« من در سال تحصیلی 1951- 1952 کلاس سوم [en troisième] در دبیرستان هانری چهار[م] (پاریس)، قسمت A (فرانسه، لاتین، یونانی)، گلِ سَر سَبدِ هم سن و سالان خود بودم. دبیرم دیوانه بود  این جور دبیرها گاهی بهترین‌هایشان هستند.[...] او با تَعَصّب، با جِدّیت، با عشق درس‌ می‌داد. اسمش شُوولُن بود[...] او ما را وا می‌داشت برای هر تکلیفی که خودش تصحیح می‌کرد یک «فیش از غلط‌ها» تهیه کنیم‌‌‌‌‌: ما تکلیف را به اضافۀ یک برگ که در آن قسمت‌های اشتباه تصحیح شده بودند با توضیح علل اشتباهمان به او پس می‌دادیم. بنابراین ما اشتباهاتمان را کالبدشکافی می‌کردیم، گاهی بد از کار در می‌آمد، غالباً اشتباه‌های تازه‌‌‌ای را مرتکب می‌شدیم، به حدّی که فیش اغلاط با پوششی از رنگ قرمز به ما برگشت داده می‌شد… برای این که آن‌‌ها را از نو تصحیح کنیم! بعد از شش هفته رفت و آمد، یک هزار برگ درست و حسابی، طومارِ ناشایستگی‌های ما. [...] دسامبر 1953‌‌‌‌‌: شُوولُن می‌میرد، و تمام شاگرد‌های کلاس اول A دعوت می‌شوند که از برابر تابوت باز او رژه بروند‌‌‌‌‌: من اولین بار است که مرده‌‌‌ای را رؤیت می‌کنم! همه چیز را در روزنگاری‌‌‌‌‌ام روایت می‌کنم. [...]»

« در فرانسه، تاریخ سی سالۀ اخیر تاریخ بازشناسی تدریجی نوعِ ادبی خودزیست نگاری درحیطۀ تحصیلات دانشگاهی و سپس درحیطۀ تحصیلات دبیرستانی است‌‌‌‌‌: امسال، برای نخستین بار، خودزیست نگاری به جمعِ پنج موضوع مطالعاتی اجباری برای تمامی دانش آموزان سال اول[en première] پیوست و در زمرۀ پرسش‌های آزمون برای اخذ دیپلم پایان تحصیلات دبیرستانی در آمد. تمامی کتابهای راهنمای تحصیلی، فصل‌هایی را به این موضوع اختصاص داده‌‌‌‌‌اند و چون دانش آموزان به گشت و گذار در اینترنت روی آورده‌‌‌‌‌اند، غالب اوقات ایمیل‌های تهدیدآمیز دریافت می‌کنم که با صراحت تمام از من می‌خواهند که برای تکلیفی که سه شنبه باید تحویل دهند، تمام آنچه باید درمورد خودزیست نگاری بدانند، حتماً برایشان بفرستم!»

« من دیگر پیمایشگری خرسند از اتمام کار خود نیستم بلکه پژوهشگری هستم که می‌داند در آغاز کار است و «ادامه دارد» را مدام بر زبان می‌راند. »

فیلیپ لوژُن، نشانه های زندگی،
ترجمۀ غلامرضا ذات علیان، ویراستۀ سعید شهرتاش

بیست و سوم شهریور، یاد روز دکتر غلامرضا ذات علیان را با ارائۀ بخش‌هایی کوتاه از آخرین ترجمه اش گرامی می‌داریم.👇👇👇

تا
در خیالِ قله
به سر ‌ شد درون چاه

طرفی نبست
خاطرمان
از شکوهِ ماه

م. جعفری دهقی

عرضه منحصراً در این فروشگاه : رو به روی دانشگاه تهران، پاساژ فروزنده، طبقه‌ی منفی یک، شمارۀ 212، خانه‌ی شاعران ایران، از ساعت 11صبح تا 7 بعد از ظهر. تلفن : ۰۲۱۶۶۹۷۰۱۳۱

