ТӀулг бу lуьллуш кхобуш мотт,
Ца йо цо дахаран чот.
Iуьллу гух, йа буьллу шух,
Йа хlоттабо буттуш бух.

Тlулг бу lуьллуш кхобуш мотт,
Мотт ца босту кхоссарх топ.
Лаьтта, хуьлий лекха лам,
Хlоттарх гонах кlорга lам.

Тlулг бу lуьллуш кхобуш мотт,
Лергана къора, хlоьттина потт.
Тlулг бистхиллал — чолхе зама.
Мотт ларбан шу, тlулгах lама.

Юсупхаджиева Аза

БисмиллахIи ррохьмани ррохьийми!

НОХЧИЙН ШО

БIаьсте йóлу ткъе шолгIачу мартехь, дезткъе шийтта дийнахь лаьтта, ткъе цхьаалгIачу июне кхаччалц.
БIаьстенан чилла йýлу апрель беттан кхоалгIачу пIераскандийнахь, чекхйолу май беттан тIаьххьарчу шинаридийнахь.
Аьхке йóлало ткъе шолгIачу июнехь, дезткъе шийтта дийнахь лаьтта, ткъе цхьаалгIачу сентябре кхаччалц.
Аьхкенан чилла йýлу июль беттан кхоалгIачу пIераскандийнахь, чекхйолу август беттан тIаьххьарчу пIераскандийнахь.
Гуьйре йóлало ткъе шолгIачу сентябрехь, дезткъе цхьайтта дийнахь лаьтта, ткъе цхьаалгIачу декабре кхаччалц.
Гуьйренан чилла йýлу октябрь беттан кхоалгIачу пIераскандийнахь, чекхйолу ноябрь беттан тIаьххьарчу еаридийнахь.
Iа дýлу ткъе шолгIачу декабрехь, дезткъе итт-дезткъе цхьайтта дийнахь лаьтта, ткъе цхьаалгIачу марте кхаччалц.
Iаьнан чилла йýлу январь беттан кхоалгIачу пIераскандийнахь, чекхйолу февраль беттан тIаьххьарчу шинаридийнахь.

Халкъан тидамаш дIайазбина Яралиев Юсупа.

«Лело уггар аттаниг, лелийча уггар хазаниг хlун ду?» — хаьттича,
жоп доцца хуьлу :
«Гlиллакх»

Шун хьовса аьтто бу оха тхайн ницкъаца йаьккхина «Йахь» ц1е йолчу нохчийн фильме.
Турпалхой - доьналлех, майраллех, нохчаллех дог дуьзна кегий нах.
Коьртачу турпалхошна хьалха х1уттучу чолхечу хьолах а, цу чолхечу хиламах, йахь а ца йожош, церан чекхбовларх а йу фильм.
Кху т1ехь къахьегначу тобано шайн йолчу техникийца а, болчу аьттонца а цхьана дийнахь йинчу съемкашца материал цхьанатоьхна, йаьккхина йу х1ара фильм.
Тхайн ма-хуьллу хьалхалерачу заманан хьелаш гайта г1ерташ, къахьегна оха. Тхо оцу 1алашоне кхаьчна, йа ца кхаьчна хьовсархошка билгалдаккхийта лаам бу тхан.
Кху йуккъехь дакъалаьцна актераш, дукхахберш, дуьххьара х1уьттуш бара камерина хьалха, х1унда аьлча, актеран корматалла йоцуш болу къона йаздархой а бу кху суьртан актерийн мог1арехь.
Тхуна даггара баркалла ала лаьа х1ара фильм йоккхуш накъосталла мел диначарна, Йаздархойн союзан куьйгалхочунна Ельсаев Аламахьадна, тхуна орцах мел ваьллачунна а. Дала диканца бекхам бойла!

