Fırtına öncəsi sakitlik...

ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Trampın əsas vəzifələrə təyinatları ilə bağlı xəbərlər bu günlərdə əsas müzakirə mövzusuna çevrilib. Bu başa düşüləndir, bütün dünyada rəsmilər kiminlə çalışacaqları ilə maraqlanırlar.

Münaqişə bölgələrində nisbi sakitlik hökm sürür, ölkələr öz mövqelərini formalaşdıraraq “yeni dövrə” hazırlaşır, hər kəs öz addımlarını hesablamağa çalışır. 2025-ci ilin yanvarında Trampın andiçmə mərasimi ilə ABŞ-da hakimiyyətin ötürülməsi prosesi başa çatana qədər ölkələr artıq müvafiq hazırlıqlarını görəcəklər. Trampın təyin etdiyi məmurlar Konqresdə və Senatda nisbətən tez təsdiqlənəcəklər, çünki respublikaçılar hər iki strukturda çoxluğa malikdirlər.

Təyin olunanlar arasında Respublikaçılar Partiyasında müxtəlif qrup və fraksiyaların nümayəndələri də var. Məqsəd bütün qrupların ümidlərini doğrultmaq, bir tərəfdən partiyanın konsolidasiyasını təmin etmək, digər tərəfdən isə bütün idarəetməni öz üzərinə götürməkdir.

Bununla belə, prosesin heç də rəvan getməyəcəyi gözlənilir. Məsələn, Milli Kəşfiyyatın direktoru vəzifəsinə namizədliyi irəli sürülən Tulsi Qabbarda hər iki tərəfin sualları olacaq. Təyin edilmiş şəxslərlə Tramp arasında fikir ayrılıqları mümkündür ki, bu da istefalara səbəb ola bilər.

Yeni administrasiyanın xarici siyasət üzrə prioritet mövzuları Rusiya ilə Ukrayna arasında müharibə, Çin, Yaxın Şərq böhranı, Avropa ilə münasibətlərdir. İlk addımların cəsarətlə həyata keçiriləcəyini güman etmək olar. Hər kəsin və hər işin yerindən tərpənəcəyi vaxt hardasa yazın əvvəlinə təsadüf edəcək.

Ona görə də “yerdə” vəziyyəti dəyişmək, vacib istiqamətlərdə mümkün qədər irəliləmək və gələn ilin əvvəli üçün dəyişikliklərə hazırlaşmaq cəhdləri edilir.

Cənubi Qafqaz regionu barədə...

Təyin olunanlar arasında Türkiyəyə qarşı çıxan çoxlu siyasətçilər var. Dövlət Departamentinin rəhbəri vəzifəsinə namizəd Rubio özünü ermənipərəst siyasətçi kimi göstərib. Bununla belə, Rubio eyni zamanda həm də anti-Rusiya mövqeyindədir... və ermənipərəstlik heç də həmişə Paşinyanyönümlü demək deyil, burada daha çox diasporun təsiri var.

Əgər Azərbaycanla Ermənistan arasında vəziyyət indiki faktiki sülh səviyyəsində qalsa, ABŞ-ın regiona marağı ilk vaxtlar o qədər də yüksək olmayacaq. Yeni Administrasiyanın bölgə ilə bağlı istifadə edəcəyi meyar önəmli olacaq. Mümkün meyarları və prioritetləri nəzərdən keçirək:

- Rusiyanı regiondan sıxışdırmaq: Bu meyar Bayden administrasiyası tərəfindən açıqlanıb, lakin nəticədə Rusiyanın bölgədəki hərbi mövcudluğunu məhdudlaşdırmaq üçün real addımlar atan Azərbaycan kənarda qalıb. ABŞ bütün dəstəyini 2022-ci ildə Putinin bölgədə Rusiyanın hərbi mövcudluğunu uzatmaq planlarına tərəfdar çıxan İrəvana verib, Ermənistanın KTMT-yə üzvlüyü Bayden administrasiyası tərəfindən hərbi əməkdaşlığın dərinləşməsinə maneə kimi qiymətləndirilməyib. Güman etmək olar ki, yeni administrasiyada ermənipərəst siyasətçilər vəziyyəti olduğu kimi saxlayacaqlar, lakin Ermənistan hakimiyyətinə ən azı iqtisadi baxımdan Rusiyadan uzaqlaşmaq üçün yeni şərtlərin irəli sürüləcəyi istisna deyil.

- İran mövzusu: Əgər Tramp administrasiyasının Rusiya mövzusunda dialoq imkanı varsa, İranla bağlı praktiki olaraq heç bir şans yoxdur. Prinsipcə, Azərbaycanda İran çox azdır, yalnız Naxçıvana nəqliyyat kommunikasiyası layihəsi var. Ermənistanda isə İran getdikcə çoxalır. Baydenin dövründə buna göz yumdular, görək Tramp zamanında necə davranacaqlar.

