ya digərinin maraqlarını təmsil edir.

- Ukraynanın “Qələbə planı”: İyun ayında İsveçrədə Rusiyanın iştirakı olmadan baş tutan birinci Sülh Sammiti rəsmi Kiyevin mövqeyinin bir çox ölkələr tərəfindən birmənalı qarşılanmadığını göstərdi. Noyabrda ABŞ-da keçirilməsi planlaşdırılan ikinci Sülh Sammiti isə təxirə salındı və bu Zelenskinin Vaşinqtona səfər edərək öz “Qələbə planı”nı təqdim etməsindən sonra baş verdi. Bununla da, Qərbin Ukraynanın güzəştsiz mövqeyindən narazılığı üzə çıxdı.

Beləliklə də, Ukrayna diplomatiyası öz yanaşmasına Qərbin tam dəstəyini təmin edə, hərbi yardımın genişləndirilməsinə nail ola və uzaqmənzilli silahlarla Rusiyanın dərinliklərinə zərbələr üçün icazə ala bilmədi. Belə şəraitdə Kiyev öz mövqeyini yumşaltmağa məcbur qaldı və üçüncü tərəflərin vasitəçiliyi ilə danışıqlara hazır olduğunu, 2025-ci ildən gec olmayaraq müharibəni sona çatdırmaq istədiyini bəyan etdi.

- “Sülhün dostları” təşəbbüsü: Çin və Braziliya tərəfindən irəli sürülən bu platforma getdikcə öz tərəfdarlarının sırasını genişləndirir. Hazırda onun işində 17 dövlət (təşəbbüskar ölkələrlə bərabər Meksika, Kolumbiya, Boliviya, CAR, Zambiya, Keniya, Əlcəzair, Misir, İndoneziya və s.) iştirak edir. Yaxın gələcəkdə bu təşəbbüs çərçivəsində Ukrayna münaqişəsi üzrə sülh konfransının təşkili nəzərdə tutulub.

Rusiya hələ ki, bu təşəbbüsdən kənarda qalmağı tərcih edir, onun iştirakçıları da bitərəflik prinsipinə əsasən Moskva ilə məsafə saxlamağa çalışırlar. Ukrayna “Sülhün dostları”nı Rusiyameyilli adlandırır, ABŞ isə Çinin sülh təşəbbüsünə şübhə ilə yanaşır. Lakin Avropada bu platforma maraqla qarşılanır, xüsusilə də Macarıstan onu dəstəkləyir.

Nəticə

Ukrayna rəsmilərinin son açıqlamaları Kiyevin mövqeyində məcburi dəyişikliklərin Qərbin təzyiqi ilə edildiyini deməyə əsas verir. Ukrayna rəsmilərinin barışmaz siyasi ritorikası artıq müəyyən güzəştlərə hazırlıq siqnalları ilə əvəz olunub. Əlbəttə ki, mövcud vəziyyətdə Ukraynanın geri addım atması anlaşılandır.

Çünki müxtəlif zamanlarda ABŞ, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, Macarıstan, Çin və digər ölkələr tərəfindən irəli sürülmüş sülh planları Kiyev üçün heç bir müsbət nəticəyə gətirib çıxarmayıb. Reallıq isə odur ki, qlobal səylərə baxmayaraq, bu istiqamətdəki bütün fəaliyyətlər Ukrayna üçün böyük itkilər, infrastrukturun dağıdılması, dövlətçiliyin məhvi və milli faciə ilə müşayiət olunur.

@cssc_cqtm

Qərbə (ABŞ və Aİ) nə məsləhət vermək olar?

Vaşinqtonun Cənubi Qafqaz siyasəti ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərindən sonra daha aydın olacaq. Aİ-də artıq Komissiyaya təyinatlar baş tutsa da, Aİ Şurasının sədri yeri hələ boş qalır. İlin sonuna kimi hər kəs öz yerini tapacaq, Aİ strukturlarının Azərbaycan və Ermənistana münasibətdə iştirak dərəcəsinə aydınlıq gələcək.

