Падзеньне Асада сьведчыць, што ўсе дыктатуры рана ці позна церпяць паразу (шкада толькі, што ў некаторых рэгіёнах на зьмену ім прыходзяць дзікуны). Бясспрэчна, гэта геапалітычная параза Пуціна – самая вялікая за чвэрць стагодзьдзя ягонага панаваньня. Але тым болей ён будзе імкнуцца ня выпусьціць з-пад кантролю Беларусь, сувэрэнітэт якой Лукашэнка пачаў здаваць з першых дзён, як быў праведзены ва ўладу Масквой.

(2/2) У нулявыя яшчэ хоць нешта заставалася ад пачатку 90-х, цяпер жа, калі ў Беларусі і адукацыя, і дзяржаўная прапаганда пракітычна ўжо цалкам пераведзеная на рэйкі «русского мира», мы атрымаем пакаленьне, якое (у большасьці сваім) будзе цалкам арыентаванае на Маскву.

Паглядзеў «Жыцьцё-маліна» Мікіты Мелказёрава з нью-ёрскім інвэстарам Ігарам Маханьком.

Цікавая, як звычайна ў Мелказёрава, гутарка, асабліва як для мяне, чалавека бясконца далёкага ў роўнай ступені што да айці, што да інвэстмэнту. Адзначу і беларускую мову шаноўнага Ігара Маханька (што вельмі рэдка для беларускіх бізнэсоўцаў, на вялікі жаль).

Нельга не пагадзіцца з Маханьком, дзе ён кажа, што вельмі шмат было супраць беларусаў (і, дадам, ня толькі ў ХХ стагодзьдзі, але і ў папярэднія).

Але вось адна ягоная канстатацыя зьдзівіла: «90-я проста прыбілі ўсё нацыянальнае Адраджэньне».

У нечым гэта, канешне, унікальная заява – бо афіцыйная прапаганда якраз падае пачатак 90-х як актыўнасьць «нацыяналістаў», разумеючы пад імі «нашчадкаў нацысцкіх акупантаў», а нацыянальна сьвядомыя, сумленныя гісторыкі, наадварот, адзначаюць гэты пэрыяд як вяршыню беларускага Адраджэньня ў ХХ стагодзьдзі.

Калі Ігар Маханёк сапраўды ня бачыць розьніцы паміж пэрыядам да прыходу Лукашэнкі ў 1994 годзе і пасьля, дык ягонае нэгатыўнае ўспрыманьне 90-х ён нічым не адрозьніуаецца ад таго, што дзесяцігодзьдзямі насаджае ў сьвядомасьць беларусаў лукашэнкаўская прапаганда пра «лихие девяностые».

Цяпер па Беларусі нават фотавыставу пра пачатак 90-х возяць – з выявамі чэргаў ля прадуктовых крамаў, талонамі на тавары першай неабходнасьці і г.д., што павінна стварыць у новага пакалентьня ўражаньне сацыяльнага апакаліпсісу. Які ледзь не ў апошні момант перад канчатковым падзеньнем у бездань спыніў Лукашэнка.

Пры гэтым, заўважу, прапаганда бессаромна прадтасоўвае факты. Так, дыфіцыт прадуктаў і тавараў сапраўды быў, але ў апошнія гады існаваньня СССР. А ўжо з пачатку 1992-га рынак (і ў прамым, і ў пераносным сэнсах) пачаў насычацца, у 1993-м вы маглі свабодна набыць усё, што заўгодна; была іншая праблема – у людзей не хапала грошай.

Так, эканамічныя і сацыяльныя праблемы былі, і вельмі вострыя – але праз іх у пэрыяд трансфармацыі прайшлі ўсе без выключэньня постсацыялістычныя краіны былога «сацлягеру» і былыя рэспублікі СССР. Розьніца ў тым, што Чэхія і Польшча, Эстіонія і Літва ня збочылі са шляху рынкавых рэформаў.

Але ў сэнсе нацыянальнага Адраджэньня паячатак 90-х быў па-сапраўднаму «залатым часам» (праўда, даваўся ён штодзённымі высілкамі тысяч актывістаў БНФ і ТБМ, дэпутатаў Апазыцыі БНФ у ВС-12, членаў Касмісіі ВЫС па адукацыі, культуры і захаваньні гістарычнай спадчыны).