- ABŞ və müttəfiqləri ilə münasibətlər: Trampın dövründə regiona münasibət birbaşa ABŞ və müttəfiqlərinin maraqları çərçivəsində nəzərdən keçiriləcək. Burada İsrailin mövqeyi böyük əhəmiyyət kəsb edəcək. Əgər Bayden dövründə Brüssel və Vaşinqton arasında daha çox koordinasiya var idisə, Trampın Avropadakı müttəfiqləri Böyük Britaniya və Macarıstandır; Üstəlik, regiona qarşı praqmatizm də artacaq ki, bu da Bakı və Tbilisinin xeyrinədir.

Bir sözlə, əsas mövzular üzrə ilk addımların necə olacağı vacibdir. ABŞ-ın Cənubi Qafqazla bağlı mövqeyi məhz bu addımlardan asılı olaraq formalaşacaq.

@cssc_cqtm

Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzinin (CQTM) direktoru Fərhad Məmmədov İctimai TV-nin efirində gedən "Diqqət Mərkəzi" verilişində "COP29-un görünməyən tərəfləri: Azərbaycana qarşı qarayaxma kampaniyasının arxasında kim dayanıb?" mövzusundakı müzakirələrdə iştirak edib.

Daha ətraflı: https://www.youtube.com/watch?v=CpEWnZEXvZw

Paşinyanın növbəti sınağı
Trampın ABŞ-da hakimiyyətə gəlməsi qlobal proseslərə multiplikativ təsir göstərəcək və bu, təbii ki, regionumuzda da öz əksini tapacaq. Trampın ABŞ-Avropa münasibətləri və Ukraynadakı müharibəyə dair mövqeyilə yanaşı, onun Yaxın Şərq böhranı və İsrail-İran münaqişəsinə yanaşması da geniş müzakirə olunur.

ABŞ ənənəvi olaraq İsraili silah təchizatı ilə dəstəkləyib. Yəməndə İranın proksilərinin dəniz ticarəti yollarında hərəkət edən gəmilərə hücumlarından sonra ABŞ Yəməndə husilərə qarşı zərbələr endirməyə başlayıb. Vaşinqton İranın İsrailə hücumunun dəf edilməsində də birbaşa iştirak edib. Lakin ABŞ İsrailin İrana hücumunda rəsmən iştirak etməyib.

Yəni öz ərazisinə və hava məkanına nəzarət etməyən dövlətlərin ərazisində İranın proksi qüvvələrinə zərbələr endirməkdə ABŞ-ın bilavasitə iştirakı var. Lakin birbaşa İran ərazisinə zərbələr artıq başqa bir qarşıdurma səviyyəsidir və ABŞ hələ ki, bu səviyyəyə çatmayıb.

Trampın dövründə İsrailə silah tədarükü dayanmayacaq, bəlkə daha da artacaq. Belə görünür ki, ABŞ İrana birbaşa zərbə endirmək səviyyəsinə qalxmayacaq. Suriya, Livan, İraq və Yəməndəki müqavimət oxu çətin anlar yaşayacaq. Bu qruplar tam şəkildə təqib ediləcək. İranın regionda təsirini azaltmaq ABŞ-ın maraqlarına uyğundur və bu məqsədə yalnız Tehranın proksi qruplarının hərbi infrastrukturunu dağıtmaqla nail olmaq mümkündür.

İran da öz növbəsində İsrailə mümkün hücum mövzusunda ABŞ-la sövdələşməyə çalışacaq, lakin bunun heç bir nəticəsi olmayacaq.

İran tərəfi seçkilər ərəfəsində verdiyi açıqlamalar və İsrailə zərbənin qaçılmazlığına dair bəyanatları ilə Trampın əlinə oynayıb.

Trampın Yaxın Şərqdə İrana qarşı mübarizə təcrübəsi var. Birinci dövründə o, bəzi ərəb monarxiyalarının İsraillə normallaşmasını rəsmiləşdirdi, onları silahla təmin etdi və neftin qiyməti ilə bağlı məsələlərin həlli yollarını tapdı. Baydenin prezidentliyi dövründə Çin təşəbbüsü öz əlinə aldı, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Bəhreyni İranla barışdıraraq Trampın nailiyyətlərini təkrarladı.

Belə görünür ki, Tramp Körfəz monarxiyaları ilə İsraili Qəzzaya nəzarətə cəlb etməklə münasibətləri normallaşdırmağa davam edəcək. Bununla yanaşı, Körfəz monarxiyaları Suriya, Livan, İraq və Yəməndə iranyönlü qüvvələrin hərbi infrastrukturunun dağıdılmasının əleyhinə deyillər. Onlar İranla qarşıdurmaya getməyəcəklər, lakin İranın bölgədə məhdudlaşdırılmasına qarşı çıxmayacaqlar.

Odur ki, yaxın həftələrdə və aylarda Yaxın Şərqdə onsuz da gərgin olan vəziyyətin daha da gərginləşəcəyini proqnozlaşdırmaq olar. Bayden Administrasiyası İranla əlaqə kanallarını qoruyub saxlayır, İran-İsrail zərbələrini yumuşatmağa çalışırdı. Trampın dövründə isə vəziyyət dəyişəcək.

