#analitics | Шпіёны Пуціна замышляюць глабальны хаос

Нядаўна ў брытанскім The Economist выйшаў цікавы артыкул — «Шпіёны Пуціна замышляюць глабальны хаос». Ня тое, каб мы маглі даведацца з яго нешта новае, але гэта яўнае сведчанне, што палітыкі краін Захаду пакрысе прыходзяць да разумення, чым ёсць сённяшняя Расія насамрэч.

Яны вельмі доўга пазбягалі тэмы крамлёўскіх злачынстваў і іх можна зразумець — сваіх праблем хапае. Але глабальны размах крамлёўскіх пакасцяў проста не пакідае магчымасці з'ехаць на тармазах. Пачалося называнне рэчаў сваімі імёнамі, без дыпламатычнага пустаслоўя: «Шчыра кажучы, расійскія спецслужбы крыху здзічэлі», — выказаўся Кіраўнік брытанскай MI6 Рычард Мур.

Глабальную шкодніцкую зацею Крамля можна было бы палічыць хоць і злачынным, але па-свойму таленавітым праектам. Як схемы тэлефонных махляроў, якія ўмеюць вельмі тонка працаваць з чалавечай псіхалогіяй. Крэмль дзейнічае мэтанакіравана, комплексна, сістэмна... калі б яны таж жа сама зацята ўзяліся за ліквідацыю ачковых сарціраў у сваёй краіне, справа ўжо была бы напалову зробленая. Але не, невытлумачальная цяга да шкоды і подласці вядзе рэй.

Мне дзеянні Крамля нагадваюць калектыўную Шапакляк, якая лічыла, што добрымі справамі праславіцца нельга. Дзіўныя яны.

Пераклад артыкулу «Шпіёны Пуціна замышляюць глабальны хаос»

#thinking | Афект як інфармацыя

Вам знаёмая эмоцыя, калі вы адчуваеце «так! як гэта ведаю»? Лёгкасць, камфорт, вызначанасць — вельмі прыемны стан, хай сабе і цягнецца ўсяго імгненне.

Аднойчы, у чарговы раз адчуўшы гэты інтэлектуальны аргазмік, я вырашыў спраўдзіць, ці сапраўды ведаю. Ну каб жалезабетонна пераканацца ў сваёй праваце. Але фактчэк паказаў, што я памыляўся і эмоцыя была на пустым месцы. Але ж такая натуральная...

Доўгі час я думаў, што адкрыў нешта новае ў псіхалогіі 🧐 пакуль не даведаўся, што гэтая з'ява ўжо добра вывучаная (раз, два). Устойлівай назвы ў яе няма, але мне падабаецца «афект як інфармацыя» — схільнасць блытаць эмоцыю «мне гэта знаёма!» з валоданнем фактычнай пацверджанай інфармацыяй.

Як гэта бывае ў жыцці. Дапусцім, глядзіць нехта тэлек, а там кажуць «цар зноў усіх перайграў». І гэты нехта адчувае «так! як і заўсёды!» Тым самым ён як бы сцвярджае «і гэта праўда, бо я ж магу параўнаць — я ведаю пра ўсе папрэднія разы!». Але што ён ведае насамрэч?

Калі яго распытаць, ён можа прыгадае шчэ пару такіх навінасных сюжэтаў, але хутчэй не прыгадае нічога канкрэтнага. У яго ёсць толькі эмоцыя «так, я гэта ведаю!», якая без рэфлексіі падмяняе сапраўднае разуменне.

Па сутнасці, гаворка пра ўмоўны рэфлекс: стымул — рэакцыя. Адкуль бяруцца такія рэфлексы ў сферы палітыкі, здагадацца нескладана. Шматразовымі паўторамі прапаганда робіць свае тэзы спачатку знаёмымі, пасля прымальнымі, а затым проста аксіяматычнымі — не патрабуючымі доказаў. І ўсё. «Захад жа заўсёды нас ненавідзеў, хіба не?»