У пачатку 90-х адукацыйныя ўстановы пераходзілі на беларускую мову (1 верасьня 1993 ў беларускамоўныя класы пайшлі 80% школьнікаў), выдаваліся раней забароненыя творы рэпрэсаваных літаратараў, выходзілі навуковыя манаграфіі і папулярныя кнігі, у якіх упершыню раскрываліся тыя падзеі нацыянальнай гісторыі, якія замоўчваліся дзесяцігодзьдзямі. Зьяўляліся новыя літаратурныя і гістарычныя часопісы, ладзіліся выставы мастакоў (дастаткова ўзгадаць суполку «Пагоня»), на сцэнах тэатраў ставіліся спэктаклі па пьесах, пра якое маё пакаленьне школьнікаў 70-х нававт ня ведалі (напрыклад, «Тутэйшыя» Купалы).

Якое ж тут «90-я проста прыбілі ўсё нацыянальнае адраджэнне»?

Нарэшце, калі б ня рух нацыянальнага Адраджэньня, вяршыняй якога было авбвяшчэньне Незалежнасьці Беларусі 25 жніўня 1991 – у пакаленьня Ігара Маханька былі б усе шанцы вырасьці ў Расейскай Фэдэрацыі і пазьней быць мабілізаваным пад які-небудзь Ваўчанск.

Ігару Маханьку, чыё школьніцтва, як я разумею, прыпала на канец 90-х — пачатак нулявых, гэтага ўжо не давялося засьпець. Ён, пэўна, ужо і вучыўся па іншых падручніках (тыя, выдадзеныя ў пачатку 90-х з бел-чырвона-белай вокладкай школьныя падручнікі па гісторыі, былі зьнішчаныя пасьля «рэфэрэндуму» 1995 г.).

Гэта прыклад, як практыка замоўчваньня – і ў адукацыі, і ў дзяржаўных СМІ – стварыла «белыя плямы» ва ўспрыманьні зусім нядаўняй мінуўшчыны нават у нацыянальна сьвядомых асобаў. (1/2)

ВАСІЛЬ БЫКАЎ ПРА СТВАРЭНЬНЕ «САЮЗНАЙ ДЗЯРЖАВЫ»: «ГЕНАЦЫД І ЗЛАЧЫНСТВА СТАГОДЗЬДЗЯ»

8 сьнежня 1999 Лукашэнка і Ельцын падпісалі дамову пра стварэньне «саюзнай дзяржавы» - псэўдадзяржавы, якая, аднак, зрабілася апраўданьнем ўсіх наступных дзеяньняў у накірунку паступовай ліквідацыі Незалежнасьці Беларусі.

У той дзень я патэлефанаваў Васілю Ўладзімеравічу Быкаву ў Франкфурт. Вось запіс нашай гутаркі для «Свабоды».

Навумчык:  Васіль Уладзімеравіч, Вы ў курсе, што сёньня адбылося падпісаньне «саюзнай «дамовы?

Быкаў: Так, у курсе. Я ўжо шмат разоў гаварыў пра маю пазыцыю на гэты конт. Канешне, гэта ня толькі сумная справа, гэта, ўвогуле – злачынства стагодзьдзя. У адносінах да беларускай нацыі – гэта, безумоўна, генацыд, гэта – канец яе гісторыі. Інакш да гэтага аднесьціся нельга.

Беларусаў і так гісторыя крыўдзіла на працягу многіх стагодзьдзяў. Прынамсі з XVI стагодзьдзя як страціла, так сказаць, усякую незалежнасьць нашая дзяржава, так яна гэтую дзяржаўнасьць толькі пад канец XX стагодзьдзя набыла, выпадкам. І гэты шанец не ўдаецца выкарыстаць.

Я думаю што цяпер, калі многія і заходнія розумы, і нашыя таксама, знаходзяцца ў нейкай прастрацыі з прычыны гэтага аб’яднаньня, аншлюса, дык праз нейкі час прыйдзе ацьверазеньне, і ўсё гэта будзе ацэнена вельмі выразна.