ABŞ və Aİ-nin regionda mümkün iştirak dairəsi genişdir: Təşəbbüsün olmamasından (Tramp seçilərsə) regionda əsas vasitəçi olmaq üçün növbəti cəhdə qədər.

ABŞ və Aİ-yə məsləhət vermək üçün danışıqlar prosesində onların hazırkı vəziyyətini və mövqeyini nəzərdən keçirmək lazımdır.

44 günlük müharibədən sonra Aİ və ABŞ tam hüquqlu və effektiv vasitəçi olmaq imkanı əldə etdilər. Lakin ermənimərkəzli yanaşmaya görə bütün vasitəçilik cəhdləri uğursuz oldu. Qərbin ermənimərkəzli mövqeyi aşağıdakı məqamlarda öz əksini tapdı:

- Aİ Şurasının sədri, Fransa prezidenti və Almaniya kansleri tərəfindən imzalanmış Qranada bəyanatında;
- Aprelin 5-də Brüsseldə keçirilən sammitdə Ermənistana Aİ və ABŞ tərəfindən maliyyə və siyasi baxımdan institusional dəstək haqqında qərar qəbul edildikdə;
- Aİ və ABŞ-dan Ermənistana hərbi dəstək verilməsində;

Halbuki, Azərbaycanla bağlı ciddi heç bir iş görülməyib. Qərb ərazi bütövlüyü prinsipinin prioritet olmasını yalnız 2022-ci ilin sentyabrından sonra, şərti sərhəddə toqquşmaların ardından, yəni mövzu məhz Ermənistan üçün aktuallaşanda xatırladı. Qərb Qarabağda Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin qalıqlarına güc tətbiq etməmək öhdəliyini Azərbaycanın boynuna qoymaqla Qarabağ ermənilərinə himayədarlıq etməyə çalışırdı.

ABŞ və Aİ-nin Ermənistana limitsiz yardımı fonunda Qərbin Azərbaycana maliyyə dəstəyi mikroskopikdir. Halbuki, müharibə məhz Azərbaycan ərazisində gedib, minalar və bütün dağıntılar Azərbaycan ərazisindədir.

ABŞ və Aİ-nin Azərbaycan və Ermənistan arasındakı proseslərə cəlb olunmasının Rusiya konteksti də var. Qərb rəsmiləri açıq şəkildə deyirlər ki, onların məqsədi Rusiyanın regionda təsirini azaltmaqdır.

Bəs reallıqda bu istiqamətdə hansı uğurlar var?

Yeganə müsbət məqam sülhməramlıların Azərbaycandan çıxarılmasıdır ki, Qərbin burada heç bir rolu yoxdur. Azərbaycandan sonra Ermənistan da Rusiyanı öz ərazisində, Azərbaycanla sərhəddə məhdudlaşdıra bildi. İqtisadi cəhətdən isə Rusiya Ermənistanda daha da gücləndi.

ABŞ və Aİ-nin Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin tezliklə bağlanması istəyi də Bakıda etimad yaratmır. ABŞ-ın Ermənistana yardım, Qarabağ ermənilərinə dəstək və sülh müqaviləsi kimi bəyan etdiyi məqsədlərdən ancaq “Ermənistana yardım” bəndi yerinə yetirilib. Əgər Azərbaycan Qərbin istədiyi kimi indiki yarımçıq formada sülh müqaviləsi bağlamağa razı olsa, o zaman Qarabağ erməniləri ilə bağlı məsələnin sülh müqaviləsindən dərhal sonra gündəmə gətirilməyəcəyinə kim zəmanət verə bilər?! Üstəlik, məsul Aİ (Toivo Klaarın müsahibəsi) və ABŞ diplomatları (hələ də istintaq qruplarının nəticələrini nəzərdən keçirirlər) Qarabağ erməniləri mövzusunu münaqişənin humanitar komponentinin geniş kontekstindən çıxararaq qabardırlar.