Cənubi Qafqaz regionunda ABŞ Ermənistanla hərbi əməkdaşlığı artırıb. Ermənistan Müdafiə Nazirliyində ABŞ-ın hərbi müşavirinin əyləşməsi İran üçün xoşagəlməz haldır. Lakin Tehran üçün bu faktın özü Bayden və Tramp dövründə iki fərqli məna daşıyır.

Ermənistanın xarici siyasət prioritetlərini dəyişməsi Paşinyanın Rusiya ilə Qərb arasında qalmaqla ilk sınağına səbəb oldu. Etiraf edək ki, Paşinyan bu sınağa tab gətirdi. Tezliklə ABŞ-la İran arasında növbəti gərginlik dövrü başlayacaq və Ermənistanın ABŞ ilə hərbi əlaqələrinin fəallaşması İranın reaksiyasına səbəb olacaq. Məhz bu zaman Paşinyan Vaşinqtonla Tehran arasında qalaraq ikinci analoji sınaqla üzləşəcək.

İran artıq il yarımdır ki, Ermənistana hərbi saziş imzalamağı təklif edir. Layihə İrəvanın müraciəti əsasında İran silahlı qüvvələrinin Ermənistana yerləşdirilməsini nəzərdə tutur. Əgər əvvəllər Ermənistan nümayəndələri Rusiya sərhədçilərinin Ermənistan-İran sərhəddində olmasını bəhanə gətirərək belə bir sazişi imzalamaqdan imtina edirdilərsə, 2025-ci il yanvarın 1-dən Meğridəki sərhəd məntəqəsi Ermənistanın nəzarətinə keçdikdən sonra İran, şübhəsiz ki, öz təklifini yenidən gündəmə gətirəcək.

Beləliklə, Ermənistanın növbəti çağırışa necə reaksiya verəcəyini maraqla izləyəcəyik.

@cssc_cqtm

Avropa Siyasi Birliyi: Mühüm seçim qarşısında

Bu gün Budapeştdə Avropa Siyasi Birliyinin (ASB) növbəti sammiti işə başladı. Əvvəllər də qeyd etdiyimiz kimi, ASB Ukraynadakı müharibədən sonra ATƏT-i əvəz etmək təşəbbüsüdür. Burada əsas meyar siyasi çalarlara malik coğrafi amildir: ABŞ, Kanada, Rusiya, Belarus və Mərkəzi Asiya ölkələri istisna olmaqla, bütün ATƏT üzvləri görüşlərə dəvətlidir.

Böyük Britaniyanın da cəlb edildiyi ASB Avropa İttifaqının himayəsi altında olan sırf Avropa platformasıdır. Lakin artıq ikinci ildir ki, bu platforma çərçivəsində yalnız görüşlər keçirilir, nə institutlaşma var, nə gündəm yaradılıb, nə də sonrakı addımlar və perspektivə baxış təklif olunur.

ASB həmişə ABŞ-a tərəf boylanan Avropanın qərarsızlığının klassik göstəricisidir. Əgər ASB kimi forum yaradıblarsa, onda növbəti addım ATƏT-in buraxılması olmalıdır ki, biz bunu hələ görmürük. Halbuki, ATƏT öz resurslarını artıq tükəndirib, Avropada nə təhlükəsizlik, nə də əməkdaşlıq qalıb.

ATƏM ABŞ və SSRİ arasında razılaşmanın nəticəsi idi. Sonradan transformasiyaya uğrayaraq ATƏT-ə çevrilən təşkilat isə SSRİ-nin dağılması və ABŞ, Rusiya, Avropa arasındakı konsensusu əks etdirirdi.

Aİ nə qədər çalışsa da, Avropanın təhlükəsizlik məsələlərində aparıcı rol oynamağı heç vaxt bacarmayıb və hazırda da bacarmır.

Tramp seçiləndən sonra Avropa liderləri ABŞ-ın Avropaya təhlükəsizlik yardımının azalması, hətta kəsilməsi gözləntisi ilə üzləşiblər. Əslində, Avropa liderləri müstəqil hərəkət etmək, daha subyektiv olmaq, geosiyasi vahidə çevrilmək imkanı əldə etdiklərinə görə sevinməlidirlər.

Bu baxımdan, ASB forumu vacib bir suala cavab verməlidir: Forum sadəcə görüşlər çərçivəsindən kənara çıxıb, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq qaydalarını inkişaf etdirən yeni, sırf Avropa münasibətlər sisteminin yaradılmasının carçısı olacaq, yoxsa hər şey ümumi fotolar, ümumi müzakirələr və ikitərəfli görüşlər səviyyəsində qalacaq?

Budapeştdə keçirilən ASB sammiti Macarıstanın Baş naziri, Türk Dünyası ordenli, yeni seçilmiş prezident Trampın dostu Viktor Orban üçün yaxşı fürsətdir. O, ABŞ seçkilərində düzgün tərəfi tutdu və indi öz seçiminin faydasını görəcək. Macarıstan Aİ-yə sədrlik edən ölkədir, lakin Aİ liderləri və xarici işlər nazirləri Budapeştdəki sammitlərə qatılmayıblar. İndi isə hamısı Macarıstan baş nazirinin yanında olacaq.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ASB sammitində iştirak etməyəcək. Azərbaycan prezidentinin iş qrafiki gərgindir: O, Bişkekdən yenicə qayıdıb və sabah Vətən Müharibəsində Qələbə Günüdür. Gələn həftə isə COP29 çərçivəsində Bakı üçün maraqlı olan əsas Avropa liderlərinin - Böyük Britaniya və Macarıstan baş nazirlərinin paytaxtımıza səfərləri gözlənilir. Orbanla Bişkekdə də təmaslar olub.