Гэтая выразнасьць заключаецца ў тым, што канчаецца, прынамсі, калі не сілком, дык іншым спосабам, канчаецца беларуская гісторыя. Беларусы не змаглі ў XX стагодзьдзі скарыстаць свой гістарычны шанец. З прычыны пэўных нагодаў, канешне. Што тут зробіш.

Канешне, трэба было б недзе набрацца аптымізму. Пра гэта цяпер мы ўсе думаем і гаворым, але ўся справа ў тым, дзе яго ўзяць, адкуль ён можа зьявіцца, гэты аптымізм?

Гістарычны аптымізм – ён, можна сказаць, існуе. Але паколькі кожная асоба разважае ў межах свайго псыхалягізму, уласнага, дык тут якраз гэты аптымізм не праглядаецца нідзе.

(2/2) Кстати, в последние советские десятилетия 40% всего производимого в БССР уходило в «центр» (удельный же вес сельхозпродукции, поставляемых Москве и Ленинграду, был ещё большим).

Но как подсчитать количество культурных ценностей, осевших в российских музеях и запасниках? Наверное, всё же можно высчитать, если вспомнить слова профессора Адама Мальдиса: на территории Беларуси остался только 1% (один процент) материального культурного достояния.

Сегодня Беларусь – как никогда ослаблена путинско-лукашенковским режимом, но пусть и через десятилетия, всё же иные времена наступят. Не наши дети дождутся – так внуки. И Москве придётся отдавать то, что награблено, украдено или взято обманом.

... На следующий год после восстановлоения независимости Беларуси и распада СССР довелось мне быть в Германии в кампании московских политиков и политологов, чуть старше меня, тогдашнего тридцатилетнего.

С одним из них мы затронули «национальный вопрос», и я сказал что-то вроде того, что если меня, который в студенчестве писал научную работу по прозе Михаила Булгакова и переписывался с его женой, знает наизусть десятки стихотворений Мандельштама и Пастернака, считают националистом в негативном значении этого понятия – то вслед за моим они увидят совсем иное поколение беларуских националистов. Для которого взаимоотношения с Россией будут упираться в вопрос не национальный, а исключительно в климатический: как сделать так, чтобы во рву между Беларусью и Россией крокодилы не подыхали от холода.

Я имел удовольствие беседовать не просто с русским интеллигентом, получившим блестящее образование, доктором исторических наук – я беседовал с потомственным русским интеллигентом, выросшим не в семье сельского учителя или врача, а в самой что ни есть элитарной московской среде.

Судите сами: отец – один из ведущих советских кинокритиков, секретарь Союза кинематографистов, мать – завотделом поэзии журнала «Новый мир» времён Твардовского; именно при ней в журнале, впервые после знаменитого «ждановского» постановления ЦК ВКП(б) 1946 года, была впервые опубликована Ахматова; в этом же качестве она не единожды упоминается самой Ахматовой в «Записках об Анне Ахматовой» Лидии Чуковской. Куда уж интеллигентнее!

Мой собеседник, потомственный русский интеллигент, был знаменит и ранее, входил в разные президентские советы и комиссии, но сегодня приобрёл славу, без преувеличения, всемирную – после того, как призвал Путина нанести по Польше превентивный ядерный удар. Это – Сергей Караганов.

Задолго да изобретения атомной бомбы, в 1832 году (как раз после одобрения Пушкиным подавления «польского восстания») Гоголь написал, что «Пушкин есть явление чрезвычайное и, может быть, единственное явление русского духа: это русский человек в его развитии, в каком он, может быть, явится через 200 лет».

Ну, вот этот русский человек "в его развитии", но уже с ядерным ударом по Польше (далее – везде) и явился.

(Перевод с беларуского).

РУССКИЙ ИНТЕЛЛИГЕНТ КАКОВ ОН ЕСТЬ

Русский писатель Дмитрий Быков в одном из своих недавних ютуб-выпусков напрямую заявил, что русская интеллигенция исчезла – а в пору, когда она была, представляла собой «гнилой цветок на гнилом болоте».

Вряд ли можно дать более точное определение.

