​#Тарихга_назар

*📚 АЛИШЕР НАВОИЙ
ҲАҚИДА 20 МАЪЛУМОТ*

🔹1. Низомиддин Мир Алишер 1441 йилнинг 9 февралида Ҳиротнинг Боғи Давлатхона мавзейида, темурийлар хонадонига яқин бўлган давлат хизматчиси Ғиёсиддин Баҳодир оиласида таваллуд топган.

🔹2. Тарихчи Мирхонд «Равзатус-сафо» асарида ёзишича, Мир Алишернинг бобоси Амир Темурнинг ўғли Умаршайх билан эмикдош бўлган.

🔹3. Навоийнинг илмга бўлган иштиёқи эрта уйғониб, 4 ёшида мактабда таълим ола бошлаган.

🔹4. Навоий 7 ёшида Фаридиддин Атторнинг "Мантиқут-тайр" асарини ёддан билган.

🔹5. Мир Алишер 7 ёшида буюк муҳаддисимиз Бухорий ҳазратларининг олти мингдан зиёд ҳадиси шарифларини ёд билган.

🔹6. Мир Алишер 7-8 ёшларидан бошлаб ғазаллар ёза бошлаган.

🔹7. Алишер Навоий «муқарраби ҳазрати султоний» («султон ҳазратларининг энг яқин кишиси») деган унвонни олган. Унвон Навоийга давлатнинг барча ишларига аралашиш ҳуқуқини берган.

🔹8. Алишер Навоий ўн беш-ўн олти ёшларида ҳам туркий, ҳам форсийда ижод қиладиган “икки тилли” шоир сифатида танилган.

🔹9. Алишер Навоий ўсмирлик йилларида ўзи севган шоирларнинг 50 минг байтдан ортиқ шеърларини ёд билган.

🔹10. Алишер Навоий туркий тилда ёзган шеърларига Навоий, форсий тилдаги шеърларига Фоний деб тахаллус қўяди. Шоирнинг форсий шеърлар тўплами “Девони Фоний” деб номланган.

🔹11. Навоийнинг севгилиси сифатида тасвирланадиган “Гули” исми фақат халқ оғзаки ижодида, Навоий ҳақидаги ривоят ва афсоналарда учрайди холос. Бу ном Навоийнинг ҳаёти ҳақида маълумот берувчи ёзма манбаларнинг ҳеч бирида учрамайди.

🔹12. Навоий тахминан 18-19 ёшларида Абдураҳмон Жомий билан танишади. Жомий уни ҳам фарзанд, ҳам шогирд сифатида қадрлайди. Кейинчалик бу икки улуғ шоир ўртасидаги устоз ва шогирдлик муносабатлари янада мустаҳкамланиб, ижодий ҳамкорликка айланади.

🔹13. Самарқанд шаҳри Навоийнинг ҳаёти ва ижодида муҳим аҳамият касб этади. Алишер 1464 йилда Самарқандга келади ва бу ерда мадрасада таҳсил олиб, илм-фан, адабиёт ва санъат билан танишади.

🔹14. Навоий 1469 йилда дўсти Ҳусайн Бойқаронинг тахтга чиқиши муносабати билан 90 байтдан иборат “Ҳилолия” қасидасини ёзади (“ҳилол” – янги чиққан ой).

🔹15. Навоий ўз жамғармаси ҳисобидан Ҳиротда ва бутун Хуросон мамлакатида 300 дан ортиқ иншоотлар қурдирган.

🔹16. Алишер Навоий 16 та адабий жанрда ижод қилган.

🔹17. Навоий туркий тилдаги илк “Хамса"ни 2 йил давомида ёзади. Дунёнинг 64 тилига таржима қилинган бу асар 51 минг мисрадан ортиқ.

🔹18. Шоирнинг лирик мероси умумий ҳажми 50000 мисрадан ортиқ «Хазойинул-маоний» номли тўрт девон (1491—1498)га жамланган.

🔹19. Алишер Навоий 1501 йил 3 январда вафот этган. Уни дафн этиш чоғида майдалаб ёмғир ёғиб турган эди. Буни тарихчи Хондамир “ҳатто табиат ҳам мотам тутди” дея таърифлаган.

🔹20. Навоийнинг туркий тилни қайта тирилтириши маънавиятимиз учун улкан жасорати бўлган. Заҳириддин Муҳаммад Бобур «Туркий тил била то шеър айтибдурлар, ҳеч ким онча кўп ва хўб айтқон эмас», — деб ёзса, Ҳусайн Бойқаро «Мир Алишер турк тилининг ўлик жасадиға Масиҳ нафаси ила жон ато этди» деб таъкидлаган.

*📖 Telegram.me/IBRATLI *- Асл ибрат макони...

