Малакали кадрлар тайёрлаш – йўл қурилиш соҳасидаги муҳандислар ва мутахассисларнинг малакасини ошириш, замонавий технологиялар бўйича ўқитиш ва уларни рағбатлантириш.
Маблағларнинг самарали тақсимланиши – йўл қурилишига ажратиладиган маблағлардан манзилли ва самарали фойдаланиш, молиявий шаффофликни таъминлаш.
Сифат назоратини кучайтириш – йўл қурилишида ишлатиладиган материалларнинг сифатини қатъий назорат қилиш ва уларнинг стандартларга мувофиқлигини таъминлаш.
Коррупцияга қарши чоралар кўриш – тендер жараёнларини очиқ ва ошкора ўтказиш, коррупцияга аралашган шахсларга нисбатан қатъий жавобгарлик чораларини қўллаш.
Замонавий технологияларни жорий этиш – янги инновацион технологияларни қўллаш ва халқаро тажрибани ўрганиш.
Йўлларнинг мустаҳкамлигини ошириш – сифатли ва узоқ муддатли материаллардан фойдаланиш, йўл таъмирини доимий ва тизимли равишда йўлга қўйиш.
Йўл инфратузилмасини такомиллаштириш – пиёдалар, велосипедчилар ва ногиронлар учун қулай транспорт инфратузилмасини яратиш.
Хулоса қилиб айтгада,
Ўзбекистонда йўл соҳасида мавжуд муаммоларни ҳал этиш учун комплекс ёндашув талаб этилади. Ҳукумат, хусусий сектор ва жамоатчилик ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш, молиявий маблағларнинг самарали тақсимланиши ва технологик инновацияларни жорий этиш йўллари орқали мамлакатимизда йўл инфратузилмасини янги босқичга олиб чиқиш мумкин. Бу нафақат иқтисодий ривожланиш, балки йўл ҳаракати хавфсизлиги ва умумий фуқаролик ҳаёти сифатини оширишга хизмат қилади.

Ўзбекистонда йўл соҳасидаги асосий муаммолар ва уларни ҳал этиш йўллари.

Йўл инфратузилмаси ҳар қандай мамлакат иқтисодий тараққиёти ва ижтимоий ривожланишининг муҳим асосларидан бири ҳисобланади. Ўзбекистонда ҳам йўл қурилиши ва таъмирига катта эътибор қаратилмоқда, аммо соҳада ҳал этилиши лозим бўлган қатор муаммолар мавжуд. Қуйида уларнинг асосийларини кўриб чиқамиз.

1. Кадрлар салоҳиятининг етарли даражада эмаслиги
   Ўзбекистонда йўл қурилиш соҳасида етарли тажриба ва малакали мутахассисларга эҳтиёж катта. Айрим ҳолларда замонавий йўл қурилиш технологияларини яхши ўзлаштирган муҳандислар ва мутахассислар етишмаслиги туфайли қурилиш жараёнида хатоларга йўл қўйилади. Шунингдек, юқори малакали мутахассисларнинг бошқа соҳаларга ёки чет элга кетиши ҳам кадрлар салоҳиятининг заифлашишига сабаб бўлмоқда.

2. Молиявий етишмовчилик ва сарф-харажатларнинг нотўғри тақсимланиши
   Йўл қурилиш ва таъмири учун давлат бюджетидан ажратиладиган маблағлар етарли эмас ёки улардан унумли фойдаланиш масаласи долзарб ҳисобланади. Бюджет маблағларининг чекланганлиги қурилиш жараёнларининг сустлашишига, айрим лойиҳаларнинг тўхтаб қолишига сабаб бўлмоқда. Бундан ташқари, сарф-харажатларнинг самарали тақсимланмаслиги ва маблағларнинг ноўрин йўналтирилиши ҳам молиявий муаммоларни янада кучайтиради.

