Ertalabdan mana bu yangilikka koʻzim tushdi: Toshkentda itlar piyoda oʻtish joyidan tartibli oʻtib, odamlarga namuna boʻlayotgan ekan. Tasavvur qilyapsizmi, milliondan bir holatda boʻladigan narsani jurnalistlar qanchalik boʻrttirmoqda. "Sabab"lar ichidan oʻzlariga eng maʼqul "sabab"ni topib, odamlarni hayron qoldirish uchun bunchalik kuchni qayerdan olishar ekan bular?

Faraz qiling, men (bir lahzaga oʻzimni jurnalist deb tasavvur qilgan holda) bir nechta mushukning mashina oʻrindigʻiga tartibli, xuddi odamlardek oʻtirganini koʻrsam, darhol suratga olib, internetga quyidagicha yozsam: "Ayrim mushuklar mashina oʻrindigʻiga tartibli oʻtirgani bilan odamlarni qoyil qoldirib, ularga oʻrnak boʻlmoqda." (Bemaʼnilik)

Eng maʼqul va "chiroyli" sabablarni topish qiyin emas. Biror narsaga dalil topish juda oson. Lekin uni tekshirish va tahlil katta kuch oladi. Undan koʻra koʻpchilik ishonishni maʼqul koʻradi.

Hamma zugllar bugl hisoblanadi. Siz buglni koʻrdingiz. U zuglmi?
Hech narsani tushunmadingizmi? Oddiyroq shaklda aytaman:

Hamma "A" "B" hisoblanadi. Siz "B"ni koʻrdingiz. U "A"mi?

Ushbu mantiqiy shaklga misol keltiraman: Deyarli hamma terrorchilar — musulmonlar. Siz musulmonni koʻrdingiz. U terrorchimi?
Menimcha, tushundingiz. Bu yerdagi "Deyarli hamma terrorchilar — musulmonlar" degan gapni aksariyat odamlar "Hamma musulmonlar terrorchi ekan" shaklida talqin qiladi. (va bu xato). Bu yerda esa shunchaki soʻzlar oʻrni almashtirilgan. Bizning xulosa chiqarish mexanizmimiz matn biroz oʻzgartirilganda "tarsaki yeydi".

Demak, hamma zugllar bugl boʻlishi mumkin. Ammo hamma bugllar ham zugl emas. Deyarli hamma terrorchilar musulmon ekani aniq. Lekin siz biror musulmonni koʻrganingizda uning terrorchi boʻlib chiqishi ehtimoli qancha? Hamma musulmon terrorchi emas.

Boshqa bitta misol: Hamma IELTS sertifikatini olganlar ingliz tilini biladi. Siz ingliz tilini biladigan odamni koʻrdingiz. U IELTS sertifikati olganmi?

Jon Styuart Milldan misol: Men hech ham konservatorlarni odatda ahmoq boʻladi, demoqchi emasdim. Men ahmoq odamlar odatda konservator boʻladi, demoqchi edim.

Soddaroq misol: Hamma mushuklar jonivor hisoblanadi. Siz jonivorni koʻrdingiz. U mushukmi?

Tushunmagan boʻlsangiz, qaytadan oʻqib chiqing.

Faylasuf hayoti

Tarixni oʻrganish haqida

Tarix voqealarni taqdim etadi, ammo bizga faqatgina natijasi koʻrinadi xolos. Koʻpchilik tarixni bir tekis ketadigan, voqealar goʻyo avvaldan boʻlishi kerak boʻlgan, qandaydir mantiqiy sir bor boʻlgandek tasavvur qiladi. Aslida esa tarix bir tekis harakat qilmaydi. Undagi voqealar dinamikasi tez-tez oʻzgarib turadi. Baʼzi tarixchilar "Oʻzi Birinchi jahon urushi boʻlishi aniq edi" deb koʻpirtirishni yoqtiradi. Biroq tasavvur qiling, 1914-yilda turibsiz. Hamma yerda hayot bir xil siz uchun. Kutilmaganda urush boshlandi va siz bu urushning oqibatlarini oldindan taxmin qilolmaysiz. Chunki bilmaysiz urush qachon tugashi, qanday tugashini. Faqatgina voqea sodir boʻlgach unga izoh oʻylab topasiz.