Насамрэч, «афект як інфармацыя» не такая простая з'ява і ў залежнасці ад сітуацыі можа быць абумоўлены некалькі рознымі прычынамі:

1. Афектыўная эўрыстыка — гэта механізм, пры якім эмоцыі служаць падказкамі для прыняцця рашэнняў. Гэта значыць, адчуваючы станоўчыя ці адмоўныя эмоцыі, людзі могуць рабіць высновы менавіта на іхняй падставе, а не на аргументаваных доказах. Часам іншага не застаецца, але калі ёсць магчымасць, лепей падумаць. Двойчы.

2. Ілюзія ўпэўненасці — гэта адчуванне праваты, якое ўзнікае без дастатковых доказаў. Механіка простая: калі ў нас няма падстаў для ўпэўненасці, мы можам перажываць тыя самыя эмоцыі, што былі бы пры іхняй наяўнасці. Адрозніць першае ад другога надзвычай складана.

3. Кагнітыўная лёгкасць — калі нешта здаецца лёгкім для разумення, мы схільныя ўспрымаць гэта як дакладнае або праўдзівае. Тое самае здараецца, калі мы блытаем сваю ўпэўненасць з наяўнасцю рэальных доказаў.

Як адрозніць афект ад рэальнай інфармацыі?
Пра гэта можна напісаць шмат, але ёсць адзін вельмі эфектыўны рэцэпт:

КАЛІ ІНФАРМАЦЫЯ ВАМ ДАСПАДОБЫ, ДА ЯЕ ТРЭБА СТАВІЦЦА ЎДВАЯ СКЕПТЫЧНЕЙ

#propaganda | Doppelganger: маштабны зліў дакументаў фабрыкі хлусні

У Foreign Affairs выйшаў цікавы артыкул пра тое, чаму правільная, здавалася б, рэакцыя на расійскія дэзынфармацыйныя атакі — выкрыць і забаніць — гэта менавіта тое, што фэйкаробам і трэба. А яшчэ пра тое, як яны ўводзяць у зман крэмль.

На пачатку верасня расійскі дэзынфармацыйны праект Doppelganger зноў трапіў на першыя палосы. Упершыню гэты праект быў выкрыты ў 2022 амаль на самым старце свайго існавання. Dopprlganger распаўсюджвае фэйкавыя артыкулы, відэа і апытанні ў ЗША, Францыі, Нямеччыне і Ўкраіне па праблемах, якія палярызуюць грамадствы гэтых краін. Гэты праект у тым ліку кланаваў цэлыя сайты навінасных выданняў, змяшчаючы на іх уласныя фэйкавыя гісторыі, мемы і карыкатуры, і прасоўваючы іх праз сацсеткі.

З пераменным поспехам з фэйкавым кантэнтам змагаліся сацсеткі, фактчэкеры і спецслужбы. Перыядычна Doppelgagner трапляў у медыя, здабываючы славу магутнай крамлёўскай фабрыкі ілжы.

Як выявілася, за Doppelgagner стаіць прыватная маскоўская фірма Social Design Agency (дызайнеры, блін...). І ў рэшце рэшт ФБР атрымала доступ да 190 старонак нутраной дакументацыі гэтай канторы. Доступ да гэтых дакументаў таксама атрымала нямецкае выданне Süddeutsche Zeitung.

Калі раней акалічнасці працы Doppelganger былі загадкай, то цяпер 3000 асобных файлаў пралілі святло на шмат якія дэталі: мэты, метады, планы праектаў, KPI, справаздачы, пратаколы нарадаў, ідэі для новых фэйкаў і бюракратычныя працэдуры — усё стала здабыткам грамадскасці. Так, адна з найбуйнейшых дэзынфармацыйных кампаній у свеце пасля заканчэння Халоднай вайны была цалкам раскрытая.

І што ж мы даведаліся? Каротка наступнае:

1. Хаця Расія выкарыстоўвае новыя тахналагічныя метады распаўсюду дэзы, шмат якія метады засталіся нязменнымі з часоў Халоднай вайны.

2. Разам з заходняй аўдыторыяй падманутым аказаўся і сам крэмль — у плане эфектыўнасці дзейнасці кампаніі.

3. Найбольшую падтрымку агітатары Doppelganger атрымалі ад дэмакратычных СМІ — менавіта яны раскруцілі гэты праект, зрабілі яму PR і нават сама назва «Doppelganger» гэта таксама прыдумка заходніх журналістаў.

