ОЙЛАР...

Мен не ушын сүймейин айт, тас қаланы?
Бар қушағын жайып күткен жас баланы.
Нөкисимди алыс кетип сағынсамда,
Ташкент қолай, жат билмеген басқаларды.

Сүйген қалам, сенде мениң ақыл ойым,
Сәлге кетсем үзилердей создым мойын,
Бирақ, бирақ... Өкпем бар-аў тәғдирге сәл,
Мени таслап менсизликке еткен ойын.

Жаяў гездим талай сенде көшелерди,
Сонда жүзге ыссы самал есер еди.
Ал, енди ше мен өзиңнен кеттим узақ,
Сенсизликте кеўлимде ғам кешер енди.

Не қылады дейди бунда қала берсең,
Қосығыңды тас қалада жаза берсең.
Мен өзиңе қустай ушып қайтар едим,
Жойтып алған ғәзийнемнен саза берсең!

Аўа, солай. Бул тентеклик, жаман дерсең,
Жүре бер деп, сол жақларды пана көрсең.
Ойымдағы арысам сәл ойынлардан,
Қайтпас деме, қайтаман ғой аман жүрсем.

Әбдирахман Зергер
27-октябрь 2024-жыл
@zergerqosiqlari

Бул қатарлар шайырдың ишки дүньясындағы руўхый шайпатылыслардан туўылғанына гүман жоқ. Сонлықтан да биз көрип жүрген айырым шайырлардағыдай "жасалмалылық" жели қосықта есип турмайды. Қайтама оқыўшының уйқылап атырған сезимлерин оятады. Зергердиң тәғдир инам еткен сынақларды қосық пенен жеңиўге ҳәрекет етиўи, поэзия аспанына өз дәртлеринен зәңги қойып көтерилип атырғаны оның өзине тән жолын көрсетпекте. Руўхый соққылар, тынышсыз ойлар, мазасыз мәўритлер, жалпы шайыр қәлбиндеги дәрт қосықтың формасына да сыймай төгилип турғанын байқаўға болады. Оқыўшыға, "адресат"қа сынған кеўил айнасын усыныўын да жоқары баҳалаймыз, мүмкин олар бул айнаға қарап шайыр күткен нәрсени аңлап алар...

Сыр айтаман сүўретиңе айлы ақшам,
Сени сорап жулдызлардан жымыңласқан!
Сағыныш бул! Гилти суўға кеткен есик,
Тәғдир бизге жол силтеўде сәл алжасқан!

@zergerqosiqlari

Әбдиқадир ҚАЙЫПОВ

ТЕК АҒАЙИНЛЕР...
Повесть
6

Сейтназар усы ўақытқа шекем бул теорияның дурыс екенине қарсы болып, кери түсинип келди. Бирақ, бүгин сол теорияның дурыслығына исенди. Деген менен, адамлардың көзинше сыртқа шығарып айта алмады. Тек:
- Өзи аман ба? — деди.
—«Дәўлетиң тайса түйениң үстинде йит қабады» деген дуп-
дурыс гәп екен. Бурын жапырылып ҳәмме хызметте жүргеннен кейин сезбейди екенбиз. Дардай жигитлердиң буншелли бийдәўлет бола бергенин қәйтерсең. Өзине бәле келер дейсең бе? Машынды күл-опат етип, кеўлин сорап келген жоралары менен арақты ишип жатыр, өзиң күйип атырғаныңда парт ете бермей-ақ қояйын деп айтпай тур едим, — деп ҳаялы да иштеги ҳәўирин шығарып, дәртин төгип таслады.
Сейтназарға көрисиўге берилген он минут он саатқа созылып кеткендей сезилди. Ағайинлерди көрип кеўил көтеремен деп шығып, уўайымның үстине қайтама уўайым қосты. Шәрибай ағаның сонша жерден талап етип келгени ядына түскен ўақта жер жарылса, кирип кете қойыўға кайыл болды. Тезирек ишке киргенше асықты.