Keyingi muammo shundaki, sabab-oqibat munosabatini haddan ziyod kovlashtirish xatolikka olib kelishi mumkin. Masalan, "Ikkinchi jahon urushiga nima sabab boʻlgan?" , "Bir davlat ikkinchi davlatga nega yurish qiladi?", "Nega qirol taxtga oʻtirgach mamlakatni vayron qildi?" kabi savollarga aniq, tiniq javob topish koʻp hollarda ilojsiz. (Vaqt mashinangiz boʻlsa, balki, iloji bor). Aniq javob olishingiz uchun oʻsha davr odamlarining, har birining, miyasidan qanday oʻy oʻtganigacha bilishingiz kerak. Buning oʻz-oʻzidan iloji yoʻq. Bunday hollarda biz koʻpincha faktlarning ahamiyatini oshirib yuboramiz va tarixni xuddi tizimli ishlaydigan qurilmaga oʻxshatamiz.

Demak, tarixni oʻrganishda ehtiyot boʻlish kerak.

Omad

Tarixda oʻtgan mashhur shaxslardan birini olaylik. Masalan, Amir Temur. Uning qanaqa odam boʻlganligi, mamlakatni qanday boshqargani va qaysi hududlarni bosib olganligi toʻgʻrisida tarix darslarida soatlab gapirsa boʻladi. Bu darajaga chiqish uchun qobiliyat, mehnat, harakatning oʻzi yetarli boʻlmaydi. Biz yana bir narsani doim koʻzdan qochiramiz. Bu — omad.

Ha, Amir Temur oʻz davridagilarga nisbatan ancha omadli ham edi. Yoshligidagi qiziqishi, imkoniyati, qanday oilada oʻsganligi kelajakdagi Amir Temurning kuchli boʻlishiga yoʻl ochishi mumkin. Endi shunchaki oʻylab koʻring: yana qayerdadir Amir Temurga oʻxshash bir bola tugʻiladi. U ham Temur kabi kuchli, baquvvat, irodali boʻladi. Biroq yakunda qaysidir voqea omad "mashinasi"ni Temur oldida toʻxtatadi. Ikkalasi ham deyarli teng darajadagi odam boʻlishiga qaramasdan tasodifiylik qaysinidir qurbon qilishi mumkin. Ayniqsa, gap mamlakat taxti va hukmronlik haqida ketganda.

Biznes sohasidan misol: Ilon Mask dunyoning eng boyi odami, lekin uning avtobiografiyasini yaxshilab oʻqib koʻrsangiz, koʻp joylarda uning omadi kelgan. Oʻzi bilan teng salohiyatdagi odamlardan ancha oʻzib ketgan.

Juda koʻp narsalar omad uchun muhim rol oʻynaydi: oilaviy muhit, pul, harakat, qobiliyatlar va hokazo. Bu bilan harakat qilmaslik kerak demoqchi emasman. Shunchaki biz qachon omad kelishini bilmaymiz. Hatto qobiliyati va harakati yoʻq odamga ham omad kelishi mumkin. (Masalan, lotoreya oʻyinlarida).

"Omadli"

Avvallari siz "shkafdan chiqib" millioner boʻla olmas edingiz. Hozir esa buni "imkoni" bor. Instagram shunday "omadlilar"ni oʻrtaga chiqarganidan keyin bu hammaning eʼtibori tortadi.
Mantiq qani? Bilmadim.

Nihoyat! "Non-Fiction" loyihasining "Qora Oqqush" haqidagi soni chiqdi!

Loyihamizning 5-soni Nassim Talebning “Qora Oqqush” nomli kitobi haqida. Bilsangiz kerak, ushbu kitob kutilmagan hodisalar va ularning hayotimizga ta'siri haqida so'zlaydi.