Литературин клуб "Поэзин суьйре", Кинойукъарло "Larma" 2024 шо

https://www.instagram.com/reel/DBgu-XKt6tK/?igsh=cjV5YW0wbjd5Y2x3

Ассаламу lалайкум!
Шуьгара цхьажимма гlо-накъосталла оьшу🤝🏻
Йиш йолчо кху ссылкан тlедовлуш лайк йилча, йа жимма йаржийча гlо хир дара.
Дукха ца lаш йукъайер йолуш йу оха цхьаьна болх бина, Багаев Акрамана йаздинчу дийцар тlера йаьккхина кино.

— Хьо мичахь lаш йу? — аьлла, хьайга ас хаттар дича, цхьа коча :
«зезагийн дуьненахь» — ала хьуна дагадогlур дуй хьалхе хиънехьара, «ткъа хьо?» — аьлла, ахь сайга лур долчу хаттарна кечвелча бен, делла хир ма дацара ас хьоьга сайн хаттар.
«Ткъа хьо?» — бохучун жоп, ахь аьллачул говза а, хаза а хила лаарна, ойла а йина, цхьа бахьна-м хьаха дира вай:
— Хьох тера.., аьлча а,
хьо суна арайолуш, бес-бесара хьан кучамаш санна дуккха а.., малхана къежаш долу хlара хаза зезагаш, хьан хазалле ца кхачахь а, хьуна уьш дукхадезий хааро, даго ца витарна, царех йоккха цхьа курс йина хьуна лур ма ду айса, — аьлла, сайн чlагlо кхочуш йархьамма, хьан цlарал а хаза йацахь а церан цlераш, башхачу басаршца Нохчийчоьнан лаьттан аганахь мерзачу хlуоно техкош долу тайп-тайпана уьш, хьо йолчохь маьрша кхуьур дуй сайна хаарна, хийла шайн орамашца схьа-м дехира ас...

Ас мел делла зезагаш ахь дезаш лелор бахьна долуш, хьо йеха меттиг баккъалла а дан а ду-кх хlинца, ахь ма диццара «зезагийн дуьне»
— Ткъа хьо?
— Со гlаролхо ву-кх, геннара и дуьне лардеш волу.

Минцаев lальви 5.08.2024 шо

Бацалахь бес-бесара зезагаш дара х1инца а шайна т1ийра тхи дожаза. Даккхий куйнаш долу баппанаш схьа а дохуш, «Х1уп»-олий церан кортош эгош вог1ура со, хьуьнан йисте кхочий техьа, бохуш генна д1а б1аьрг а бетташ. Малх лакха мел болу а,хьуьнан йисте т1еоьхура тхо.
Со сих-сиха Гудрига д1ахьожура.И мича доьду те лардора ас. Сан са ца туьйра сихха ж1аьлин нускалш ган лууш.
«Жимма садо1у вай» - мохь туьйхира Дадас. Д1акхача герга дахначу хенахь Дадас и аьлча дог дет1ира сан. Сайн карара г1аж бацахула текха а еш воьдучу суна,когаш к1ел цхьа к1айн х1ума гира.
«Дада,хьажахь,гриб ду!» - мохь туьйхира ас,ведда вахана Дадина и д1а а гойтуш.
«Хьо ду кх гриб! Ж1аьлийн нускал ду и!» - вела а къежаш элира Дадас.
«Ж1аь… ж1аь-лин нус-кал?? Муха? Гриб ма дара и…» - меллаша вистхилира со. Юххе деана ц1ога лестош лаьттачу Гудрина а дара и хетарехь суна санна «гриб».
Со волччохь лаьттара со, х1ун ала деза а ца хууш. Сан коьртехь карладевлира нохчийн меттан хьехархочун дешнаш: «Шен мотт ца хаар боккха эшам бу. Вайн мотт уггар хьалдолчех цхьа мотт бу…»
Сайн карарчу ж1аьлин нускалх г1аж а тоьхна,цуьнан коьртара куй кхоьссина Гудри долчу аг1ор д1а а бахийтина, ас сайн дагахь ч1аг1о йира,нохчийн мотт 1аморехь къахьега. Суо ц1авахча берашка дала хаттар а дара сан кийчча.
Ткъа Дадега дан кхин хаттар дара сан: «Даьсса гали ирахь ца лаьтта бохург х1ун ду?»

