Маю дзве навіны.

⛔️ Кепская: хутчэй за ўсё, да канца снежня допісаў на канале не будзе.

🤨 Добрая: а на Новы год я планую зрабіць вам невялікі падаруначак :)

Шмат хто з вас, спадзяюся, ужо здагадаўся, што гэта будзе. А калі не, для вас ажно два замацаваныя паведамленні ;)

На вашую думку, якія тэмы маюць увайсці ў "падаруначак"? Артыкулы пра што вы б хацелі там бачыць? Пішыце вашыя ідэі і прапановы ў каментары 👇

#лексіка@klub_bielaruskaj_movy
Сусветны ці ўсясветны?

Беларуская мова мае словы свет ды Сусвет. Традыцыйна значэнні гэтых словаў розныя: свет — пра нашую планету з яе прыродаю ды жыхарамі (англ. world), Сусвет — наогул пра ўсё, пра ўсю бясконцую прастору космасу (англ. Universe).

Аднак у сучасных слоўніках значэнні гэтых словаў часткова супадаюць: напрыклад, сусвет можа азначаць і Зямлю. Таму па-рознаму можа гучаць і прыметнік. Значыцца, 21 лістапада святкуецца:

*🤨 *Усясветны дзень тэлебачання*🤨 *Сусветны дзень тэлебачання

Сусветны — больш пашыраны прыметнік. Але ў гэтым значэнні беларускай мове больш уласцівы прыметнік усясветны, хоць нарматыўныя слоўнікі і сцвярджаюць, што ён гутарковы.

Яшчэ колькі прыкладаў варыянтнасці:*🤨 *Першая ўсясветная вайна*🤨 *Першая сусветная вайна*🤨 *сусветна вядомы*🤨 *усясветна вядомы
(прыслоўе ўсясветна не сустракаецца ў нарматыўных слоўніках)

Трэба адрозніваць прыметнік сусветны 'які датычыцца Зямлі' ад сусветны 'які датычыцца Сусвету'. Першы прыметнік можна замяніць на ўсясветны, а другі — не:

*🤨 *усясветная эканамічная прастора*🤨 *сусветная (=касмічная) прастора

🤨 Сутыкненне астэроіда з Зямлёю — усясветная катастрофа.*🤨 *«Вялікі разрыў»¹ — сусветная катастрофа.*🤨 *Сусветны сабор (рэлігійны тэрмін)
⛔️ Усясветны сабор

¹ Адзін з магчымых варыянтаў смерці Сусвету

#лексіка@klub_bielaruskaj_movy
Уважаць

У сучаснай беларускай мове дзеяслоў уважаць мае наступныя значэнні:

1️⃣ лічыць, меркаваць

Я ўважаю яго за свайго сябра.

То-бок, я мяркую, што ён мой сябар.
2️⃣ любіць

Я ўважаю (=люблю) салодкае.*
3️⃣ *браць пад увагу, зважаць

Пры вынясенні прысуду ўважаюць на (=бяруць пад увагу) стан здароўя падсуднага.

Звярніце ўвагу:
1. зважаць на нешта, уважаць на нешта (у значэнні браць пад увагу);
2. браць (прымаць) пад увагу

#граматыка@klub_bielaruskaj_movy
Пра прыстаўны а-**

Шмат хто з вас ведае, што беларускай мове ўласцівыя прыстаўныя галосныя: і*ржышча, імчацца, імхі; аржанішча, амшарына. Найчасцей гэтыя галосныя ўзнікаюць на пачатку слова пасля зычнага перад збегам іншых зычных (растапіць ільдзіну — вялікая льдзіна; мох — імхі), часам словы без іх існаваць не могуць (імчацца, імгненны), а часам сучасныя слоўнікі падаюць варыянты (льга — ільга, стужка — істужка).*

Але ж прыстаўны галосны а- можа ўзнікаць і без фанетычнае патрэбы. У гэткім разе яго роля — лексічная. Ён узмацняе адмаўленне, якое перадаецца часціцаю альбо прыстаўкаю ні (ані):

Анідзе — зусім нідзе.
Ані ў кога — дакладна ні ў кога.
А*ніводзін (ані адзін, а*ніводны) — дакладна ніхто, абсалютна ніводзін.

Ані можа ўжывацца і як прыслоўе, а часам нават узмацняць наступны адмоўны займеннік/прыслоўе:

Гэта яму ані не замінае.
Ты з гэтым ані нічога (анічога) не зробіш.

Толькі пажадана без фанатызму: ані анічога — гэта ўжо занадта :)

Звярніце ўвагу на націск: [ анí ]

#словадня
😎 Каток

Апроч відавочных значэнняў "машына, якая выкарыстоўваецца ў будаўніцтве; прылада для сельскае гаспадаркі" і "пляцоўка, пакрытая лёдам" (таксама коўзанка), у беларускай мове слова каток мае колькі цікавейшых значэнняў:

1️⃣ Кола (дыялектызм).
2️⃣ Коцік (то-бок, памяншальна-ласкальнае да кот).
3️⃣ Суквецці на вярбе, лазе і інш.

Фраза дня са словам каток:
У вочы катком, а за вочы варком.Сінонім: Добра гаворыць, ды нядобра творыць

#граматыка
"З'яўляецца"

Часта ў беларускім маўленні дзеяслоў "з'яўляцца" ўжываецца як сінонім дзеяслова "быць": Гэтая тэма з'яўляецца важнаю для нас.

Аднак гэтае значэнне дзеяслоў набыў пад уплывам расійскае мовы, яно для беларускае мовы не характэрнае. У беларускай мове з'яўляцца — узнікаць: Раптам у хаце з'явіўся падазроны чалавек.Замест скалькаванага "з'яўляецца" беларусы ўжываюць дзеяслоў быць у форме цяперашняга часу — ёсць: Гэтая тэма ёсць важнаю для нас.

Дзеяслоў ёсць вымагае формы творнага альбо назоўнага склону: Напружанасць ёсць асноўнаю характарыстыкаю (асноўная характарыстыка) поля.

Аднак злоўжываць гэтым дзеясловам таксама не трэба. Часта яго можна наогул апусціць: Напружанасць — асноўная характарыстыка поля.

Пры гэтым часам можна захаваць і творны склон выказніка. Верш Я. Купалы "Спадчына":

Ад прадзедаў спакон вякоў мне засталася спадчына,
Паміж сваіх і чужакоў яна мне ласкай матчынай** (творны склон).