*   *   
«Ийт тойынса ийесин қабады» дегендей, адамның да көзине май питсе ағайин-пағайин, жора-жолдасқа қарағанда алыс-берис етип аўыз жаласқанлар жақын болып кетеди екен. Сейтназардың баласы менен завсклад Бахытбайдың баласы тең үйленди. Дәслеп Сейтназардың, кейин еки ҳәпте өткерип завсклад Бахтыбайдың гүмбирлеген тойы басланды. Шәрибай ағаның да тойы Бахтыбайдың тойына қабатласты. Шәрибайдың әкеси менен Сейтназардың әкеси туўысқан жүдә жақын ағайин. Мектепте муғаллим болып ислейди, бир айлық пенен еплеп күнин көрип отыр. Шәрибай ҳәм оның иниси Қалбай да, өзиниң әжағасы Қурбанбай, иниси Оразбай да бәри муғаллим. Бул туқымда тек Сейтназардың өзи муғаллимшиликти питкергени менен төрт айдан басқа бул кәсипте ислемеген.
Азан менен үйге Қурбанбай келди:
- Сейтназар бес алты ағайин менен Шәрибайдың тойына барып қайтайық - деди кеўлинде ҳеш нәрсе жоқ.
- Әжаға басымды қатырма. Мен Бахыттың тойын таслап ол тойға ҳәзир бара алмайман, - деди шорта кесип.
- Ҳаў иним! Ағайин-ғо, ағайин болғанда да оннан жақын ағайинимиз жоқ. Бизлер бара беремиз-аў. Дос бар, душпан бар, тойға халық жыйналған ўақытта сен төбеңди көрсетсең Шәрибай әжағаңның төбеси көкке жетер еди, - деп атыр еди, Сейтназар тойдағы ақша жазылған дәптерди әжағасының алдына тартып урды.
- Көр, сол ең жақын ағайинниң не жаздырғанын, 50 сом. Бахытбайды көр, 4000 сом жаздырған, және бир баспақ сойып, ең сыйлы қонақларымды күтип берди. Ондай сексен ағайиннен бир Бахыт жақсы әжаға. Мен бара алмайман. Көлик керек болса, бас бухгалтердиң «УАЗ»ын алың да кете бериң, — деп өзи бармай қалып еди. Әне-мине деп жүргенде бир жыл өтип кетти, соннан сол тойға барылмай қалды.
  *  *
Ҳәзир изинен келип турғанлардың ишинде тойға 4000 сом жаздырған да, 1000 сом жаздырған адамлардың ҳеш бири көринбеди. Гилең 40 сом, 50 сом, асып кеткени 100 сом жаздырған ағайинлер. Аўа, тек ағайинлер…