3. Қурилиш материалларининг сифатсизлиги
   Йўл қурилишида ишлатиладиган материалларнинг сифатсизлиги узоқ муддатли барқарорлик ва мустаҳкамликни таъминлашда жиддий муаммоларни келтириб чиқаради. Баъзи ҳолларда арзон ва паст сифатли асфальт, бетон ва бошқа қурилиш материалларидан фойдаланиш натижасида йўллар қисқа муддат ичида шикастланади ва қайта таъмир талаб қилади. Бундай ҳолатлар йўл инфратузилмасининг умумий самарадорлигини пасайтиради.

4. Коррупция ва шаффофлик муаммолари
   Йўл қурилиши соҳасидаги энг катта муаммолардан бири – коррупциядир. Айрим ҳолларда йўл қурилиши ва таъмири учун ажратилган маблағларнинг манзилли ишлатилмаслиги, тендер жараёнларининг шаффоф ўтказилмаслиги, қурилиш компаниялари ўртасидаги келишувлар туфайли сифатсиз ишлар бажарилиши кузатилмоқда. Бу эса йўллар сифатини таъминлаш ва умуман соҳанинг ривожланишига тўсиқ бўлмоқда.

5. Замонавий технологиялардан етарлича фойдаланилмаслиги
   Бугунги кунда дунёнинг кўплаб давлатлари йўл қурилишида янги инновацион технологиялардан фойдаланмоқда. Масалан, экологик тоза ва узоқ муддатли асфальт қопламалари, интеллектуал транспорт тизимлари ва инновацион йўл белгилари йўл ҳаракатининг хавфсизлигини таъминлашда муҳим рол ўйнайди. Ўзбекистонда эса бу технологияларни жорий этиш суст кечмоқда.

6. Йўлларнинг тез эскириши ва қайта-қайта таъмирга муҳтож бўлиши
   Кўп йўлларнинг сифатсиз қурилиши ва уларга етарлича ғамхўрлик қилинмаслиги натижасида улар жуда тез шикастланади. Ҳар йили қайта таъмирлаш ишлари олиб борилганига қарамай, кўп йўллар бир неча ой ичида яна ёрилиб, бўлакланиб кетади. Бу муаммо сифат назоратининг етарли даражада йўлга қўйилмаганидан далолат беради.

7. Йўл инфратузилмасининг мукаммал эмаслиги
   Йўллар нафақат транспорт воситалари ҳаракати учун, балки пиёдалар, велосипедчилар ва бошқа йўл фойдаланувчилари учун ҳам қулай бўлиши керак. Аммо Ўзбекистонда кўплаб йўлларда пиёдалар ва велосипедчилар учун махсус йўлакчалар етишмовчилиги кузатилади. Бу эса йўл ҳаракати хавфсизлигини пасайтириб, бахтсиз ҳодисаларга сабаб бўлиши мумкин.

Муаммоларни ҳал этиш йўллари
Ушбу муаммоларни бартараф этиш учун бир қатор таклифлар илгари суриш мумкин:

Автомобиль йўлчилари Ассоциациясининг илмий-техник кенгаш мажлисида кўприкларни мустаҳкамлаш масаласи муҳокама қилинди.

2025 йил 28 февраль куни Автомобиль йўлчилари Ассоциациясининг Илмий-техник кенгаши навбатдаги мажлисини ўтказди. Ушбу йиғилишда мавжуд кўприкларни мустаҳкамлаш ва уларнинг меъёрий юкламаларга бардошлилигини ошириш йўллари муҳокама қилинди.

Тадқиқотлар ва муҳандислик тажрибалари шуни кўрсатмоқдаки, кўприкларнинг конструктив барқарорлигини ошириш учун замонавий материаллардан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. Шу муносабат билан мажлисда кўприк конструкцияларини углерод композитли матолар ёрдамида мустаҳкамлаш таклифи кўриб чиқилди. Мазкур материал биринчи марта 1989 йилда Японияда ишлаб чиқилган бўлиб, кейинчалик АҚШ ва Канадада қўлланилган ва 2000 йилдан сўнг Европада ҳам кенг тарқалган.