Само понятие интеллигенции, как известно, придумано в России и базируется, помимо прочего, на таком качестве, как сострадание. «Сострадание – неотъемлемое качество русского интеллигента» - это мы усвоили ещё из школьных хрестоматий. На него же, на сострадание к “униженным и оскорблённым” указывали нам в произведениях практически всех русских классиков – начиная от Пушкина, Некрасова и Достоевского.

Вспоминать, что Пушкин одобрил подавление восстания 1830-31 годов (происходившего и на беларуских землях), что Некрасов пропел хвалебную оду Муравьёву, отправившему на виселицу Кастуся Калиновского и его соратников, а Достоевский сделался, по сути, идеологом имперского монархизма (и по совместительству антисемититом) -- считалось излишним. «Оставьте: это спор славян между собою» (Пушкин).

Таким образом, даже самые именитые «русские интеллигенты» не отвечали критерию ими же и придуманного термина - состраданию.

Писатели Фёдор Абрамов, Василий Белов и Валентин Распутин считались «совестью России» из-за сострадания к участи русского крестьянина («Мужики и бабы» -- название абрамовской эпопеи). Но их не тревожило, что эти самые русские мужики, облачившись в военную форму или в галифе НКВДиста, без всякого душевного смятения идут порабощать «окраинные народы» уже советской империи, а бабы истошно вопят по своим, но никак не по тем, кого «свои» убивают («Наших мальчиков-контрактников, наших героев, отправляют под пули украинцев без всякой боевой подготовки и необходимого снаряжения» - это уже из сегодняшнего).

К «мужикам и бабам» захваченных народов сострадния «совести России» не выявляли. Во всяком случае, вы не найдёте его в их текстах – ни художественных, ни публицистических.

А вот ещё «совесть» -- академик Дмитрий Лихачёв, в годы горбачёвской перестройки он считался непререкаемым моральным авторитетом: узник ГУЛАГа, автор всемирно известных научных трудов... Но его высказывания о событиях беларуской истории можно смело включать в нынешние, созданные по указке Кремля, учебники, цель которых – сформировать у молодых беларусов имперское восприятие мира и стереть беларускую идентичность начисто.

Есть русская интеллигенция.
Вы думали — нет? Есть.
Не масса индифферентная,
а совесть страны и честь.

Есть в Рихтере и Аверинцеве
земских врачей черты —
постольку интеллигенция,
постольку они честны.

-- писал поэт Андрей Вознесенский, не намного уменьшив количество тех, кто хоть в какой-то мере отвечал критериям ими же и придуманной «интеллигентности».

С академиком, народным депутатом СССР Сергем Аверинцевым я был в январе 1991 года в Вильнюсе в забаррикадированном защитниками литовской независимости здании парламента (ждали атаки десантников). Но тем же 91-м солидарность российских интеллектуалов и закончилась – распад СССР, как и Путин (і как сейчас выясняетсяя из его книги, и Навальный) они восприняли «геополитической катастрофой».

Чтобы было яснее: освобождение народов от рабства – это катастрофа.

Уже упомянутые Белов и Распутин встали на откровенно шовинистические позиции, да и сам Вознесенский не удержался, создал «видеому» -- карту СССР по типу плакатов с изображением разделанной говяжьей туши, что висели в мясных отделах. Мол – вот, разрезали «живую плоть» ...

И даже от диссидентов советских времён приходилось слышать: «Ну, а после Лукашенки – может, всё же объединимся?».

Из тех, известных, кто оставался в России, могу назвать только двух, не подверженных имперской коррозии – Сергей Адамович Ковалёв и Валерия Ильинична Новодворская.

У абсолютного же большинства русской интеллигенции не прекращался «плач» по советской империи, и не было в нём ноты сострадания к тем, из кого Россия неизменно высасывала всё, что только могла. (1/2)

(2/2) Але Ганчару, Булахаву (ад якіх я ніколі ня чуў ніводнага беларускага слова) ды некаторым іншым дэпутатам захацелася імгненнай ўлады, і яны дамагліся прэзыдэнцтва (раней Кебічу да ўвядзеньня пасады прэзыдэнта не хапала галасоў). І -- прапіхнулі Лукашэнку (цалкам у інтарэсах Расеі). Некаторыя палітолагі называюць 1994 “народнай рэвалюцыяй” – не, шаноўныя, рэвалюцыя была ў 1991-м, у 1994-м была праімпэрская контррэвалюцыя. У якой народ скарысталі.