ПОВЕСТТИҢ СОҢЫ

Әбдиқадир ҚАЙЫПОВ

ТЕК АҒАЙИНЛЕР...
Повесть
5

—Ал ағайинлер, сизлер менен ойласатуғын жумыс бар,—деп түни менен уйқы бермеген ойларын ортаға төкти.
—Ақсақал,—деди бас бухгалтер Көмек,—бул қашшан қолға алыныўы тийис жумыс еди. «Ҳештен кеш» деген, еле де кеш емес. Бурын өзим айтайын десем тартынып жүр едим, өзиңизден бир хабар болар деп. Тек сиз қол қойыўға еринбесеңиз болды. Қалған жағын өзлеримизге қойып бере бер. Жай питти деп есаплай берсеңиз де болады, солай ма Сәтбай иним,—деп курылыс бригадасының баслығына қарады.
—Аўа, бәри дуппа-дурыс,—деди ол да жымыйып. Сол күнниң ертеңинен баслап-ақ бул жумыс қолға алынды. Сейтназар тек Маркстиң, Ленинниң томларын оқығанға мен данаман деп жүре берген екен. Ҳақыйқый турмыстың томларының бир бетин де ашып көрмеген екен. Бундай ислердиң жоллары-ақ көп екен. Қудайдың көп мәдений шертеклери салынды, әп-әнедей болып турған ферма менен гаражға капитал ремонт исленди. «Қулласы, есабын тапқан еки асар» дегендей, бир жылдың ишинде тас гербиштен коридор, асханасы менен он бир бөлмели даңғырлаған жай питти де қалды. Пал тутқанның бармағын жалағанындай, себеп пенен завсклад пенен бас бухгалтердиң де питпей турған жайлары питип қалды. Бас бухтың ақылы менен Сейтназар сол жылы қыста жай той да берип жиберди. Сонда ол мына Көмектиң шашының бийкар түспегенине тәсийн қалды. Даңғырлап турған жай демде палас, гилемлерге, мебельге толды да қалды. Және түскен қәрежетти есаплап көрип еди, астына ысқырып турған таза «ГАЗ-24» машинасын минди. «Дәмиккеннен қуныққан жаман» деген, адамның көзи бир қысым топыраққа толмаса, о заманнан бу заман дүньяға тойған ба? Еле мектепте оқып атырған баласына район орайынан да гүмбирлеген жай питкертип алды. Балларым мектепти питкерип оқыўға кирсе керек болар деп Нөкистен де жай баслап жиберди. Растан да бул ақылы алдынан шықты. Балларының ҳеш кайсысы да оқыған ўақытында басқа баллардай болып жатақхана, квартира деп қаңғып жүрмеди. Директор болғанына да он бес жылдан асып кетти. Усы ўақытқа шекем пышығына пыш деген бенде болмады. Демине нан писти. Қәпелимде заман алғаў-далғаў бола кетти. Комиссия изинен комиссия келе баслады. Бурынғы комиссиялардай қарнын тыр-тыр қасытып, қалтасын толтырып жиберсең кете бермейди. Аяқ алысы жаман, ис шатаққа айланатуғын болды. Сонша нәрсеге ақылы жеткен бас бул жерде де жол тапты. Дәрҳал ҳаялы менен ажырасып район орайындағы жайына есапқа отырып алды. Машынды да баласының атына өзгертип үлгерди.
Сейтназарға отыз жылдан аслам шалқып сүрген дәўраны бүгин бир күншелли болып сезилди. Бул шексиз кең дүнья көзине тар қәпес яңлы көринди. Судтың басланыўына да 20 минут ўақыт қалды. Изинен келгенлер менен көрисиў ушын 10 минут ўақыт берип Сейтназарды сыртқа шығарды. Ол сыртқа шықса жигирмалаған адам келип тур екен. Қараса бәри ағайинлери, ишинде я совхоздың жигитлеринен я басқа ислескенлерден бир де адам көринбеди. Әжағасы Қурбанбайдың қасында турған Шәрибайды көргенинде көзиниң алды қараўытып жығылып кете жазлады, өзин зорға иркип қалды. Ағайинлердиң бәри менен қол алысып шықты, бирақ ҳеш қайсысының бетине тикленип қарай алмады. Тек өзин шетке ала берди. Өзиниң баласын көргиси келип жән-жағына әри-бери қарап еди, көринбеди. Тынышсызланып ҳаялына:
—Хаў, машын көринбей ме? Минип келмедиңиз бе?—деди.
—Баланың Нөкиске баратуғын жумысы шығып қалды. Қайнағаның машыны менен келдик,—деди.
«Балалы үйдиң урлығы жатпас» дегендей, ақлық баласы:
- Папам пияң болып машын менен изейкешке түсип кетти,— деп шүлдирлеп қыпсалған ҳақыйқатты айтып қойды.
-Ҳәй, атаңа нәлетлер, мен бул жақта ийттиң азабын шегип атырсам, олар арақ ишип мәс болып жүргени неси? — деп балларына дурыс тәрбия бере алмағанына ҳәзир түсинип иштен гүйзелди. Бир ўақытлары РайОНО инспекторы Абатбайдың айта беретуғын сөзи ядына түсип кетти. Ол: «биз идеал хожалық дегенде ҳеш жеринде кемиси жоқ, ҳәр бир баласына бир машын мингизип қойған хожалықты емес, ал бир тапқаны бир тапканына жетпесе де, перзентлериниң бәриниң санасына адамгершилик пазыйлетлерди сиңдирген, өзи бай емес, руўхый дүньясы бай хожалықты түсинемиз» дей беретуғын еди.