Beləliklə də, Avropa çağırışa cavab verməlidir və ASB formatı bu cavabın rəsmiləşdirilə biləcəyi platformadır. Avropa ölkələri Aİ rəhbərliyindən qətiyyətli addımlar gözləyir, əks halda ASB sammitləri öz cəlbediciliyini itirəcək və etibarlılıq resursunu tükəndirəcək. ATƏT-in və onunla birlikdə ATƏT-in Minsk Qrupu kimi uğursuz formatların dağılması qaçılmazdır. Bu nə qədər tez baş versə, Avropa bir o qədər də subyektiv olacaq.

@cssc_cqtm

ABŞ seçkilərində Azərbaycan və Ermənistan mövzusu

Sabah ABŞ-da seçkilər prosesi öz kulminasiya nöqtəsinə çatacaq. Seçkiqabağı təbliğatda Azərbaycan və Ermənistan mövzusu son bir neçə həftədə aktuallaşıb. Demokratların namizədi ABŞ ermənilərinə müraciət ünvanlayıb. Prezident Bayden Azərbaycan və Ermənistan liderlərinə məktub göndərib.

Respublikaçı namizəd Tramp əvvəlcə bir neçə cümləlik tvitlə kifayətlənib, srağagün isə ermənilərin ən radikal din xadimi katolikos I Aramla telefonda danışıb.

Qeyd edək ki, I Aram Livandadır və bu baxımdan Tramp üçün erməni mövzusu ilə yanaşı, Livan mövzusunu da vurğulamaq vacibdir. Belə ki, son həftələr ərzində eks-prezident onun üçün əhəmiyyətli olan ştatlarda müsəlmanlarla görüşərək onlarla Livandan danışıb.

Prinsip etibarilə, ABŞ-dakı seçki təbliğatında Azərbaycan və Ermənistan mövzusuna çox az yer ayrılıb.

Bəs ABŞ ermənilərinin özləri məsələyə necə baxırlar?

Ermənilərin bu kateqoriyası Azərbaycan və Türkiyəyə münasibətdə ən radikaldır. Diaspor təşkilatları şərti olaraq üç qrupa bölünür: Daşnaklar, ramkavarlar, qınçaklar.

Ermənilərin müxtəlif qruplarının ümumi məqsədi var: Ermənistana kömək etmək. Lakin Qarabağ mövzusunda yanaşmalar fərqlidir.

Daşnaklar ANCA-nın simasında ən fəal lobbi təşkilatına malikdirlər. Bayden 1915-ci ildə olmayan hadisələri tanıdıqdan sonra yaranan boşluğu Qarabağ erməniləri mövzusu doldurub. Hazırda daşnakların öz ümidləri siyahısında rüşvətxor konqresmenlər və senatorlar vasitəsilə səsləndirdikləri bir sıra ən radikal tələbləri var.

Lakin əsas daşnak təşkilatları Trampdan inciyiblər, çünki onların fikrincə, o, 2020-ci ildə müharibəni dayandırmayıb. Daşnaklar ABŞ-ın ermənilərin Qarabağdan köçməsinə icazə verdiyi üçün Bayden administrasiyasından da inciyiblər. Nəticədə daşnaklar erməniləri heç bir namizədə səs verməməyə çağırıblar.

Bundan sonra Tramp kritik ştatlarda ermənilərdən dəstək almaq üçün dindar cildindəki terrorçu I Arama müraciət etməyə başlayıb.

Nəticə və perspektiv nədən ibarətdir?

Dəfələrlə qeyd etdiyimiz, Bayden administrasiyasının erməni mərkəzli yanaşması nəticəsində ABŞ prezident seçkiləri öncəsi Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinə nail ola bilməyib. Uğursuzluğun səbəbi amerikalı diplomatların birtərəfli yanaşması olub. Bu ayrıseçkiliyin əsasında isə həmin diplomatların ABŞ Konqresi və Senatındakı ermənipərəst siyasətçilər qarşısındakı qorxusu dayanır.

Perspektiv üçün...

ABŞ-dakı erməni təşkilatları seçkilərdə kimin qalib gəlməsindən asılı olmayaraq, seçkilərdən sonra namizədlərin Qarabağ ermənilərilə bağlı açıqlamalarından istifadə edəcəklər. Bu, Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması prosesinə xələl gətirəcək.

Yeni seçilmiş prezident bölgəmizdəki prosesləri tələsdirməyə çalışacaq, çünki Rusiya ilə Ukrayna arasındakı müharibə, eləcə də Yaxın Şərq böhranı ilə müqayisədə Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsi mövzusu daha çox işlənilmiş mövzudur.