І калі я зьвяртаю погляд у 2020 год, бачу, што ў самым яго пачатку лідэры і кандыдаты ні слова не казалі ні пра Незалежнасьць, ні пра нацыянальнае Адраджэньне, але заяўлялі, што пры іх інтэграцыя з Расеяй пойдзе больш энэргічна, і што яны выканаюць усе дамоўленасьці паміж Масквой і Менскам (тое ж самае паўтарыла Калесьнікава і падчас “выбараў”).

І тое, што мільёны праігнаравалі гэтыя словы і пайшлі за імі (“абы не Лукашэнка!”) — проста адзін да аднаго паўтарае сытуацыю 1994 (“Абы ня Кебіч!”).

Толькі з куды больш страшным вынікам.

Урокі з усяго гэтага зрабіць неабходна, інакш і наступныя пакаленьні беларусаў у лепшым выпадку будуць ісьці па зачараваным коле, а ў горшым – па шляху ў бездань.

Усё часьцей чую, што 2020 быў трагічнай памылкай, што хай бы “выбары” прайшлі так, як у 2015, і працягвалася “макееўская” “мяккая беларусізацыя” ды “лібералізацыя”.

Бо галерэя “Ў”, Арт-сядзіба, праца рэдакцыяў незалежных СМІ, бюро "Свабоды” і Белсату ў Менску, практычна штодзённыя нацыянальныя імпрэзы, выданьні твораў беларускіх літаратараў і кніг пра сапраўдную беларускую гісторыю, іх прэзэнтацыі ў перапоўненых залях, шматтысячныя канцэрты пад Сьцягам – і ўсё гэта пад Лукашэнкам, -- лепей, чым турма за Сьцяг, ператрусы, бязьмежны тэрор ды вымушаная эміграцыя з пэрспэктывай дзесяцігодзьдзяў, для многіх ужо без усялякай надзеі ўбачыць сваіх бацькоў – пад тым жа самым Лукашэнкам.

І што ізноў меў рацыю Пазьняк, калі ў самым пачатку 2020 заклікаў да байкоту “выбараў” (немагчымых пры Лукашэнку ні ў якой форме), да няўдзелу ў іх, калі ўгаворваў ігнараваць, не выдумляць розныя “праймарыз” ды “кандыдатаў пратэсту”, якія так ці інакш уцягваюць людзей у “выбарчы” працэс, увогуле не дакранацца да гэтай кампаніі.

І кажуць мне гэта вельмі вядомыя людзі, якія сваю адданасьць Беларусі даказалі справамі і, фактычна, усім сваім жыцьцём – але баяцца сказаць гэта публічна, бо – заклююць.

Супраць можна вылучыць хіба толькі адзін важкі аргумэнт: народ мае права на паўстаньне.

Але калі лідэры няздольныя арганізаваць паўстаньне – дык, магчыма, ня трэба і пачынаць? У 2020, як памятаем, ні пра якое паўстаньне ад лідэраў не было і гаворкі – ні ў пачатку “выбарчай кампаеніі”, ні ў фінале (памочнік Калесьнікавай у інтэрвію НН прызнаўся, што ўвечары пасьля галасаваньня ў штабе былі шакаваныя і разгубленыя, убачыўшы на вуліцах дзясяткі тысяч людзяй).

Тое, што лідэраў 2020 (усіх без выключэньня) нельга было падпускаць да палітыкі на гарматны стрэл – па-мойму, сёньня відавочна ўсім (проста ня ўсе могуць пра гэта сказаць).

Асабіста я зьяўляюся прыхільнікам эвалюцыйных пераменаў у выпадку, калі адсутнічаюць умовы для рэвалюцыі. Мой рэвалюцыйнвы запал застаўся ў 1991 – тады БНФ сапраўды ўдалося зьдзейсьніць Нацыянальную рэвалюцыю, малымі сіламі дасягнуўшы Незалежнасьці.