ДАЎАМЫ БАР

Әбдиқадир ҚАЙЫПОВ

ТЕК АҒАЙИНЛЕР...
Повесть
4
«Жолы болған жигиттиң жеңгеси шығар алдынан» деп буның да есабы табылды. Мурындық атасы пенсияға шыққаннан кейин сол совхозға өзи директор болып алды.
Мурындық атасының креслосына анықлап отырып алған Сейтназар жумысты неден баслаў керек деген мәселе ҳаққында узақ бас қатырды. Қай жерде кемшилик жиберди екен деп Розымбай ислеген дәўирди бирме-бир көз алдына келтирди. Жоба орынланбай қалған жылы жоқ, барлық көрсеткишлер жақсы. Бирақ, сырттан қарағанда аўылда сезилерли өзгерис жоқ. Сонша жыл директор болып салдырғаны бир мектеп. Ол да болса халықтың күши менен пақсадан салдырды. Ойланып-ойланып жумысты шөлкем жумысларынан баслайын деген шешимге келди. Сөйтти де комсомол шөлкеминиң секретары Қудайбергенди шақыртты. Азанда шақыртылған секретарь кеште зорға табылды.
—Шөлкем секретары сен бе? Қосшым-аў, азанда шақыртып едим-ғо.
—Төгин әкелиўге кетип едик, жаңарақта келдик. Еситиўден-ақ келип турғаным.
—О неге, сен төгинге барасаң? Төгин әкелиўге бригадлардың өзлери бармай ма? Я сениң ўазыйпаң ҳәркимниң төгинин тасып бериў ме?—деди ашыўланып.
—Ақсақал, енди өзим бригадпан ғо.
—Ол қалай?
—Ағзалардың, саны жетпегенликтен штатты қыскартып таслады.
—Неше ағзаң бар?
—Жетписке жетиңкиремейди.
—Ўай-бой! Мен ислеген ўақтан көбейген шығар десем, төрт есе азайып кетипти ғо,—деп пәсине түсти де жай-парахат сөйлей баслады:
- Буның тийкарғы себеби неде? Я аўылдан көшип кетип атырғанлар жоқ.
—Аўылдың турмысы жасларды қанаатландырмайды. Сонлықтан аўылда турақламай, бәри қалаға өш болып тур. Аўылда я клуб, я кинотеатр, я монша болмаса. Жаўын-шашын болса-ғо қудайы берип қалады, ҳәмме белбуўардан ылай кешемиз,—деп ақтарылды Қудайберген тынлайтуғын қулақ табылғанына қуўанып. Директор да бәрин тыңлап болып:
—Яқшы, Қудайберген иним, бәри де болады. Комсомолдан бермесе, совхоздан-ақ өзим бир штат беремен. Бригадашылығыңды тапсыр да тек шөлкем жумысы менен шуғыллан. Мектеплерге барып сөйлесиў жүргиз. Мениң атымнан ўәде бере бер. Совхоздың есабында пул көп. Қалай болмасын аўылда жасларды көбейтпесек болмайды. Мектептиң питкериўшилериниң биреўлерин үгитлеп баслама көтерт. Жоба бойынша быйыл совхозға да он трактор келеди, бәрин жасларға бергиземен. Жаслардың басқа қандай мәселелери болса да тартынбай келе бер,—деп Қудайбергенге қатаң тапсырма берди.
Қудайбергенге директордың бул айтқанлары әдеўир демеў болды. Сол-сол екен, белди буўып жумысқа шынтлап кирисип кетти. Өзи де жүдә шаққан ҳәм талапшаң жигит. Басшылар кеўил бөлмегеннен кейин бул жумысқа бийсалийқалаў қарап жүр еди.
Сейтназар өзиниң мийнет жолын усы совхоздың шөлкем жумысынан баслағанлықтан ба, жаслар менен көп ойласады, жумыс барысында олардың пикирлери менен санасып турады. Қолдан келгенинше солардың тилек-өтинишлерин орынлаўға тырысады. Нәтийжеде совхозға жазғы клуб, ҳәр бөлимнен бир монша салдырды. Совхоз кеңсесиниң бир бөлмесин босатып биллиардхана етип берди. Жаслардың бахыт тойларын өткериўге көширмели палатка, стол ҳәм скамейкаларды соқтырды. Совхоздың орайлық көшелериниң бәрин, бөлимлерге, фермаға ҳәм гаражға баратуғын жолларды асфальтлатты. Каналдың арғы жүзиндеги 5-6 үйден басқа үйлердиң бәрине «көк жалын» тарттырды. Улыўма Сейтназар совхозға директор болып келгели халықтың маңлайы жети қарыс ашылып қалды. Аўыл жети-сегиз жылда-ақ әдеўир көркейип қалды. Халықтың да кеўил-хошы, басшыға деген көз-қарасы жақсы. Жумысты да бир системаға түсирип алды.
Сейтназар дөгерек—данашына сер салып қараса, кимди көрсең қолына кирттай ҳәмел тийиўден көркейип баратырған. Ал, бул болса «ура-ура!» менен тек жумыс деп жүре берген. Атқа минер болғанына да 20 жылдың майданы болып қалыпты. Еле кемпир-ғаррысының салдырған төрт бөлмели пақса жайында тығылысып отыр. «Ешектиң қасына атты байласаң, ешектиң тәпсиси урады» дегендей, дөгерегиндеги өзгерислерге қарамамағанда жайдың тарлығы сезилмес пе еди. Усыларды ойлап түни менен дөңбекшип уйқылай алмай шықты. Азанда жумысқа барыўдан алдына бас бухгалтер менен совхоздың қурылыс бригадасының баслығын шақыртып алдырды:

Даўамы бар

Әбдиқадир ҚАЙЫПОВ

ТЕК АҒАЙИНЛЕР...
Повесть
3
Усыны күтип турғандай партком дәрҳал тийкарғы мәселеге өтти де, ферманың шөлкем секретарына сойыслықты, басқаларына арақ-шарабын, ҳәтте сарпайларға шекем мойынларына қыйып салды. Бәрине рухсат берип қайтарып жибергеннен кейин Сейтназарға қарап:
—Әне қосшым! Бәри гүлала-гүл болды. «Көплеген қонақ атқарар» дегендей, қәрежеттиң бәри жигитлердики, хызмет пенен абырай сеники. Ҳәзир усылай есабын таппасақ болмайды. Биреўден аласаң, биреўге бересең, ортада бармақ жаласаң да аштан өлмейсең.

Қонақ жүдә кеўилдегидей болып күтилдп. Ең қуўанышлы жери, Розымбайды сыйлады ма, әйтеўир райкомпартияның биринши секретары да келди. Сейтназардың әкеси Муратбай бурын сәлемин зорға алатуғын райкомның үйине келип отырғанын көрип, баласына жүдә кеўли толды. Мектепти қойып совхозға жумысқа өтемен дегенде төрт аяқлап қарсы болып еди. Енди сол ислериниң әнтек екенине, баласының қәлеген жерде өз аяғына турып кете алатуғынына исеними кәмил болды. Розымбай да қонақлардың өзи ойлағаннан да артық болып күтилгенине қуўанды. Қонақларды шығарып салғаннан кейин Розымбай басшылығында совхоздың аппаратының жигитлери қайтадан ишке кирди. Қонақлардың көзинше қысылып-қымырылып отырған жигитлер енди арқайын жазылысып отырыўға қарады. Түнниң де әдеўир ўақты болды. Розымбайдың есине ертенги күнниң машқалалары түсти ме, Сейтназардың әкесин шақыртып:
—Муратбай аға, балаңды биринши көргенде-ақ келешегинен үмит күттиретуғын жигит екенин түсинип дәрҳал атқосшылыққа алдым. Әйтеўир бизлердиң тәрбиямызды алса шеп болмас. Көз тиймесин, аяқ алысы жаман емес, ҳәзирше исенимимизди ақлап киятыр. Усындай ел азаматларын тәрбиялап өсирген жеңгей екеўиңизге жүдә миннетдармыз. Енди өзиңиз бир жуўмақлап, жигитлерге тилегиңди билдир,—деди.
—Ҳаў, Розымбай нним-аў, жуўмақлайды деген не? Еле отырыңқырасаңыз-ғо,—деп шыжа-пыжа болды.
—Яқ аға, ертең жумыс деген бар. Ҳәммемиз ҳәзге қашып отыра берсек, совхозды дағытып алармыз,—деп еди, ҳәммеси бирден «дурыс, дурыс» деп жабырласты.
—Ол жағы да дурыс-аў,—деп Муратбай жигитлерге миннетдаршылық билдирди ҳәм:—Розымбай иним, енди бул баланың басын екеў қылыў нийетим бар, бул қурақым қасыңа алып тәрбиялап атырсаң. Усы бала үйленсе биротала өзиңе мурындық бала етпп бермекши болып отырмыз,—деп еди, жигитлердиң бәри: ,
—Розымбай аға, мурындық балаң оң болсын, оң болсын деп жабырласып қоя берди...