Углерод композитли матолардан фойдаланиб кўприкларни мустаҳкамлаш усули анъанавий реконструкция ишларига нисбатан самаралироқ бўлиб, янги кўприк қуриш заруриятини камайтиради. Бу нафақат қурилиш муддатларини қисқартиришга, балки катта иқтисодий тежамкорликка ҳам олиб келади. Мамлакатимизда ушбу усулни қўллаш кўприк қурилиш соҳасида янги ютуқларга ва амалий фойдага эришиш имконини беради.

Мажлисда техник кенгаш аъзолари билан бир қаторда кўприкчилик соҳасидаги етакчи олимлар, профессорлар, кўп йиллик тажрибага эга муҳандислар ва ёш тадқиқотчилар ҳам иштирок этишди. Улар томонидан кўприкларни мустаҳкамлашда янги технологияларнинг аҳамияти ва истиқболлари бўйича таклифлар билдирилди.

Илмий-техник кенгаш мажлисида муҳокама қилинган таклиф ва натижалар асосида мамлакатимиз кўприкларини мустаҳкамлашда замонавий технологиялардан самарали фойдаланиш бўйича амалий чора-тадбирлар ишлаб чиқилади.

Эсимда, ёшлигимда кимни уйида қурилиш ишлари олиб борилса, эски бўзилган бинодан чиққан барча қурилиш материалларини алоҳида, тартибга солиб, ёғочини ёғочга, металлини металлга ва керак бўлса ёғочдан михларни суғуриб олиб, тўғирлаб, саришта қилиб қўйиларди. Чунки буларни барчаси кейинчалик қурилишда ишлатирларди.

Бу постдан мақсад ёшликни эслаш эмас, балки замонавий шаҳарсозликда “қайта қуриш (реконструкция) маданияти” ҳақида қисқача тухталиб ўтиш.

Қурилишдаги “кулранг энергия” ёки мужассамланган энергия (серая энергия, воплещенная энергия, embodied energy)нинг атроф-муҳитга СО2 чиқариш бўйича илғор позицияда туради. Қурилиш материалларидан энга катта қисмини цемент ва металл ишлаб чиқаришни ўз ичига олади.

Қурилишда “кулранг энергия” ёки “мужассамланган энергия”- бу қурилиш материалини ишлаб чиқишда ёки бинонинг хаётий циклида сарфлаган энергия. Бу энергия хом-ашё қазиб олиш, қайта ишлаш, ишлаб чиқариш, транспортировка, қурилиш ва утилизацияни ўз ичига олади. Эксплуатация жараёнидаги энергия бундан мустасно.
Бузиб ташланган биноларнинг чиқинидисини утилизация қилиш ҳам энг оғир экологик муаммолардан бири. Тасаввур қилинг бир неча минг тонналаб қурилиш чиқиндисини утилизация қилиш орқали минглаб квадрат ерларни яроқсиз ёки ахлатхона бўлиб ётишини. Қурувчи чиқиндига пул тўлайди бўлди, қолгани унга қизи эмас.

Яқинда бир мақола ўқидим. Германия бўйича 21.7 млн. бино бор экан. Шундан 19 млн. турар-жой бинолари. Қолгани бошқа бинолар. Хар бир киши бошига 490 тонна қурилиш материали тўғри келаркан. Ўртача Европа бўйича 340 тонна. Агар фақат сарф қилинган “кулранг энергия”ни ўзини ҳисобга олганда ҳам, жуда катта сон чиқади.

Бу сон жойида турмайди, албатта. Чунки уй-жой ва бошқа турадги биноларга талаб ошиб бораверади. Шунинг учун, европалик соҳа мутахассислари “Urban Mining” (шаҳар конлари) тушунчасини ишга солишаяпти. Яъни, қимматбаҳо бўлган материалларни қайта ишлаш ва ишлатиш. Бизнинг мавзумиз доирасида бу қурилиш материаллари. Булар ёғоч, ғишт, металл ва шунга ўхшаган материалларни бўзилаётган ёки реконструкция қилинаётган бинолардан олиб, қайта ишлатиш.