І гэты трэці пункт ясна паказвае, што ў падыходах СМІ да барацьбы з дэзай трэба нешта тэрмінова мяняць, бо цяперашнія захады хутчэй ствараюць для яе спрыяльныя ўмовы, чым шкодзяць.

Усе дэталі ў скарочаным перакладзе

#cognitivebias | Схільнасць да пацверджання

Cognitive Biases — кагнітыўныя скажэнні. Я абыходзіў гэтую тэму, бо мне здавалася, што ўсе даўно ў курсе пра ўсякія «памылкі атрыбуцыі», «эўрыстыкі даступнасці», «схільнасці да пацверджання» ды іншыя фокусы мозгу. Памятаеце ж такое? Але, назіраючы за сабой, усё больш пераконваюся: проста нешта ведаць — не тое самае, што разумець. Надоечы я пісаў пра ілюзію ведаў, вось гэта яна і ёсць.

Падобную інфармацыю трэба рэгулярна асвяжаць у памяці іначай яна знікае як кубікі на прэсе. Нават двойчы перачытаўшы «Думай хутка і павольна» Канемана, будзе вялікай памылкай лічыць, што авалодаў кагнітыўным кунг-фу.

Выяўленне кагнітыўных скажэнняў — гэта скіл, які трэба напрацоўваць штодня. Дарэчы, калі вы не чыталі «Думай хутка і павольна», то я вам нават зайздрошчу. Абавязкова прачытайце, гэта праграмны твор для развіцця мыслення (спрынт кнігі).

Нядаўна я пісаў пра «схільнасць да пацверджання». Для лепшай ілюстрацыі я зрабіў апытанне, дзе толькі адзін варыянт пытання быў максімальна аб'ектыўны: «Ці ўплываюць сацыяльныя сеткі на псіхалагічнае здароўе?» Гэты варыянт найбольш нейтральны і не скіроўвае на пошук выключна пацверджанняў або абвяржэнняў. У ідэале спачатку трэба даведацца ці ёсць карэляцыя ўвогуле, а пасля ўжо ўдакладняць, якая менавіта.

Астатнія варыянты былі рознай ступені хібнасці:
1. «Чаму сацыяльныя сеткі шкодзяць псіхалагічнаму здароўю?» — гэты запыт грунтуецца на гатовым перакананні, што сацыяльныя сеткі шкодныя, і google будзе шукаць гэтаму пацверджанні.
2. «Як сацыяльныя сеткі ўплываюць на псіхалагічнае здароўе людзей?» — хоць і не так відавочна, але таксама не аптымальнае пытанне, бо наяўнасць уплыву тут прымаецца за аксіёму, не пакідаючы месца для адваротнага варыянту.
3. «Перавагі сацыяльных сетак для псіхалагічнага здароўя» — гэта яўная спроба знайсці толькі станоўчыя вынікі, ігнаруючы негатыўныя аспекты. Яўная праява схільнасці да пацверджання.
5. «Ці ёсць прыклады, калі сацыяльныя сеткі паляпшаюць псіхалагічнае здароўе?» — таксама яўная схільнасць да пацверджання, бо шукае толькі пазітыўныя прыклады.

Такім чынам, схільнасць да пацверджання — гэтая каварная штука, якая скажае мысленне такім чынам, каб мы заўважалі толькі тое, што пацвярджае нашыя наяўныя веды, нават калі гэтыя веды поўная лухта. Пад уплывам гэтага кагнітыўнага скажэння мы здольныя папросту ігнараваць факты, якія супярэчаць нашым перакананням, нават калі нам ткнулі імі ў твар.

Самае непрыемнае, што адбываецца гэта на аўтамаце, не свядома («Сістэма 1» паводле Канэмана). Людзі, якія вераць у інтуіцыю, шостае пачуцце і энергетычную сувязь з мудрасцю космасу, асабліва часта трапляюць у гэтую кагнітыўную пастку. Бо калі проста лічыць праўдзівай усякую інфу, якая табе даспадобы, гэта найкарацейшы шлях да замацавання памылковых перакананняў.