Сейтназар анықлап Розымбайдың баласы болып алганнан ешеги бир жорғалады ма де. Себеби, Розымбай бул райондағы ең кексе совхоз директорлардан. Директор болғалы бери де төртинши райком менен ислесип атырғаны. Райкомлардың ҳеш қайсысы да буның бетине жел болып тийген емес. Қайтама, бәри Розымбайдың көрсетпеси менен жумыс алып барды. Бул биринши секретарь да анаў-мынаў мәселеде Розымбай менен ойласады. Өйткени, ол жоқары менен тамырласып өтлесип кеткен қыйлынан. Оның үстине, усы районның барлық жериниң уңқыл-шуңқылына шекем билетуғын ҳәм қай мәселе болса да төрели пикир айтатуғын ақсақаллардың бири. Розымбайдың мурындық баласы деген даңқ пенен Сейтназардың район көлеминде алмайтуғын шәҳәри жоқ, сөзи тас кеседи. Ҳәтте бириншиниң алдына да тартынбастан туўры кирип бара беретуғын болды.
Ҳә демей райком комсомолдың екинши секретары, кейин биринши секретары. Келип-келип райком партияға инструктор, соң шөлкемлестириў бөлиминиң баслығы болды. Бул жумыс Сейтназарға жүдә мақул түсти. Мурындық атасы Розымбайдан алған тәлимин иске асырыўдың йини келди. Районда кадр мәселеси толығы менен дерлик қолынан өтеди. Өзи дийдилеген орынлардың барлығына да өзине тәбия адамларды қойыўға еристи. Яғный, өзинен кейингн «карьераны» беккемлеп алды. Көп ўақтан бери әрман болып жүрген беккемирек креслоға отырып алыўдың жолларын қарастыра баслады.
Даўамы бар