Buna görə də Azərbaycan Ermənistanın Konstitusiyasına dəyişikliklər tələb edir ki, Ermənistanda gələcək qisas üçün əsasların nəzəri ehtimalı belə olmasın!

Beləliklə, bu narahatlıqlardan sonra ABŞ və Aİ-yə əsas tövsiyələr aşağıdakı addımlar ola bilər:

- Şarl Mişelin istefasından sonra Aİ Qranada Bəyanatını rədd etməklə nümayiş etdirə bilər ki, Mişelin imzası Aİ-nin mövqeyi deyil, onun şəxsi fikridir;

- ABŞ Dövlət Departamenti 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağda baş vermiş hadisələrlə bağlı rəy verə bilər ki, ermənilərin ölkəni tərk etməsini etnik təmizləmə kimi təsnif etmək üçün heç bir əsas yoxdur;

- ABŞ və Aİ münaqişədən sonra yenidənqurma fondu yarada, bu fonddan Qarabağın bərpası üçün Azərbaycana, Qarabağdan olan erməniləri Ermənistanda yerləşdirmək üçün isə Ermənistan hökumətinə yardım göstərə bilər. Bu fonddan kommunikasiyalarının açılmasına hazırlıq kontekstində nəqliyyat infrastrukturuna yardım da mümkündür.

@cssc_cqtm

ABŞ Cənubi Qafqaz üçün nə təklif edir?!

ABŞ dövlət katibinin müavini Ceyms O`Brayen Rusiya və İranın yaratdığı təhlükəsizlik arxitekturasının Cənubi Qafqaz ölkələri üçün arzuolunmaz olduğunu bildirib.

“Regional (Cənubi Qafqaz) təhlükəsizliyin əsas oyunçuları kimi Rusiya və İran oxu ətrafında qurulmuş gələcək qeyri-sabit və arzuolunmazdır, o cümlədən Ermənistan və Azərbaycan hökumətləri üçün”, - O’Brayen deyib.

Yaxşı fikirdir, amma...
Ermənistan və Azərbaycan üçün nəyin arzuolunmaz, nəyin faydalı olması ilə bağlı ABŞ rəsmisinin fikirləri təqdirəlayiqdir.

Amma Azərbaycan liderləri ABŞ-ın tövsiyəsi olmadan hələ 25 il öncə özləri bu fikrə gəliblər. Azərbaycan Gürcüstan və Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlıq münasibətlərini üçtərəfli formatda rəsmiləşdirib, Vaşinqtonun isə buna həmişə biganə münasibəti olub. Azərbaycanın ABŞ-ın maraqlarına uyğun olan bütün strateji layihələri bu üçtərəfli formatda reallaşır.

Azərbaycan KTMT-yə daxil olmayıb, Rusiyanın lider olduğu Aİİ və Gömrük İttifaqının üzvü deyil. Azərbaycanla Rusiyanın təbii ticarət əlaqələri var.

Moskva ilə Bakının yalnız müttəfiqlik əməkdaşlığı bəyannaməsi var ki, bu da Rusiya sülhməramlılarını Azərbaycan ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarmağa imkan verib.

Azərbaycanın İranla münasibətləri mürəkkəb və ziddiyyətlidir.

Rusiya, Azərbaycan və İranın iştirakı ilə Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi yalnız iqtisadi layihədir, burada hər hansı bir oxun formalaşmasına işarə yoxdur.

**Azərbaycanda gələcək inkişafın oxu Şərq-Qərb və Şimal-Cənub vektorlarında TDT ətrafında formalaşır. Bakı ilə razılaşdırılmış bütün məsələlər real şəkildə işləyir!