Liza Dishni.

Ж1аьлин нускалш.

Аьхкенан каникулашкахь юьрта воьдура со.Сан са лаьттара даимна а Воккха Дада а,Баба а долчохь.Г1алахь санна аьхкенан тов ца лаьтта юьртахь.Х1аваъ а ша-тайпа ц1ена,1алам а исбаьхьа ду цигахь.
Маьрк1ажа хан хуьлуш лаьттара.Даьхнийн керта йоьду ринжа т1ийрагца д1айоьхкуш йоллура Баба: «Х1ара м хьаха ду,кхин эхь ца хеташ сехьадала кечделла! Шена йог1у шура д1амелла даьлча а дузуш а ма дац!» - бохуш,жима эса д1а а чехош. Етт оьзна шура чохь йолу ведар а лаьцна Баба яллалц лаьттара со. Дехьо Гудри 1уьллура,дийно сарралца дедда лелла г1елделла.
Б1арийн дитта бухахь,лохачу г1анта а хиъна ламаз эцна ваьлла, генна д1а а хьоьжуш ойланашка вахна 1ара Воккха Дада. Дадин ойланаш йохаеш цхьаммо кет1ахь мохь туьйхира.
- 1усман, чохь вуй хьо?
Суна девзира некъал дехьа 1аш волчу лулахочун аз. Цуьнан к1ентан к1ант сан доттаг1 вара.
- Ву,схьа чу вола! – жоп делира Воккха Дадас.
-Х1ан-х1а,чу веъна ца 1а со. Цхьана минотана г1уллакх дара сан хьоьца – вистхилира лулахо.
Дада хьала а г1аьттина кевнехьа волавелира.
Бабас шура литта а литтина, раг1у к1елара тхевнах тесначу серах хьалатесира ведар.
Хье ца луш раг1у к1ел веъначу Дадас элира : - « Кхана шеца бежнийн раг1 хийцахьара аьлла веана вара Хьамид. Цхьа г1уллакх чекхдаккха кхана г1ала ваха везаш нисделла цуьнан»
Г1умаг1 схьа а лаьцна Бабина куьйгаш дила хи дуттуш лаьттара со. Куьйгаш дуьлуш йолчу Бабас элира: «Тахана хьоьжуш 1ийра со,эсашна т1аьхьа яхначу хенахь,ма хаза дежийла ю оцу хьуьнан йистешкахь. Цхьа хьийкъина ж1аьлин нускалш а дара к1айн куйнаш техкина кечделла.Цига лалла мегар ду бажа»
- «Муха ж1аьлин нускал?»- дукха цецваьлла г1умаг1 чуьра хи дерриге а охьадоьттира ас.
«Ж1аьлин нускал хуьлу,Баба?» - юха а хаьттира аса.
- «Хуьлу дера.Хьуна ца хаара?» - елакъежира Баба.
- «Ца хаара суна м. Вайн Гудрин дуй нускал,Баба? – кхин д1а а цецвуьйлура со.
- «Ду дера. Х1ан,валол хьайн юьхь куьйг дилий д1ац1анлол х1инца» - дерзийра Бабас къамел.
Ши т1ег1а йолчу дечиган лами т1ехула кхосса а луш, со сихха Воккха Дада волчу ц1а чу ведира. Дада ламаз д1адерзош воллура. Ч1ог1а яхйеллера суна цо до1а до хан.
«Воккха Дада! Со а вуьгур вуй ахь хьайца кхана беже?» - дехарца вистхилира со.
- «Вуьгур ву,хьуна лаахь» - жоп делира Дадас.
Аьхкенан и буьйса цкъа а йицлур яц суна. Диллинчу корах чу къедара беттаса.Буьсанан тийналла йохаеш саццаза схьахезара цаьпцалгийн «ц1ар». Наггахь Гудрис даьхнийн кертахь «г1алх» олуш хезара. Ткъа сан ойланера д1а ца долура Бабас дийцина к1айн куйнаш техкина ж1аьлин нускалш. «Муха ду те уьш? Массо к1айн ду те? Церан куйнаш х1унда ду те,йовлакхаш а доцуш? Г1алахь болчу сан доттаг1ашна м ца хаа хьуна ж1аьлин нускалш хуьлий.Ма цецбевр бу уьш…» - набаро 1ехоллалц коьрте хьийзара эзарнаш хаттарш. Наб кхетта со висарна кхоьруш хилла со, кора к1елахь са тоссуш кхайкхинчу н1аьно самаэккхийтира. Сихха сайна т1е х1ума а йоьхна араиккхира со. Баба етт узуш яра.
- «Вало,Дадийца хьайна х1ума яа» - элира Бабас. Ткъа со м меца вацара. Ж1аьлин нускалш гаре сатесначу суна логах чоьхьа х1умма а ер яцара. Делахь а Бабас аларна,раг1у бухахь х1ума юуш волчу Дадина юххе охьахиира со.
«Схьаэца бепиг даа,т1о-берам чу а 1уттуш» - вистхилира Воккха Дада.Дукха деха къамел деш 1едал а дацара цуьнан.
«Х1ан-х1а,ца еза суна» - жоп делира ас.
«Даьсса гали ирахь ца лаьтта. Схьаэца,вала,х1ума кхалла» - ч1аг1дира Дадас. Дагахь деккъа цхьа ж1аьлин нускалш бен ца хиларна,дукха ойла а ца йира ас Дадас аьллачунна. И оьг1аз ца вахийта меллаша бепиган юьхк 1ийша х1оьттира со.
Бабас даьхни аралохкуш,каде уьдуш юххе хьийзара Гудри. Иза тахана самукъне хийтира суна хьалхачул а.Я ас тидам беш ца хиллехь а х1инццалц. Урамца наха арадохучу даьхнех боккха бажа вовшах кхийтира.
«Сих ца деш,дожуьйтуш д1адуьгур ду вайшиммо даьхни. Парг1ат церг а хьокхуьйтуш» - элира Дадас. Ткъа суна м сихха д1акхача лаара хьуьнан йисте. Гудри а дара хетарехь цига кхача лууш.Мотт ара а баьккина уьдуш дара и.