Әбдиқадир ҚАЙЫПОВ

ТЕК АҒАЙИНЛЕР...
Повесть
2
—Комсомол шөлкеми болса, болады. Институтта да комсомол шөлкеминиң секретары болып иследим, мен бир басқа жумыс шығар десем, ақсақал. Бундай жумысты жан деп ислеймен,—деди Сейтназар.
Сөйтип Сейтназар оқыўды питкергенине төрт ай толыўдан-ақ совхоздың комсомол шөлкеминиң секретары болып шыға келди. Бул жумыстың уңқыл-шуңқылынан бурыннан хабардар болғанлықтан ҳә демей пилгерилешилик сезилип, өзниниң шөлкемлестириўшилик уқыбы менен көзге түсе баслады. Районлық комсомол комитетинен тексерип келгенлер де Розымбайға «мына балаң ис қағазларына да жүдә пухта екен» деп мақтап кетти. Районлық жыйналысларда шақмақ шаққандай етип сөйлеўи менен жоқарыдағылардың да иззет-ҳүрметине ийе бола баслады. Розымбай бул баланы таңлаўда қәтелеспегенине қуўанды. Бир күни алдына шақырып алып жумыстың жай-жағдайын сорады.
—Розымбай аға, жумыслар ҳәзир жаман емес, барлығы да кеўилдегидей кетип атыр. Совхоздың территориясы жүдә кең. Көлик мәселесинен сәл қыйналыңқырап жүрмен,—деди.
—Яқшы, бул мәселең бойынша ннженер менен сөйлесип көрейин. Бирақ, сен оқыў питкердим деп ҳәңкийип жүре берме. Жеме-жемеге келгенде мына дипломың менен шөлкем жумысларында жуўырып-жортып жүриўден ары кетпейсең. Егер келешегиңди ойлап беккемирек креслоларға ийелик етемен деген үмитиң болса, агрономикалыққа сырттан оқыўға тапсырып қоя бериўиң керек. Саған үш күн мәўлет беремен, бүгиннен баслап ҳүжжетлериңди таярлап тапсырып қайт,—деп арқасынан қағып жиберди.
Сейтназар ҳүжжетлерин агрономия факультетиниң сыртқы бөлимине тапсырып, үш күнде айланып келди. Директор да өзиниң айтқан мүддетине жетип келгенине риза болды. Себеби, басқалардың ҳүжжет тапсырғанларын көрип жүр, ең кем дегенде бир ҳәпте сылбырап жүреди.
«Ханнан пәрман болса, пуқараға не турыс», инженердиң жан ийнине от түсип ана совхоздан мына совхоз, гә сельхоз техникаға шаўып, аўысық бөлек излеп жүр. Механик болса слесарьлардың бәрин қасына алып, еки жылдан бери қараўылхананың қасында қаңтарыўлы турған газикти айландырып атыр. Арадан бир ҳәпте өтпей Сейтназар совхоздың бас қәнигелериниң қатарында гүрлеп машын минип шыға келди. Буның айбатынан тек басланғыш шөлкем секретарлары ғана емес, бөлим баслықлар менен ферма баслық та айбынатуғын еди.
Сейтназар оқыўға кирип, мандаттан өтип келгеннеи кейин совхоз директор алдына шақырып алды:
—Иним, оқыўға киргениң менен қутлықлайман,—деп қолын қысты.
—Рахмет аға, жигитлериңиз бенен үйге барып айтқаныңызда болар еди. Бир шай берип жиберсем деген нийетим бар.
—Ондай нийетиң болса, усы себеп пенен район басшыларын да шақырып көзге түсип қал, қосшым.
—Ондай қылғаңның саўабына не жетсин. Бирақ, қол сәл қысқалық етип тур,—деп Сейтназар жүзин төмен алды.
—Ўәй, иним-ай, садасаң сада. Қолыңда алты басланғыш шөлкем бар, 260 комсомол бар, 11 комсомол жаслар бригадасы бар. Анаў-мынаўдан ғам жеме. Ҳәзир партком менен ойлас. Бәриниң есабы табылады,—деди директор.
Сейтназар директордың кабинетинен шығып, туўры парткомның кабинетине кирди. Партком Сейтназарды қунт пенеп тыңлап болды да:
—Онда қосшым, барлық басланғыш шөлкемлериңниң секретарларын шақырт. Өзим олар менен бир сөйлесейин,—деди. Сейтназар дәрҳал рациядан барлық бөлимлердиң ҳәм ферманың баслықларына басланғыш шөлкем секретарларының, парткомның кабинетине жетиўди тапсырды. Арадан ярым саат өтпей шөлкем секретарлары жыйнала баслады. Бәри келип болғаннан кейин партком сөз баслады:
—Жигитлер,—деди ешейинде сөзин жолдаслар деп баслайтуғын еди,—комсомол шөлкеми бойынша совхозға райкомнан планлы тексериў киятыр екен. Сол тексериўди жақсылап күтип алыўымыз керек. «Мың быж-быждан, бир шыж-быж» деген. Сейтназардың бир өзине аўырлаў түсежақ. Мениң сизлерге айтажағым, соған бәриңиз жәрдем бересиз. «Көп түкирсе көл болады» дегендей, абырайды қолдан бермең.
—Болады, не жәрдем керек болса айтсын, бәримиз тайынбыз, бирдиң абырайы—мыңның абырайы, әйтеўир бәримиз де абырай шерикпиз-ғо,—деп жабырласып қоя берди.

(Даўамы бар)