Энг қизиғи Базел шаҳрида 70% “Urban Mining” махсулотларини қўллаган ҳолда бино қуришган. Аслида, лойиҳа архитекторлари 100% шу каби материалларни ишлатишни мақсад қилишган. Аммо 70% ни ҳам катта ютуқлигин алоҳида таъкидлашаяпти.

Биз биламиз, хозирда эски саноат ва нотурар жойларини қайта лойиҳалаб, функционал вазифасини ўзгартирган ҳолда жамоат жойларига айлантириш, Ўзбекистонда ҳам яхши йўлга қўйилган. Лекин, конструктив жихатдан ҳолати қониқарли бўлган, нурамаган, сифати яхши биноларни ҳам бузиб ташалб, ўрнига янги турар-жой комплекси ёки бошқа бир бино қуриш, одатий хол бўлиб қолган.

Масалан, "свежий" хабарлардан, Чорсу меҳмонхонаси биноси тақдири. Ўзи аслида ушбу мавзуни чуқур ўрганишимга шу бино ҳақидаги янгилик туртки бўлди. Кейинги пост ушбу бино ҳақида бўлади.

Хўш, айтмоқчиман-ки, ҳамма вақт ҳам бино бўзиб янгисини қуриш шарт эмас. Албатта, деволеперлар учун осони ва арзони - бу бузиб, янги қуриш. Лекин биз атроф-муҳитни, озгина бўлса ҳам тарихий аҳамиятга эга бўлган биноларимизни асрамоқчи бўлсак, энергия самарадорлик ҳақида ўйласак ва замонавий шаҳарсозликдан ортда қолмасликни истасак, шаҳарларимиздаги лойиҳалаш ва қурулиш жараёнларини қайта кўриб чиқишимиз ва ташкил қилишимиз керак, деб ўйлайман.

P.S. Ҳа, айтганча, ота-боболаримиз кўп нарсани билишган барибир.

#Shunchaki_qiziq

Бу транспортнинг номи "Омнибус". Замонавий электробуснинг “катта бобоси”. Россиялик муҳандис Ипполит Романов томонидан ихтиро қилинган. Инновацион лойиҳа 1899 йили Санкт-Петербургнинг қишлоқларида биринчи маротаба синовдан ўтказилган. Ушбу электр автомобил 40 км/с гача тезлашар ва қайта зарядлашмаган ҳолда 65 км юриш имкониятига эга бўлган! Тақослаш учун биринчи Тесла 2006 йили фойдаланишга топширилган ва у тахминан 350 км ни юрар эди.
125 йил олдин ихтирочи 15 киши учун мўлжалланган омнибус лойиҳасини тақдим этади. Ғоялар эса юз йиллардан сўнг амалга оширилди. Ҳозирда эса шаҳар электр транспорти ҳаётимиздан ажралмас қисмга айланган.

✔️ Telegram https:// @UzbekistanAYA) | ?Website http://uzavtoroad.uz/ | ? e-mail https://[email protected]

Бугун 21 октябрь 2024 йил Автомобиль йўллари илмий тадқиқот институти ва Автомобиль Йўлчилари Ассоциацияси хамкорлигида давра сухбати бўлиб ўтди. Сухбат давомида йўл соҳасида меъёрий хужжатлар ва лойиҳалар сифати, қурилиш маданияти ва мавжуд йўлларни сақлаш талаблари бўйича муаммолар кўриб чиқилди.
Суҳбат сўнгида икки ташкилот ўртасида хамкорлик мемарандуми имзоланда. Мемарандум доирасида корхоналар ўзаро илмий ва техник кенгашни бирлаштириш, хамкорликда ўқув семинарлари, кўргазмалар, конференциялар ташкил қилиш хамда кадрлар тайёрлашда хамкорлик қилишга келишиб олдилар.