İndiki məqamda Azərbaycan diplomatiyası ABŞ-ın yeni rəhbərliyinin təkliflərini konstruktiv istiqamətə yönəltmək üçün hər cür səy göstərməli olacaq. Əgər bu, Vaşinqtonun məhz həmin erməni mərkəzliliyinə görə mümkün olmasa, o zaman növbəti təzyiq dalğasına hazırlaşmaq lazımdır.

Birləşmiş Ştatlar anlamalıdır ki, Qarabağ mövzusunda Bakı bir qarış belə geri çəkilməyəcək... və əgər Vaşinqton Azərbaycanı sanksiyalarla hədələyib onları hər hansı bir formada tətbiq etsə, bu, həmin sanksiyaların səbəbkarı olan Ermənistan üçün, xüsusilə də Ağ Evin sevimlisinə çevrilmiş Paşinyan rejimi üçün təhlükə yaradacaq.

Əlbəttə ki, konstruktiv fəaliyyət daha yaxşıdır, çünki sülh müqaviləsi mövzusu artıq kifayət qədər işlənərək hazırlanıb. İndi yalnız müsbət impuls, prosesi başa çatdırmaq və belə mühüm beynəlxalq müqaviləni prezidentlik müddətinin başlanğıcında öz daxılına əlavə etmək üçün tərəflərə konkret təkliflər vermək qalıb.

@cssc_cqtm

Parlament seçkiləri Gürcüstanın xarici siyasətinə necə təsir edəcək?

Regiondakı geosiyasi vəziyyətə mühüm təsir göstərən hadisələrdən biri - Gürcüstandakı parlament seçkiləri artıq arxada qaldı. Seçkilərin yekunlarına əsasən, “Gürcü Arzusu” 89, “Dəyişikliklər naminə Koalisiya” 19, “Vahid Milli Hərəkat” 16, “Güclü Gürcüstan” 14, “Qaxariya Gürcüstan naminə” partiyası isə 12 mandatla qanunverici orqanda təmsil olunmaq hüququ qazandı.

Beləliklə də, hakim partiya konstitusion çoxluğa (113 mandat) nail ola bilməsə də, XI çağırış parlamentin hüquqi legitimliyi və fəaliyyə başlaması üçün lazım olan nəticəni (50%+1, yəni 76 mandat) əldə edə bildi. Hazırda “Gürcü Arzusu” yeni parlamentin siyasi cəhətdən legitimliyini təmin etməyə çalışır, müxalifət isə seçkilərin nəticələrini tanımayaraq onların ləğvini tələb edir ki, bu da faktiki olaraq yalnız məhkəmə qərarı və ya kütləvi təzyiq (etiraz aksiyaları ilə deputatları iclas zalına buraxmamaq) vasitəsilə mümkündür.

Seçkiqabağı dövrdə hər iki tərəfin bir-birinə qarşı səsləndirdiyi ittihamlar əsasən xarici siyasət vektoru ilə bağlı idi. Müxalifət hakimiyyəti Rusiyameyilli addımlar atmaqda, “Gürcü Arzusu” isə rəqiblərini “Qlobal müharibə partiyasının əlində alətə çevrilərək Rusiyaya qarşı ikinci cəbhənin açılması” cəhdində günahlandırırdı. “Gürcü Arzusu” hazırki seçkilərdə qalib tərəf hesab edildiyi üçün ona ünvanlanan ittihamları nəzərdən keçirək:

Hakim partiyaya yönəlmiş əsas ittiham Rusiya ilə münasibətləri yaxınlaşdırmaq istəyidir ki, burada da başlıca indikatorlar diplomatik münasibətlərin bərpası, eləcə də Abxaziya və Tsxinval bölgəsilə bağlı Kremllə danışıqların aparılmasıdır. Hazırda Gürcüstan rəsmiləri Moskva ilə diplomatik münasibətlərin bərpasını istisna edir, Abxaziya və Tsxinvalla bağlı danışıqlar haqqında isə heç bir anons vermirlər.

Digər tərəfdən, rəsmi Tbilisi Qərblə münasibətlərdə problemlər yaradan qanunları ləğv etməyi düşünmür. Hakimiyyəti dəstəkləmək üçün seçkilərdən dərhal sonra hazırda Aİ-yə sədrlik edən Macarıstan baş nazirinin Gürcüstana səfəri isə Tbilisinin Qərb siyasətinin mümkün istiqamətini göstərir. Belə görünür ki, “Gürcü Arzusu” Qərbdəki mühafizəkar dairələrlə əməkdaşlığı tərcih edir. Daxili siyasi legitimliyin təmin edilməsindən sonra Gürcüstan hakimiyyəti Macarıstanın timsalında müstəqil xarici siyasət yeritməyə çalışacaq ki, bu da öz qaydaları çərçivəsində Qərblə əməkdaşlığı nəzərdə tutur.