Схільнасць да пацверджання мае адмысловае значэнне пры стварэнні канспіралагічных тэорый, будучы асноўным падыходам да працы з інфармацыяй: аўтар тэорыі шукае факты, якія пацвярджаюць ягоныя тэзісы, і ігнаре доказы адваротнага. Па сутнасці, канспіролаг, паводле метаду дэдукцыі, спачатку прыдумляе гісторыю, а пасля падбірае факты, якія выгодна на яе нанізваюцца. А любыя абвяржэнні можна назваць асабістым меркаваннем апанента або проста хлуснёй.

Для таго каб супрацьстаяць схільнасці да пацверджання трэба прывучыць сябе шукаць не пацверджанні, а абвяржэнні. Як бы непрыемна гэты ні было. Адно якаснае абвяржэнне ператварае ў гарбуз сотню, на першы погляд, неаспрэчных доказаў.

Ну і, натуральна рэфлексія:
• «як яшчэ можна гэта патлумачыць?»
• «што кажуць адмыслоўцы?»
• «што калі я памыляюся?»
• «ці не занадта добра яно гучыць, каб быць праўдай?»
То бок трэба не забывацца запускаць «Сістэму 2» (паводле Канэмана). Гэта, канечне, справа нетрывіяльная, але вам спадабаецца.

#thinking | Чым больш намаганняў і надзей укладзена ў ідэю, тым вышэй верагоднасць, што пажаданае будзе прынятае за сапраўднае

Людзям уласцівая «схільнасць да пацверджання». Абсалютна ўсім, без выключэнняў. Мы імкнемся шукаць, інтэрпрэтаваць і запамінаць толькі тую інфармацыю, якая пацвярджае нашыя наяўныя перакананні. Тыя, якімі мы ўжо дывем.

Пры гэтым мы вельмі ня любім ставіць гэтыя перакананні пад сумніў, бо іхняя памылковасць пагражае пазбавіць нашае Я права на існаванне. Мы стараемся ня думаць пра такое, забараняем сабе сумнявацца і гатовыя біцца за свае перакананні да крыві.

Калі гэтае нежаданне сумнявацца ўзмацніць ідэалагічна ці ўвогуле заканадаўча, здольнасць сумнявацца чакае атрафія.

Прага мець рацыю нараджае веру ў сваю правату, змушае прымаць за ісціну свае перакананні без фактаў або нават насуперак ім.

Разам з патрэбай быць часткай вялікай моцнай зграі такая вера дае ў рукі дыктатараў магутны інструмент для стварэння вялікай ілюзіі: нібы мы ўсе маем аднолькавыя мэты і каштоўнасці. Мы і ён, людзі і дыктатар.

Так, ва ўсеагульнай згодзе, нараджаецца катастрофа.

Мэта дыктатара — татальная ўлада, таму ягоныя каштоўнасці ня могуць мець нічога агульнага з гуманізмам. Таму кожнаму рана ці позна даводзіцца шукаць апраўданні ў тым ліку злачынствам, рэпрэсіям, хлусні і ўсім астатнім цікавым заняткам аўтакрата. У такіх пошуках мы здольныя змяніць шмат чаго, у тым ліку ўласную мараль.

І якім бы амаральным фактам не давялося шукаць апраўданні, наш надзвычайны інтэлект дазволіць гэта зрабіць. Тэхналогія мыслення ў рэшце рэшт стане вельмі простай: пажаданае будзе прынятае за сапраўднае, якім бы страшным у рэальнасці ні было.

#thinking | «Я не чытаю навіны!»

Цікава, што людзі, якія кажуць, што не цікавяцца навінамі, звычайна ў курсе падзей ня менш за астатніх.

Парадокс? Зусім не. Крывадушнасць? Не зусім. Яны таму і не чытаюць навінаў, што ўжо ў курсе педзей. Але адкуль?

Наўрадці памылюся, калі дапушчу, што гэтыя людзі чэрпаюць свае веды, пасіўна абсарбуючы парадак дня і асноўныя тлумачэнні падзей з тэлевізара, які ідзе фонам, і з прыватных размоў. Зрэшты, ужо даўно ня толькі тэлевізар забяспечвае інфармацыйны фон. Вядома, робяць яны гэта ня надта свядома.

Акрамя таго, даследаванне Reuters Institute паказала, што пазбяганне навінаў больш характэрна для палярызаваных краін (напрыклад, ЗША або Беларусь). Гэта таму, што палітычныя спрэчкі (і, адпаведна, палітычныя навіны) часта агрэсіўныя і таксічныя. Гэта значыць, любое сутыкненне з палітыкай сабе даражэй.