1. «پیمانِ راستگویی» طبعاً پای «انتقاد از خود» را به میان می‌کشد؛ او با شجاعت و صراحت تمام از خود انتقاد می‌کند که مثلاً چرا در تعریف خودزیست نگاری «جامع» سخن نگفته، به نثر بسنده کرده، و شعر را نادیده گرفته است:
   در مورد پیوند‌‌های خودزیست نگاری و خیالپردازی صورتبندی‌‌هایی ناپخته داشته‌ام که امروزه آنها را مردود می‌دانم[...]
   چگونه توانسته‌ام چنین مطالبی را بنویسم؟ البته، گزاف گویی کرده‌ام[...]
   جای شگفتی است. چگونه توانسته‌ام بگویم: ‌«پیمان خودزیست نگاریک لازم است [ولی] کافی نیست» [...] ؟»
   و ‌سرانجام باید به آخرین خطا در اینجا اعتراف کنم. در خودزیست نگاری در فرانسه پاراگرافی وجود دارد که امروزه از نگارش آن شرمسارم و می‌بایست به همین خاطر مرا از انجمن بسیار دمکراتیک خودزیست نگاری که در سال ۱۹۹۲ بنیاد کرده‌ام طرد کنند.[...]
2. دربارۀ نویسنده چه کسی بهتر از خود او می‌تواند سخن بگوید؟ پس کتاب را بخوانید تا بدانید که کیست!
   [...]
3. کروشه‌های متن و پی افزوده‌‌های آخر کتاب: فهرست الفبایی برابر نهاده‌ها‌، کوته نشانه‌ها‌، نمایۀ شخصیت‌ها، و نمایۀ آثار همه از ویراستار است.
4. تلاش بر این بوده است در حد امکان کاری مقبول طبع خوانندگان صاحب نظر عرضه شود و موجبات شادی روح آن استاد زنده یاد فراهم آید.
   [..]
5. یادآوری این نکته را ضروری می‌دانم: این کتاب ترجمۀ استاد زنده یاد دکتر غلامرضا ذات علیان است (که به روانش و انتخابش درود می‌فرستم) و ویراستۀ کمینه شاگرد اوست (که به شاگردی‌اش افتخار می‌کنم). و من، در فقدان استاد، تمام قد برای پاسخگویی ایستاده‌ام و آماده‌ام.
6. سخن کوتاهم را با بیتی بلند از حافظ به پایان می‌برم و خواننده را به خواندن کتاب دعوت می‌کنم:

شکر خدا که هرچه طلب کردم از خدا
بر منتهای همت خود کامـــران شدم

سعید شهرتاش
آبان ماه 1402

کوته سخنی با خواننده
به یاد استاد و به جای استاد

1. درست در بیست وسوم شهریور ماه 1399 استاد زنده یاد، دکتر غلامرضا ذات علیان، در هشتاد و هشت سالگی، از میان ما رفت و ما را با آخرین یادگار خویش، آخرین ترجمه‌اش، تنها گذاشت.
2. عنوان اصلی کتاب نشانه‌های زندگی است؛ این عنوان را مؤلف آن، فیلیپ لوژُن، از اوژنی دو گِرَن به وام گرفته است که کتاب با سطر‌هایی از روزنگاری او آغاز می‌شود:
   نمی‌دانم چرا نوشتن برای من الزام آور شده است، ولو آنکه دو کلمه باشد. نوشتن برای من، به مثابه جاری بودن برای چشمه، نشانۀ زندگی است.
3. عنوان فرعی کتاب، پیمان خودزیست نگاریک 2، به طور ضمنی نشان می‌دهد که نویسنده چند سال پیشتر کتابی با عنوان پیمان خودزیست نگاریک به چاپ سپرده است، و کتاب حاضر در ادامۀ آن و تکامل یافتۀ آن است.
4. منحصر به فرد در نوع خود: هم نویسنده هم کتاب.
5. هر بار که تلفنی از او می‌پرسیدم: «دکتر جان کار ترجمه به کجا رسید؟» گزارشی کوتاه می‌داد و می‌گفت: «شهرتاش جان هر وقت تمام شد برایت می‌فرستم.»
6. به رغم کهولت، تا آخرین روز زندگی اش، دست اندر کار ترجمۀ این کتاب سترگ بود. گویی به او الهام شده بود که فرصت چندانی ندارد. کار را که به پایان برد چشم از جهان فرو بست.
7. فرصت بازنگری ترجمه‌اش را نیافت. که اگر می‌یافت چه بسا ترجمه صورتی دیگر می‌داشت.
8. خانوادۀ آن استاد نازنین کار ویرایش، آماده سازی و نشر کتاب را به من سپردند؛ و این شاگرد دیرین، به پاس حق استادی و دوستی نیم قرنه که بر گردن من داشت، به طیب خاطر پذیرفتم.
9. کار دشوار ویرایش، به دلایلی چند، بیش از آنچه گمان می‌بردم زمان برد: متن فرانسه که در اختیار داشتم، پی دی اف بود، در هم ریخته با افتادگی‌‌های گُلِه به گُلِه؛ به مرور دریافتم که در متن ترجمه برخی پاراگراف‌ها هست که بر اثر شتابزدگی در نسخه برداری در متن فرانسه موجود نیست؛ و برعکس در متن فرانسه، تک توک، جملاتی هست که ترجمۀ آن سهواً از قلم افتاده است. بنابراین چارۀ کار در آن دیدم که نسخه‌ای کاغذین از متن فرانسه فراهم آورم. تا آن نسخۀ کاغذین[...] از راه برسد مدتی زمان برد اما در عوض خیالم را آسوده کرد. از دیگر دشواری‌‌های سرِ راه تعدد برابر نهاده‌‌های واژه‌ها و اصطلاحات کلیدی متن بود: استاد هرچه به ذهنش می‌رسید می‌نوشت تا در دور بعد دست به انتخاب بزند که دست اجل او را از تجدید نظر بازداشت. حتی گاه یک جملۀ واحد را در یک صفحۀ واحد به دو صورتِ پی در پی ترجمه کرده بود. همین امر مرا بر آن داشت تا به تدریج برای یکدست کردن متن فهرستی الفبایی از برابر نهاده‌ها تهیه کنم و آن را اساس کار ویرایش قرار دهم.
10. برخی از برابر نهاده‌ها‌، همچون زیست نگاری-زیست نگار، خودزیست نگاری- خودزیست نگار، روزنگاری-روزنگار، خیالپردازی- خیالپرداز، خودخیالپردازی- خودخیالپرداز پیشنهادۀ ویراستار است.
11. بخشی از کتاب دربارۀ ویژگی‌های خودزیست نگاری و روزنگاری و تفاوت آن دو با رمان به ویژه با رمان خودزیست نگاریک است.
12. کُلِّ کتاب در عین حال به شیوه‌ای خاص خودزیست نگاری نویسنده نیز است. و سیر تحول پژوهش‌‌های او را نشان می‌دهد که
    از بررسی آثار اصیل تا بررسی ‌«نوشتار‌‌های معمولی»، و از خودزیست نگاری تا روزنگاری، از تأمل نظری تا التزام عملی گسترش یافته است، بی آنکه هرگز تأثیرات ‌«پیمان راست گویی» که موجب قدرت بخشیدن به این نشانه‌‌های زندگی می‌شود نا‌‌‌دیده انگاشته شود.
13. نویسنده به قول خودش «چهل تکه نویس» است. کتاب پازلی است خودزیست نگاریک از گزارش سی ساله به خواننده، مصاحبه با یک صاحب نظر، سخنرانی در یک همایش، پیشگفتار بر یک ترجمه؛ و در لابه‌لای همۀ اینها خاطرات دور و نزدیک خود اوست که به چشم می‌خورد.
14. او تمام توان علمی‌اش را به‌کار گرفته است تا رشتۀ خود -زیست نگاری را به عنوان واحد درسی در برنامۀ آموزشی دبیرستان‌‌های فرانسه بگنجاند. و حرفش را اینک به کرسی نشانده است.
15. پیمانِ راستگویی را مبنای خودزیست نگاری می‌داند:
    پیمان خودزیست نگاریک تعهدی است که به موجب آن مؤلف می‌پذیرد که حکایت زندگی خود یا بخشی از آن و یا وجهی از آن را مستقیماً و بدون واسطه صادقانه بیان کند.[...]
    خودزیست نگار به شما قول می‌دهد آنچه می‌گوید حقیقت دارد‌، یا دست کم آنچه او تصور می‌کند که حقیقت دارد برای شما نقل می‌کند[...]
16. تمامی نویسندگان و شاعرانی که کم یا بیش از آنها سخن گفته است یا «تأثیر» پذیرفته است از ژان ژاک روسو تا مارسل پروست، از ویکتور هوگو تا استاندال، از لامارتین تا پل والری، از میشل لریس تا ژان پل سارتر، از ژرژ پِرِک تا ناتالی ساروت و دیگر نویسندگان و شاعران آشنا یا دیرآشنا همچون یوری تینیانف، سرژ دوبروفسکی، ژرار ژنت، پل ریکور، میشل فوکو، رمون کنو، میشل دو سرتو تنها از همین دو منظر(خودزیست نگاری و روزنگاری) و بر همین مبنا(پیمانِ راستگویی) به آنها نگریسته است.

?‍ ریز برنامهٔ
نخستین کنگرهٔ ملی ایران‌شناسی ایران

? خانهٔ اندیشمندان علوم انسانی
? پنج‌شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۳
? ساعت ۹ تا ۱۹

تلگرام
اینستاگرامانجمن ایران‌شناسی ایران

Telegram

attach 📎