Regional mənzərəyə nəzər salsaq, Gürcüstanın qonşuları olan Azərbaycan, Türkiyə və Ermənistan artıq “Gürcü Arzusu”nu seçkilərdəki qələbəsi münasibətilə təbrik edib. Çin də Gürcüstanın hakim partiyasına öz təbriklərini ünvanlayıb. Əlbəttə ki, bu sadalananlar Tbilisinin gələcək xarici siyasət prioritetlərini müəyyənləşdirməsinə təsirsiz ötüşməyəcək. Beləliklə də, “Gürcü Arzusu” yeni çağırış parlamentin siyasi legitimliyini və normal fəaliyyətini təmin etdikdən sonra xarici siyasət vektoru göstərilən istiqamətlərdə həyata keçiriləcək.

@cssc_cqtm

Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzinin (CQTM) direktoru Fərhad Məmmədov Pressklub TV-nin efirində gedən “Əsas Sual” verilişində “Gürcüstanda inqilab niyə baş tutmadı?” sualı ilə bağlı fikirlərini bölüşüb.

Daha ətraflı: https://www.youtube.com/live/DDEsM2hv3uo?si=dyokwxQxqxM56910

Keçici təlatümlər...

Təyyarə ilə uçuş zamanı yaşanan turbulentlik siyasi proseslərdəki təlatümlərə bənzəyir. Hava axınlarındakı qeyri-sabitlik təyyarəni silkələdiyi kimi, siyasi təlatümlər də müəyyən ölkələrdə ictimai sarsıntılara səbəb olur.

Maraqlıdır ki, təyyarədə turbulentlik ərəfəsində pilotlar bu barədə xəbərdarlıq edir və sərnişinləri kəmərləri bağlayaraq sərblə gözləməyə çağırırlar. Bu çağırış siyasi təlatümlər zamanı da faydalıdır. Belə ki, istər hava məkanında, istərsə də siyasi müstəvidə baş verən çalxalanmalar müvəqqəti və keçicidir.

Hazırda dünya özünün təlatümlü dövrünü yaşayır və regionumuz bu turbulentliyin mərkəzində olmasa da, onun dalğaları bölgəmizə də gəlib çatır. Gürcüstanda parlament seçkiləri, ABŞ-da prezident seçkiləri, COP29 - bütün bunlar çox yaxın gələcəkdə baş tutacaq hadisələrdir və onlar yaxınlaşdıqca sarsıntılar getdikcə daha da şiddətlənməyə başlayır.

Gürcüstandakı seçkilərə artıq günlər qalır. Seçki ərəfəsində ölkə daxilindəki siyasi parçalanma kifayət qədər dərinləşib və proseslərin axarını öncədən proqnozlaşdırmaq artıq qeyri-mümküdür. Belə vəziyyət seçkinin nəticəsindən asılı olmayaraq, proses sonrası irimiqyaslı etirazların mümkünlüyünü deməyə əsas verir. Burada başlıca məsələ seçkidə hansı qüvvələrin və hansı nisbətlə qalib gəlməsilə yanaşı, seçki sonrası etirazların açıq qarşıdurmaya keçib-keçməməsidir. Belə ki, Gürcüstanda ictimai gərginliyin real qarşıdurma həddinə çatması və hadisələrin qanun çərçivələrini aşması region üçün ən arzuolunmaz ssenaridir.

ABŞ-dakı prezident seçkiləri ərəfəsində tərəflərin apardıqları təbliğat kampaniyasının əks-sədası Cənubi Qafqaz ölkələrinə də təsir göstərir. Bu baxımdan, təkcə son günlər ərzində baş verənləri - Baydenin Azərbaycan və Ermənistan liderlərinə müraciəti, eləcə də Trampın həmin müraciətlərə cavab reaksiyasını yada salmaq kifayətdir. Sonuncu ilə bağlı qeyd edək ki, Trampın paylaşımında iki mesaj var: Harris problemin həlli üçün heç nə etməyib və Ermənistanla Azərbaycan arasında sülhü məhz Tramp bərpa edəcək. Düzdür, paylaşımın mətnində Azərbaycan üçün qəbuledilməz narrativlər var, lakin bunu seçki ərəfəsində Trampın xristian dindar qruplardan əlavə səs almaq cəhdi kimi qiymətləndirmək olar.

COP29-a gəlincə, Azərbaycanın qlobal miqyaslı sammitin öhdəsindən uğurla gələcəyi şühbə doğurmur. Nəzərə almaq lazımdır ki, Bakı beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsində kifayət qədər təcrübəyə malikdir. Ölkəmizin əldə etdiyi nailiyyətləri qəbul edə bilməyən bəzi dairələrin Azərbaycana qarşı apardıqları təbliğat isə Bakının dünyadakı nüfuzuna xələl yetirmək məqsədi daşıyan uğursuz bir cəhddir. BRİCS ölkələrinin Kazan bəyannaməsində Azərbaycanın COP29-u müvəffəqiyyətlə keçirəcəyinə inamın ifadə olunması ölkəmizə beynəlxalq səviyyədə göstərilən etimadı bir daha sübut etdi.

Bir sözlə, hazırda sadalanan hadisələr ətrafında çox böyük bir məlumat köpüyü formalaşıb. Lakin sözügedən köpüyüyün real əsasları olduğu kimi, vaxt məhdudiyyəti də var ki, bu da noyabrın ortalarına təsadüf edir.