Bəs Ermənistan?**

Ermənistan Rusiyanın müttəfiqidir, ölkə KTMT, Aİİ və Gömrük İttifaqının üzvüdür. Ermənistanda Rusiya hərbi bazası var, Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti (FSB) isə Ermənistanın Türkiyə və İranla sərhədlərində dayanır! Paşinyan hökuməti Rusiya ilə ticarət dövriyyəsini ildə 14-16 milyard dollara çatdırır.

Ermənistanın Rusiya ilə bütün sahələri əhatə edən geniş əlaqələri mövcuddur.

Ermənistanın İranla əlaqələri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsindədir və onlar da inkişaf edərək dərinləşir. Ən azı Paşinyan son bir neçə ildə Xamneyi ilə görüşən regionun yeganə lideridir!

İran Aİİ ilə qarşılıqlı əlaqələrini Ermənistan vasitəsilə qurur!

Beləliklə də, Ermənistan Moskva və Tehran oxunda olmağın bariz nümunəsidir!!!

Bəs ABŞ buna necə reaksiya verir?!

İndiki Amerika administrasiyasının dezavantajı ondan ibarətdir ki, bu cür bəyanatlar verərkən, ilk növbədə, sonrakı addımlarında uyğunsuzluq nümayiş etdirirlər. ABŞ Ermənistanla yaxınlaşaraq onun siyasətini ağlabatan adlandırır və Azərbaycanı özündən uzaqlaşdırmaq üçün hər şeyi edir. Prezident İlham Əliyev bu uyğunsuzluğu “nankorluq” adlandırıb.

O`Brayen bəyanatından ABŞ-ın nöqteyi nəzərindən region ölkələri üçün nəyin arzuedilməz olduğu anlaşılır. Bəs arzuedilən nədir?! Bu barədə bir söz deyilmir.

Lakin ABŞ-ın hərəkətləri əsasında belə qənaətə gəlmək olar ki, Vaşinqton üçün region ölkələrinin Rusiya və İranla qarşı-qarşıya dayanması arzuolunandır. Ağ Evə məhz qarşıdurma lazımdır! Ona görə də, məsələn, Azərbaycanın Rusiya və İranla münasibətlərdə müstəqilliyi Vaşinqtonda məmnunluq doğurmur.

Bir sözlə, ABŞ-da seçkilərə az vaxt qalıb və indiki administrasiyanın yox olması artıq zamanın tələbinə çevrilib, çünki Vaşinqtonun siyasətindəki bu uyğunsuzluq və qərəzlilik bütün ağlabatan sərhədləri aşır...

@cssc_cqtm

Ermənistanın Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı barədə...

Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinin sərhəd komissiyalarının reqlamentinə dair qərarı bu ölkənin siyasi və ictimai dairələrində geniş müzakirələrə səbəb olub. Sənəddə bir sıra maraqlı məqamlar öz əksini tapıb.

Anlaşılan odur ki, Konstitusiya Məhkəməsi iki suala aydınlıq gətirməyə çalışıb:

**- Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsi, orada qeyd olunan məsələlər və hədəflər Konstitusiyanın öz bəndləri kimi hüquqi qüvvəyə malikdirmi?

- Dövlət sərhədlərini müəyyən etmək üçün əsas olan “Ermənistan ərazisi” anlayışı nədir?**

Konstitusiya Məhkəməsi öz qərarında Bəyannamə mövzusunu geniş işıqlandırıb. Qeyd olunub ki, bu, Konstitusiyanın dəyişməz hissəsidir, hətta istək və ya tələb olduqda belə Bəyannamənin dəyişdirilməsi mümkün deyil.

Bildirilib ki, Bəyannamədə sadalanan məsələlər və hədəflər Konstitusiyanın nəinki indiki, hətta əvvəlki versiyalarında da öz əksini tapmayıb. Bu isə o deməkdir ki, 1995-ci ildən Konstitusiya Bəyannaməyə istinad etsə də, Bəyannamədə olan müddəaların heç də hamısı Konstitusiyanın öz bəndləri kimi hüquqi qüvvəyə malik deyil.