Ushbu videoda siz quyidagi savollarga javob olasiz:

▪️ "Qora Oqqush" deb qanday hodisalarga aytiladi? Nega aynan "qora oqqush"?

▪️ Qora oqqushlarning uchta xususiyati

▪️ Biz bilgan narsalar muhimmi yoki biz bilmagan narsalar?

Do'stlar, kanalga obuna bo'linglar, like bosinglar va izohlarda o'z fikrlaringizni yozib qoldiringlar.

?  https://youtu.be/aB807Art7yw?si=uXeUgex1kUSjAupW

@Bookerberg

YouTube

Kutilmagan hodisalarni bashorat qilish mumkinmi? | Non-Fiction #5

Loyihamizning 5-soni Nassim Talebning "Qora Oqqush" nomli kitobi haqida. Ushbu kitob kutilmagan hodisalar va ularning hayotimizga ta'siri haqida so'zlaydi. Ushbu videoda siz quyidagi savollarga javob olasiz: ***▪️*** "Qora Oqqush" deb qanday hodisalarga aytiladi?…

Qimorboz xatosi

Qimor oʻyinlarida ishtirok etuvchilarning aksariyatida bitta "kasallik" bor — oldingi natijalar keyingi natijalarga taʼsir etadi, deb hisoblash.

Avvalgi natijalarda olaylik 24 raqami omadli tushib, gʻalaba qozonildi. Qimorboz bu sonni keyingi safar ham omad keltiradi, deb oʻylaydi va keyingi safar bu son omad keltirishi ham, keltirmasligi ham mumkin. Tasodif bu yerda hammasini hal qiladi. Oʻsha "aqlli" 24 emas, masalan, 23 tushganini koʻrib ham, 23 ni 24 ga yaqin boʻlgani uchun omadli deyishi mumkin.

Raqamlarni tartibli qoʻysam, albatta, yutaman deydiganlar ham yanglishadi. Raqamlarning tartibli joylashuvi uning oʻyinda gʻolib boʻlishini kafolatlamaydi. Tasodif oʻz ishini bajaradi.

Koʻp ishtirokchilar oz-ozdan pul tikib, oʻynashadi. Koʻpchiligi magʻlub boʻladi va oʻzlarini omadsiz deb his qiladi. Oʻsha omadsizliklar yangi insonning omadini belgilaydi. Boshqa ishtirokchilar omadsizlarning pulini oladi va ular ham magʻlub boʻlgach katta pullar kazinoga qoladi.

Matnning kelajagi qanday boʻladi?

Ijtimoiy tarmoqlar osmonda uchib yurgan paytda matn yer ostiga tushganga oʻxshab koʻrinadi. Uzun matnlar-ku undanam pastda. Ularni oʻqish qiyinlashgani haqida avval ham qisqaroq yozgandim.

Matn xoh uzun boʻlsin, xoh qisqa insoniyat tarixida muhim rol oʻynab kelgan. Qandaydir bir maʼlumotni anglatish matnning, uni qayta ishlash odamning chekiga tushgan. Keyinchalik kitob bosish dastgohining ixtiro qilinishi, gazetalar, jurnallar paydo boʻlishi, texnologiyalarning rivojlanishi maʼlumotlarni yanada koʻpaytirdi. Hozirga kelib, insoniyat negadir shu maʼlumotlarni oʻqigisi kelmay qolgan. Buning sabablari juda koʻp boʻlishi mumkin: ijtimoiy tarmoqlar, telefon, kompyuter, qisqa videolar, ruhiy zoʻriqishlar, bilimdan "zaharlanish", erinish va h.k. Koʻp odamlar matn oʻqishga qiynalib qoldi. Bir bet kitob oʻqisa, uyqusi kelib qoladi yoki zerikadi. Soatlab Instagram kovlash oʻsha odamlar uchun zerikarli emas lekin.

Miyamiz borgan sari soddalanishga uchrayotgani xavotirli. Ayniqsa, kelajakda matn oʻqish noyob qobiliyatga aylanib qoladigandek tuyilishi. Biroq bu taxminim hech qachon amalga oshmasligini istagan boʻlardim.