ВИНА МОХК

Бераллехь со хьоьха
Къаьстинчу хенахь,
Суо жима бер долуш
Ас ма-битарра,
Карий хьо ас дагахь
Латтийнчу суьртахь,
Сих-сиха гӀенаха
Суна ма-гарра.

Ахь со тӀеийцира,
Нанас бер санна,
Хьаьстира хийла са
Тийсинарг хьайга.
Хьан лаьмнаш, аренаш,
Баьццара хьаннаш
Ас даг чохь ларйина
Массанхьа сайца.

Ткъа хӀинца, ца Іебаш
Хьоьга мел хьежарх,
Гу лакха вуьйлуш, ас
Хьоьга бӀаьрг бетта.
Сийначу духарца
Кхелина Іалам
Шен кӀант - со-тӀеиэца
Кечделла моьтту.

ЛадоьгӀу шовданаш
ТӀулгаш тӀе Іенаш,
Бошмашкахь, хьаннашкахь
Олхазарш декаш.
Хьоьжу со диттийн гӀаш,
Шур-шур деш, лесташ,
Зезагаш бацалахь
Эсала техкаш.

Моттало, уьш сайца
Къамеле девлла,
Нанас шен бер санна,
Цара со хьоьсту.
Іуьйранна гӀеттина
Со араваьлча,
Даймехкан Іаламо
Маршалла хоьтту.

Беза хьо, Нана-мохк -
Дай баьхна латта.
Хьоьца ду сан ирс а,
Ас мел йен ойла.
Хьан дуьхьа къахьега,
Іожалла тӀеиэца
Ца луун долу кӀант
Дена ма войла!

Айдамиров Абузар 1959 шо