Ərazi məsələsi ilə bağlı ikinci sualı cavablandıran Konstitusiya Məhkəməsi vurğulayıb ki, Ermənistan ərazisinin inzibati bölgüsünə dair müxtəlif illərə aid qanunlar mövcuddur. Həmin qanunlara uyğun olaraq Ermənistanın dövlət sərhədi müvafiq rayonların xarici sərhədləri boyunca keçməlidir.

**Qərarın mətnində Ermənistanda “Dağlıq Qarabağ” adlı inzibati vahidin olması barədə məlumat yoxdur. Düzdür, Konstitusiya Məhkəməsinə Qarabağ ərazisinin Ermənistan ərazisi hesab edilib-edilməməsi ilə bağlı sual verilməyib. Məhkəməyə yalnız “Ermənistan ərazisi nədir?” sualı verilib və qurum məhz bu sualı cavablandırıb.

Bir sözlə, Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsi faktiki olaraq belə qərara gəlib ki, Bəyannamənin Konstitusiya kimi hüquqi qüvvəsi yoxdur və Qarabağ Ermənistan ərazisinin bir hissəsi deyil.

Bunu Bakı üçün qənaətbəxş hesab etmək olarmı?**
Paşinyan hökuməti sadə yolla getməyə qərar verib. Rəsmi İrəvan Konstitusiyaya dəyişiklik etmədən, yalnız Bəyannamədən imtina etməklə və Konstitusiya Məhkəməsinin qərarına əsaslanaraq sülh müqaviləsinin imzalanması üçün yol açmağa çalışır.

Bu qərar, hər necə olsa da, erməni tərəfinin real addımıdır və onlar xüsusən də Qərb platformalarında bu mövzunu qabardacaqlar.

Bununla belə, gələcəkdə Konstitusiya Məhkəməsinin yeni və fərqli tərkibinin hazırkı qərarı ləğv etməyəcəyinə, Bəyannaməyə başqa cür şərh verməyəcəyinə zəmanət yoxdur! Bu, artıq Koçaryanın Ermənistan prezidenti seçilməsi zamanı baş verib!

Digər tərəfdən, Paşinyanın 2020-2023-cü illər ərzindəki davranışı Ermənistanın baş nazirinə etibar etməmək üçün ciddi əsaslar yaradır. Burada 2021-ci il parlament seçkilərində qalib gəldiyi zaman Paşinyanın partiya proqramında “qurtuluş üçün ayrılma” məsələsinin qeyd etdildiyini yada salmaq kifayətdir.

**Bununla yanaşı, Ermənistan Ali Sovetinin 1992-ci ildə qəbul etdiyi qərarlarda deyilir ki, Ermənistan “DQR” ərazisinin Azərbaycan ərazisi hesab edildiyi müqavilələrə qoşula bilməz.

Bəs Ermənistanın ATƏT-in Minsk Qrupunu buraxmaqdan imtina etməsi nə ilə bağlıdır? Əgər Qarabağ Ermənistanın ərazisi deyilsə, Ermənistan hökuməti niyə ATƏT-in Minsk Qrupundan yapışıb?

Qarabağ Ermənistanın ərazisi deyilsə və Ermənistanın Konstitusiya Məhkəməsi bunu təsdiqləyibsə, Ermənistanın baş naziri də silahlı qüvvələrini Azərbaycanın üç rayonundan çıxarmaq öhdəliyi ilə üçtərəfli bəyanatı imzalayıbsa, onda belə çıxır ki, Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan ərazilərinin işğalının tanınmasıdır!!!**

Beləliklə də, əslində Ermənistanın Konstitusiya Məhkəməsi öz qərarı ilə bu ölkənin 25 il ərzində apardığı işğalçılıq siyasətini sənədləşdirib.

@cssc_cqtm