Сама па сабе адсутнасць інтарэсу да навінаў не з'яўляецца праблемай. Але гэта важны сімптом больш сур'ёзных праблем.
Перш за ўсё гаворка пра дэпалітызацыю. Калі ты не адчуваеш, што можаш паўплываць на прыняцце палітычных рашэнняў, інтарэс да палітыкі становіцца падобны да інтарэсу да Лігі чэмпіёнаў — ты можаш быць толькі пасіўным гледачом. Камусь гэтае відовішча падабаецца, камусь не, але да рэальнага жыцця яно ня мае дачынення.

Другая праблема — лаяльнасць. Нават тыя грамадзяне, якія не давяраюць дзяржаўным СМІ і ўсведамляюць іхнюю прапагандысцкую прыроду, часта ўсё адно падтрымліваюць улады і іхнія захады. І гэта відавочна не меркаванне, сфармаванае ў ходзе пкблічнай канструктыўнай дыскусіі, а праява банальнай лаяльнасці.

Вядома, пры такім раскладзе навіны можна ўжо і не чытаць. Падкрэсленае нечытанне навінаў — гэта, па сутнасці, дэкларацыя сваёй грамадзянскай пазіцыі: тое, што адбываецца, мне не падабаецца, але я ні на што не магу паўплываць, і ўвогуле не хачу праблем, таму рабіце, што хочаце, толькі ня лезьце ў маё жыццё.

Для аўтакратыі гэта максімальна зручная пазіцыя падаткаплатніка. Трэба сказаць, што і для падаткаплатніка ў аўтакратыі таксама, але роўна да таго моманту, пакуль за ім ня прыйдуць.

Паводле артыкулу рассылкі Signal

#discussion | МЕТАД ПАСКАЛЯ. Як змусіць чалавека змяніць сваё меркаванне.Кажуць, французскі матэматык, фізік і філосаф Блез Паскаль 350 гадоў таму прапанаваў такі падыход да пераканання апанента:

«Трэба зразумець, пад якім вуглом суразмоўца глядзіць на пытанне.
Важна прызнаць, што калі глядзець на рэчы з ягонага гледзішча, то ён, канечне, мае рацыю. Чалавек будзе задаволены вашымі словамі, бо ніхто ня любіць памыляцца. Разам з тым ён вымушаны будзе прызнаць, што існуюць розныя пункты гледжання, і што ён не разгледзеў іншыя варыянты. І гэта змусіць яго задумацца.
Такім чынам мы дасягаем таго, што ніхто не застанецца ў крыўдзе: бо ніводзін чалавек у свеце не можа бачыць абсалютна ўсе бакі. А тое, што ён мае рацыю «са сваёй званіцы» — гэта, канечне, чыстая праўда.»• • •

Неблагая стратэгія. Сапраўды, разлічваць, што вы зможаце паўплываць на чужое меркаванне ў сітуацыі канфрантацыі, бессэнсоўна. Доследы паказалі, што факты нас НЕ пераконваюць, калі руляць эмоцыі. Больш за тое, калі ткнуць гэтымі фактамі апаненту ў твар, ён яшчэ мацней ухопіцца за свае перакананні.

Калі прыняць гэта як факт, вы зберажэце свой час, нервы і нават адносіны з чалавекам, які вярзе лухту, але ўсё ж дарагі вам.

Адзінае, што мы можам зрабіць, — падштурхнуць суразмоўцу да развагаў, каб ён:
1. прызнаў, што існуе іншае меркаванне;
2. пачуў змест гэтага меркавання;
3. убачыў, што гэтае меркаванне сыходзіць ад вас — ад адэкватнага чалавека;
4. адчуў, што вы з павагай ставіцеся да яго, і не ўключаў бы псіхалагічную абарону.

Усё. Далей вы бяссілыя.

Што ён зробіць з інфармацыяй, якую вы да яго данеслі, — не ваш клопат.

Лепш за ўсё людзей пераконваюць аргументы, да якіх людзі прыйшлі самі. Таму максімум, што вы можаце зрабіць, — даць нагоду задумацца.