Әбдиқадир ҚАЙЫПОВ

ТЕК АҒАЙИНЛЕР...
Повесть

«Бәлеқада қайда жоқ, бассаң аяқ астында» дегендей, бахтың таяйын десе бир майданда екен. Мына «Қайта қурыў», «Жәриялылық» дегенлер-әм басқа питкен бәле болды. «Иштен шыққан жаў жаман» деп бийкар айтпаған-аў, кеше ғана жат деген жеринде он күн жатып, тур деген жеринде он күн туратуғын өзиниң қараўындағылардың көзине жин көринген бе? «Жаў жағадан алганда, ийт етектен алып» келген комиссия менен қосылып талап Сейтназарға олар да жаў бола қалды.
Қудайдың көп комиссиясы, аўызсылдың силекейиндей шубырысып биреўи кетсе, және биреўи киятыр. Биреўиниң жаўып кеткен жерин екиншиси патлыйтып ашып атырғаны. Изли-изинен тексериў, көп тексериўдиң кейни айланып келгенде тергеўге айланды. Келип-келип қара гүрсиге де отырғызды. Бүгин суды болайын деп атыр. Бурын бети шыжықпай болып масайрап жүретуғын Сейтназардың сарыйы шығып қалған. Терең ойға шүмип отыр.
Институттың рус тили факультетин питкерип келип аўылдағы он жыллық мектепке муғаллим болып орналасты. Мектепке жас жигиттиң келгенине қуўанып кеткен директор оны дәрҳал мектептиң пахтасының басына бекитти. Сол жылы пахта да зор болған екен, совхозда алдынғылардың қатарында жобасын орынлаўға еристи. Ҳә демей совхоз да районда бириншилер қатарында жобасын орынлап шықты. Жоба орынлаўға арналган салтанатлы жыйналысқа мектеп директоры екеўи шақырылды. Жолда киятырып директор оған:
- Сейтназар иним, сен жас жигитсең, ҳәзир нағыз көзге түсетуғын ўақтың. Өзимниң орныма саған сөз бергиздиремен,—деп не айтыў керек екенин, келеси жылға берилетуғын ўәдени, қулласы, не айтыў керек болса, усақ-түсигине шекем қулағына қуйып келди.
Сейтназар да әнейи жигитлерден емес. Ол да бундай пурсатты тегинликте қолдан жибермейди. Залда бир opыс болмаса да орыс тилинде өзиниң саўатлылығын басшыларға, халыққа көрсетиў мақсетинде мийнет ҳаққында марксизм-ленинизм классиклериниң ҳәм КПСС Орайлық Комитетиниң Бас ceктератры Л. И. Брежневтиң сөзлеринен цитаталар келтирип сөйледи. Сөйлеп болған ўағында залда отырғанлардың ярымынан кебиси түсинбесе де трибунадағыларға еликлеп әдеўир ўақытқа шекем қол шаппатлап турды. Совхоздың диpeкторы Розымбай да «ҳә, мына балада бир нәтийже бар екен?» деп дәрҳал блокнотына атын, фамилиясын жазып алды. Жыйнaлыcтaн соң Сейтназар хаққындағы мағлыўматты мектеп директорынан сорастырып:
—Ҳәзир бас агрономның үйинде банкет болады, жаңағы баланы алып бар, ақсақалларға хызмет етсин. Хызметин де сынап көрейик,—деди. Мектеп директоры Сейтназарды шетке шығарып алып:
- Қутлықлайман, иним! Ҳә демей ақсақаллардың көзине түстиң. Ҳәзир бас агрономның үйине барамыз. Сол жерде ақсақалларға хызмет етесең. Көзиңди Розымбай ағадан айырма. Соның көрсетпеси менен ҳәрекет етесең,—деп өзин қалай услап-тутыў керек екенин жол бойынша үйретип келди.
Сейтназар да оқыған ўақытында пахтада комсомол шөлкеминиң секретары болғанлықтан муғаллимлер менен бирге мудамы штабта болып бундай отырыспалардың талайын көрген. Сонлықтан бул банкетте де Розымбайдың кеўлинен шықты.
Арадан бир ҳәпте өтпей-ақ совхоздың парткомы мектепке келип Сейтназарды директордың алдына алып барды. Булар совхоз кеңсесине келген ўақта Розымбай ески қәдирданы келгендей алдына шығып күтип алды ҳәм өзине ең жақын жердеги креслоға отырыўға мирәт етти де парткомға рухсат берди. Аманлық-есенлик, ҳал-жағдай сорасып болғаннан кейин:
—Иним, қалай қарайсаң, сени совхозға жумысқа алажақпыз,—деди.
— Ҳаў аға, ата кәсиби деп муғаллимшиликти таңлап едим.
—Уәй, иним-әй, әкең өмир бойы муғаллим, не арттырды. Өзиң ойланып көр, 80 сом айлық пенен не болмақшысаң. Ҳәзир совхоздың комсомол шөлкеминиң секретарын басқа жумысқа өзгертип атырман. Сол орынға сениң кандидатураңды қолайлап отырмыз. Ҳәзир комсомол деген үлкен лаўазымларға «тарамплин». Партияға өтиўиңе өзим жәрдем беремен. Оның үстине, бизлер де мәңги турмаймыз. Өзлеримизге «карьера» таярлаўымыз керек. Болмаса, бул орынға талабанлар көп. Сен өзимизге тәбия болғаннан кейин.

(Даўамы бар)