O vaxtadək isə Baydenin mesajları, Trampın reaksiyası, Avropa Parlamentinin müzakirələri və qətnamələri kimi hələ daha çox maraqlı məqamları müşahidə edəcəyik.

Beləliklə də, hazırki siyasi turbulentliyin yaxın üç həftəyə bitəcəyi gözlənilir. Bu dövrdən sonra ən azı nisbi sakitlik olacaq, həm regionda, həm də qlobal səviyədə yeni şərtlər aydınlaşacaq. Həmin yeni şərtləri nəzərə almaqla, planlaşdırılan addımların həyata keçirilməsinə baxış formalaşacaq. Azərbaycan regionda öz gündəliyini həyata keçirmək üçün diplomatik, iqtisadi, maliyyə və təşkilati resurslara malikdir. Bakının addımlarının rasional və balanslı olacağı şübhəsizdir. Bunun üçün isə baş verənləri daha yaxşı anlamaq məqsədilə vəziyyətə aydınlıq gəlməsini gözləmək lazımdır.

@cssc_cqtm

Regional “3+3” formatında vəziyyət necədir?

Oktyabrın 18-də Türkiyədə xarici işlər nazirlərinin “3+3” formatında növbəti görüşü keçirildi. Format hələ də yarımçıqdır. Gürcüstan növbəti dəfə görüşdə iştirakdan imtina etdi ki, bu da başa düşüləndir.

Ermənistan da bu görüşlərdə öz iradəsi ilə iştirak etmir. Bir tərəfdən İrəvan İranın təklifindən imtina edə bilmir, digər tərəfdənsə Türkiyəyə səfər Paşinyan hökumətinin Azərbaycanla normallaşma olmadan Türkiyə ilə münasibətləri qaydasına salmaq istəklərinə uyğun gəlir.

Hazırda “3+3” regional formatındakı əsas maneələri və problemləri sadalayaq:

- Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi yoxdur;

- Türkiyə ilə Ermənistan arasında diplomatik əlaqələr yoxdur;

- Rusiya ilə Gürcüstan arasında diplomatik əlaqələr yoxdur, Gürcüstan əraziləri hələ də Rusiyanın işğalı altındadır;

- Azərbaycanla Ermənistan, Ermənistanla Türkiyə arasında regional kommunikasiyalar bağlıdır.

2020-ci ilin 44 günlük müharibəsinin geosiyasi nəticələri olsa da, onların əksəriyyəti hələ də reallaşmayıb.

- Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin bərpası reallaşan yeganə nəticədir.

- Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması;

- Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması;

- kommunikasiyaların açılması isə hələ də baş tutmayıb.

Bir sözlə, 44 günlük müharibənin nəticələri effektiv regional formatın formalaşması yolunda bir çox maneələri və problemləri aradan qaldırmalı idi.

Digər tərəfdən, “3+3” formatının özünəməxsus əsasları var ki, həmin əsaslar təmin edilmədən real ümumregional əməkdaşlıqdan söhbət gedə bilməz. Gəlin bu əsasları nəzərdən keçirək:

- Region ölkələri bir-birinə təhdid yaratmamalıdır - Azərbaycan və Ermənistan hələ də bir-birinə təhdid yaradır.

- Region ölkələri regionun qonşuları üçün təhdid yaratmamalıdır - bu baxımdan İranın Azərbaycana, Rusiyanın Gürcüstana, Türkiyənin isə Ermənistana müəyyən sualları var.

- Regionun qonşuları region ölkələri üçün təhdid yaratmamalıdır - burada artıq Gürcüstanın Rusiyaya (ərazilərin işğalı faktı ortadadır), Azərbaycanın İrana, Ermənistanın Türkiyəyə müəyyən sualları var.

Gördüyümüz kimi, 44 günlük müharibənin geosiyasi nəticələrinin həyata keçirilməsi əslində böyük bir maneə və problemlər toplusunun aradan qaldırılmasına yol açır.

Bölgənin qonşuları bəyan edirlər ki, regionun problemləri elə region daxilində həll olunmalıdır. Əgər bu niyyət həqiqətən də səmimidirsə, o zaman region ölkələrinin bölgədən kənarda kömək axtarışının qarşısını almaq üçün hərəkətə keçmək məhz region qonşularının üzərinə düşür.

Bu kontekstdə Türkiyə Ermənistanla münasibətlərdə konstruktivlik nümayiş etdirir. Ankara Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması şərti ilə Ermənistanla öz münasibətlərini normallaşdırmağa hazırdır. Tehran Ermənistan ərazisindən keçən kommunikasiyaların qarşısının alınması və İranın öz ərazisindən yeni kommunikasiya marşrutlarının salınması ilə bağlı anlaşılmaz mövqedə qalır. Rusiya isə Gürcüstanla problemlərin həlli üçün heç nə etmir.

Bölgənin qonşularının da region ölkələrindən gözləntiləri var ki, bu gözləntilər əksər hallarda maksimalist xarakterə malikdir.