ҲАЗРАТ ҲАҚИДА ХАЁЛЛАР

Дин, тил, адабиёт, санъат, сиёсат, тарих, фалсафа, мантиқ, астрономия, ҳарб иши... – бирортаси Навоий назаридан четда қолмади, аксинча, ҳайратомуз тарзда бадиий умумлаштирилди. Шоиру олим, орифу обид, оқилу ноқис – кимлигидан қатъи назар – Навоий дунёсидан ўзига керагини топади; ҳар ким ҳоли ва даражасига яраша тенгсиз меросдан баҳрамандлик бахтини туяди.

Улуғ мутафаккир оламига бўйлашдан олдин маълум тайёргарлик зарурлигини биласиз. Бу фақат ўқиб-ўрганиш билан битадиган иш эмас, албатта. Муҳими – Навоий “сайёра”сига сафар учун қалбни ҳозирлаш, руҳий тайёргарлик. Бундан ташқари, ислом асослари, Қуръон ва ҳадис илмидан етарли даражада бохабар бўлиш керак. Ахир бутун ижодининг асосида ислом фалсафаси турган шоирни бусиз ўрганиш мумкинми!

Улуғлар ижоди ҳар кимга ҳам “сир” очавермаслиги рост. Бу учун улар ҳақида ҳеч ким билмаган “олтиндан қиммат” маълумотга эга бўлишнинг ўзи ҳам кифоя эмас. Шахсияти, эътиқоди ва яна ўзимиз ҳам билмаган “нимадир” сабаб бўлиб ижодкорни ўрганишга кучли ички эҳтиёж сезмас, муҳаббат туймас эканмиз, сўзларимиз “буюк Навоий”дан нарига ўтмайди. Навоий оламидан неча чақирим йироқ кўпчилик “навоийшунос”ларнинг жонсиз ҳайқириқлари ҳам ана шу сабабнинг аянчли оқибати бўлса, ажаб эмас...

Шундай экан, “Ёшлар Навоийни ўқимаяпти”, деб ёзғиравериш унча ҳам тўғри эмасга ўхшайди. Албатта, ёш авлодни Навоийни ўқишга даъват этиш керак. Аммо ҳадеб “Навоий набиралари” деявериб бошқаларни бездирмаслик даркор. Назаримда, энг муҳими – ёшларнинг ўзларида Навоийни ўрганишга ички эҳтиёж бўлиши.

Қисқаси, ҳар кимнинг ўз Навоийи бўлсин.

Навоийни ўқиб-тушунишга уринаётган киши, энг камида, ҳаётга баландроқдан туриб қарашга, кўзимиз ўрганиб қолган дунёга бошқачароқ назар солишга ўрганади. Бора-бора инсон умри мағзи, шунчаки кўнгил ишидай туюлган ижоднинг асл моҳиятини англай бошлайди. Афсуски, аксариятимиз ҳали-ҳануз бу бахтдан бенасибмиз. Аммо ҳали ҳам кеч эмас.

P.S. Бир неча йиллар аввал ҳазрат Навоий таваллуд топган кун муносабати билан ўтказилган тадбирлар баҳона шундай фикрлар хаёлимдан ўтиб, йўл-йўлакай қайд этиб қўйган эканман. Ҳали сайқалланмаган мулоҳазалар булар...

Беҳзод Фазлиддин

#Нури_Навоий #Йўл_йўлакай #Таҳрирсиз_хаёллар #Ижод_ва_эътиқод

@Behzod_Fazliddin

Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети магистратурасининг 1-курс 1-сессиясини муваффақиятли тугатиб олганим билан табриклашларингиз мумкин. Ростини айтсам PhD (докторлик) қилгандек бўлдим.

“Жисмоний машқлар табиатнинг энг яхши шифокоридир”
Ибн Сино

Назар ШУКУР
БОЛАЛИК ПУЛЛАРИ
«Ота, дафтар олай беш тийин беринг?»
«Жон ота, кинога беринг ўн тийин?»
Бу пуллар васлидан кетардим эриб,
Бу пул кўп нарсага етарди кейин.

Жажжи севинчимга бу пул етарди,
Ҳадеб тиқар эдим чўнтагимга қўл.
Дафтар ҳам, қалам ҳам олиш битарди,
Шунда ҳам, эҳ ортиб қоларди бу пул!

Дафтар олиб берди шу чақа пуллар,
Хотиржам алмашлаб уни ўзига.
Эзгулик йўлида довдираб илк бор
Қаламни жим босдим варақ юзига.

Қаламга суяниб оппоқ қоғозда
Митти бармоқларим чиқарди «оёқ».
Бу пул олиб берди янгисин тезда
Дафтарим, қаламим тугамасданоқ.

...Ота, саломатман, шаҳарда бу зум,
Биласиз, яшайман шеъриятга ўч.
Маошим кўп дуруст – юз йигирма сўм,
Аммоки бир ойга етар учма-уч.