(Тут у дужках адзначу, што да той рэвалюцыі мы былі добра падрыхаваныя. БНФ меў прадстаўніцтва практычна ва ўсіх страйкамах (у большасьці выпадкаў ён сам іх і стварыў) на ўсіх буйных прадпрыемствах, своеасаблівая “рэпэтыцыя” рэвалюцыі адбылася ў красавіку 1991, калі на плошчу выйшла 100 тысяч рабочых. За год (зь лета 1990 да жніўня 1991) Апазыцыя БНФ падрыхтавала пакет заканадаўчых актаў пад абвяшчэньне Незалежнасьці плюс эканамічную праграму, якая прайшла міжнародную экспэртызу).

Мы не адмаўляліся ад палітычнай барацьбы і пасьля 1991 - была спроба дамагчыся датэрміновых парлямэнцкіх выбараў у 1992, задушаная Шушкевічам і пракамуністычным Вярхоўным Саветам. Але на Плошчу пасьля забароны выбараў удалося вывесьці толькі 5 тысяч чалавек – зрабілася зразумелым, што палітычны імпэт людзей сышоў, яны юбылі заклапочаныя іншымі праблемамі.

І далей мусіла адбывацца “праца штодзённая, шэрая” – і яна ішла: дэпутаты Апазыцыі БНФ падрвыхтавалі дзясяткі законапраектаў па умацаваньні дзяржаўнасьці, стварэньню ўмоваў для функцыяваньня рынкавай эканомікі, гарантаваньня правоў чалавека, свабоды прэсы і г.д. Ня ўсе іх удавалася правесьці праз Вярхоўны Савет цалкам, але шмат якія палажэньні – удавалася. Інтэнсыўна працавалі Камісія па адукацыі і культуры ВС на чале з Нілам Гілевічам, актывісты ТБМ (Таварыства беларускай мовы) і ТБШ (Таварыства беларускай школы), і 1 верасьня 1993 80% школьнікаў пайшлі ў беларускамоўныя клясы.

Мы рыхтаваліся да парлямэнцкіх выбараў, якія рана ці позна былі б прызначаныя, і на якіх нацыянальна-дэмакратычныя сілы ўзялі б калі і не 50%, дык значна павялічылі б сваё прадстьаўніцтва ў заканадаўчым органе. Яшчэ 5-7 гадоў парлямэнцкай дэмакратыі (так, недасканалай, але дэмакратыі) – і выбарчага ўзросту дасягнула б новае пакаленьне, выхаванае ўжо ў незалежнай Беларусі, якое дэмакратыі і свабодзе аддало б перавагу перад “чаркай - шкваркай” і “назад у СССР”. (1/2)

Шаноўны Арцём Шрайбман кажа, што антыбальшавіцкі супраціў у Беларусі ня быў “шырокамаштабны” (але не адмаўляе, што быў — як гаворыцца, дзякуй і за гэта).

“Маштабнасьць” — паняцьце адноснае. І калі мы суаднясем колькасьць Слуцкіх паўстанцаў у абарону БНР з насельніцтвам падкантрольнай Радзе БНР тэрыторыі, і спраекуем гэта на, да прыкладу, колькасьць удзельнікаў Тамбоўскага паўстаньня, якое падавіў будучы чырвоны маршал і “враг народа” Тухачэўскі (вось ужо сапраўдны вораг народа!) у суадносінах з насельніцтвам тагачаснай РСФСР — дык беларусы выступілі вельмі нават маштабна, значна больш маштабна, чым на Тамбоўшчыне.

З Днём Герояў!

«Это была настоящая геополитическая катастрофа, но все осознали ее лишь много позже» -- піша пра распад СССР, -- не, ня Пуцін, -- Навальны.

А вось яшчэ ўрыўкі з главы 5 «Распад СССР» у кнізе А. Навальнага «Патриот».

«Республика Беларусь, Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика и Украина провернули эффектную уловку. Их лидеры — Станислав Шушкевич, Борис Ельцин и Леонид Кравчук — встретились в лесу в Белоруссии, где заявили, что, поскольку три их республики были основателями СССР, они имеют право распустить его, что они и сделают. Вместо него они создали Союз независимых государств. С их точки зрения, этот трюк имел смысл».

«Сегодня все говорят о том, какой ошибкой было это действие — Беловежские соглашения».

«Политические события в бывших советских республиках развивались в пользу людей националистического толка... Национализм стал реальностью».

No comments.