Beləliklə, aşağıdakı nəticəyə gəlirik:

Əgər bölgənin qonşuları “3+3” regional formatında bu qədər maraqlıdırsa, o zaman hərəkətə keçməlidirlər:

**- 44 günlük müharibənin geosiyasi nəticələri həyata keçirilməlidir;

- İran regional kommunikasiyaların qurulmasına başlamalı və bunu başa çatdırmalıdır;

- Rusiya Gürcüstana qarşı işğalçılıq siyasətindən əl çəkməli, Abxaziya və Tsxinvali bölgəsinin Gürcüstana reinteqrasiyasına yardım etməlidir.**

Bu müddəalar reallaşdırılmadan regional “3+3” formatından nəticə əldə etmək mümkün olmayacaq və bu çərçivədəki bütün fəaliyyətlər yarımçıq formatda ritual görüşlər səviyyəsində qalacaq.

@cssc_cqtm

Gürcüstanda “geosiyasi seçkilər”in regiona təsiri

Gürcüstanda qarşıdan gələn parlament seçkiləri artıq “geosiyasi seçkilər” kimi xarakterizə olunur. Belə ki, xarici siyasət vektoru seçkiqabağı diskursda başlıca müzakirə mövzusuna çevrilib və hazırda cəmiyyətdə mövcud qütbləşmənin əsasını təşkil edir.

Yaranmış vəziyyətə görə məsuliyyət əlbəttə ki, ilk növbədə istər keçmiş, istərsə də indiki ölkə hakimiyyətinin üzərinə düşür. Çünki Gürcüstanda ənənəvi olaraq xarici qüvvələrin daxili işlərə qarşımasının qarşısı kifayət qədər alınmayıb. Məhz həmin qüvvələrin fəaliyyəti nəticəsində bu gün Gürcüstan cəmiyyətində ölkənin gələcək inkişaf yolu ilə bağlı ciddi fikir ayrılıqları mövcuddur.

Təxminən iki onillik ərzində Cənubi Qafqazda geosiyasi status-kvo bərqərar olmuşdu. Gürcüstan üzünü Qərbə tutaraq Avropa İttifaqı və NATO ilə əməkdaşlığını inkişaf etdirib. Ermənistan Rusiya ilə strateji müttəfiqlik şərtlərinə uyğun olaraq KTMT və Aİİ kimi qurumlara inteqrasiyaya köklənib. Azərbaycan isə Qoşulmama Hərəkatının aparıcı üzvlərindən biri kimi hər zaman tərəfsiz və müstəqil siyasət yeritməyə üstünlük verib.

Lakin son iki ildə qlobal miqyasda cərəyan edən proseslərə bağlı olaraq bölgədəki geosiyasi status-kvo pozulmaqdadır. Ermənistanın Rusiya ilə, Gürcüstanın Qərblə münasibətləri korlanıb.

Digər tərəfdən, Ukrayna münaqişəsinin başlamasından sonra beynəlxalq aktorların Cənubi Qafqaza diqqəti artıb. Həm regionun qonşuları, həm də qlobal güc mərkəzləri Cənubi Qafqazdakı transformasiyalarda iştirak etmək niyyətlərini açıq şəkildə ortaya qoyublar.

Bütün bu proseslər fonunda Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan üçtərəfli işbirliyi regionun ən davamlı əməkdaşlıq formatı kimi artıq özünü təsdiq edib. Bu əməkdaşlığın bünövrəsi geniş miqyaslı iqtisadi layihələrlə möhkəmləndirilib. Üç ölkə arasındakı mövcud işbirliyi bərabər hüquqlu tərəfdaşlıq, qarşılıqlı faydalılıq və ümumi mənfəətlilik prinsipləri üzərində qurulub. Bu səbəblərdən günümüzdə Cənubi Qafqazın geosiyasi əhəmiyyəti anlayışında məhz sözügedən format ən ağır çəkiyə sahibdir.

Belə şəraitdə, hazırda Gürcüstandakı vəziyyət Azərbaycan üçün də olduqca əhəmiyyətlidir. Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan üçtərəfli əməkdaşlıq formatının səmərəli olmasının əsas səbəbləri burada birgə fəaliyyətin hər üç dövlətin müstəqil, milli maraqlara söykənən və təbii ehtiyaclardan irəli gələn addımları üzərində qurulmasıdır. Bu baxımdan, **Gürcüstanda parlament seçkilərindən sonra qurulacaq yeni hökumətin məhz bu meyarlara cavab verməsi vacibdir.

Rəsmi Tbilisinin hər hansı bir xarici qüvvənin təsiri altına düşməsi və Gürcüstan ərazisinin geosiyasi güc mərkəzlərinin mübarizəsi meydanına çevrilməsi ən arzuolunmaz ssenarilər sırasındadır. Belə olan halda, seçkilərin nəticələrindən və hakimiyyətə hansı qüvvələrin gəlməsindən asılı olmayaraq, Azərbaycan və Türkiyə Gürcüstanla üçtərəfli formatda əməkdaşlığı gücləndirməli və bu ölkə üçün yarana biləcək təhdidlərin qarşısının alınmasında ona köməklik göstərməlidir.**

@cssc_cqtm