Гоҳ сиздан бекитиб пул берар онам,
Шаҳарда кам бўлма, юргин деб тетик.
Сиз берган шундаги жажжи пуллардан
Улкан маошим ҳам кўп келди кичик.

Ичиш-ейишлардан ортмайди сира,
Шу каби беҳуда сарфлар битмайди.
Бир дона қалам ё дафтарга эса
Негадир пулларим мудом етмайди.

Ота, қишлоқдамас улкан шаҳарда
Босаяпман, сиз босган йўлларингизни.
Маошим етмасдан қолса дафтарга
Қўмсайман шу жажжи пулларингизни!

1981

“НЕГА ЯПОН ЮЗ ЙИЛ ЯШАР-У...”

Нега япон юз йил яшару
Ўзбек бунча ёшга бормайди?
Чунки япон биздек қоронғу
Саҳар туриб ошга бормайди.

Таъзияда эл кўзи учун
Минг кишилик зиёфат қурмас.
Ҳайити йўқ, бел боғлаб уч кун
Шамдай қотиб кўчада турмас.

Гарчи биздан юз бор фаровон,
Гарчи биздан юз карра тўқдир.
Тўй харжида юзта бой япон
Бир камбағал ўзбекча йўқдир.

Бу сўзимни японга айтсам
Деди баттар қисиб кўзини:
– Япон бундоқ яшолмас ҳеч ҳам,
– Харакири қилар ўзини.

Эркин Воҳидов

“Ўзинг бор экан, ташқаридан душман излама. Ўзингдан эҳтиёт бўл ва шундай дуо қил:
-"Эй Роббим! Мени, менинг ёмонлигимдан сақла. Мен, менга зарар бериб қўймайин. Мени ўзинг муҳофаза айлагинки, мен ўзимга ёмонлик қилмайин. Ўзимнинг айб-нуқсон ва камчиликларимни кўришдан мени маҳрум этма. Бошқалар билан эмас, ўзимни ўзим билан машғул қилиб қўй!”
Мавлоно Румий…

Икки йил олдин яқин дўстим вафот этди. Бугун унинг телефон рақамидан қўнғироқ бўлди. Ҳеч кутмагандим.

— Лаббай, дедим. Кичик ўғли экан. Ўзига велосипед олиб беришимни сўради.
- Хўп бўлади, бугун албатта олиб бораман, дедим ва ортидан сўрадим: Мени кимлигимни биласанми?
Болакай шундай жавоб берди: - Йўқ, сизни танимайман. Уйда дадамнинг расмларини томоша қилиб ўтирган эдим, улар орасидан дадам билан бир кишининг расми чиқиб қолди.
Расм орқасида эса шу рақам ва шундай ёзув бор экан: «Болажонларим, агар вақти келиб бирор нарсага эҳтиёжларинг бўлсаю мени топа олмасаларинг, шу рақамга қўнғироқ қилиб айтинглар. Бу ҳам менман, фақат бошқа ерда яшайман».

Сизда шундай дўст борми? Сиз шундай дўст бўла оляпсизми?

(Ҳикоя матбуот саҳифаларидан олинди...)

Магар уйқуда юзунг кўргай эрдим,
Bале ҳажрингда кўздин учти уйқу...
                                     БОБУР

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси майор Азиз Норқулов кўп йиллардан бери “Ватанпарвар” газетаси таҳририятида бўлим бошлиғи сифатида фаолият юритиб келади. Унинг турли йилларда ёзилган битикларида Ватанни чиндан севувчи инсонлар, уларнинг юксак ўйлари, турмуш чорраҳаларидаги инсонийлик сифатлари кўзга яққол ташланади. Ҳарбий соҳадаги фаолияти сабабми эр йигитнинг юрагидан ўтганлари унга жуда яқин. Бугун ижодкорнинг “Жар ёқасидаги масхарабоз” китоби нашрдан чиқди. Йиллар мобайнида мисқоллаб йиғилган ёзиқлар, мақолалар, кўнгил кечинмалари, таассурот ва тавсифлар бир тўпламда жам бўлди. Китоб сўзбошисида муаллиф шундай ёзади:
“Вақтга таъриф берарканман, уни дўст дейишга ҳам, душман аташга ҳам иккиланиб қоламан. Қанча қадрласанг, шу қадар эҳтиром кўрсатади. Нима қилаётганимни тушуниб-тушунмай, тирикчилик ташвишларидан халос бўлиш илинжидаги уринишлар билан қирқни қоралаяпман. Шу ёшимда ўзимни бир жамлагим келди.
Ушбу мўжаз китобда журналистика соҳасидаги фаолиятим маҳсули тўпланди. Кимгадир, қаердадир нафи тегса, умрим узайгандек туюлади”.
Қуйида ижодкорнинг ушбу тўплами ҳақида ёзилган кечинмаларни тақдим этарканмиз, ундаги серзавқ хаёллар сизни-да бефарқ қолдирмаслигига ишонамиз.
ТАҲРИРИЯТ