Shuhrat Matkarimning “Bozor” hikoyasini soʻzlar qoʻriqxonasiga mengzatdim. Odatda qoʻriqxonada u xoh oʻsimlik, xoh hayvonot olamiga mansub boʻlsin, biror turni asrab, koʻpaytirish amalga oshiriladi. Soʻzlar qoʻriqxonasida esa tobora unutilib borilayotgan soʻzlarni asrab qolinadi. Madaniyatlar, urf-odat va, hatto tillar bir-biri bilan qorishib, aralashib borayotgan bugungi kunda oʻz milliy tilimiz qoʻriqxonasi boʻlishi, albatta shart. Bunday soʻzlar qoʻriqxonasi – “Bozor” hikoyasiga oʻxshagan asarlardan iborat boʻladi.
Bir soʻz bilan aytganda “Bozor” hikoyasida insoniylik aqidasi tarannum qilinadi.
Bola paytimizda suv sotgan va qovun-tarvuzni tilimlab yoki kilolab sotgan odamning fe’li aynigan odam deb atashardi. Negaki, suv – Allohning ne’mati, u inson qoʻli bilan yaratilmaydi. Shu bois ham uni tekin ulashish, donishmandlar nazarida, juda katta himmat sanalgan. Qovun-tarvuz esa tirnoqdekkina bitta dona urugʻdan koʻkarib chiqib, palak yozib, quchoqqa sigʻmaydigan mahsulotga aylanadi. Bu ham Yaratganning inoyati. Shu bois ham undan katta daromad olaman deb maydakashlik qilish, koʻpchilikning nazdida fe’li noqislikdan darak beradi...
Hikoyadan oʻqiymiz: “Har bozor Qtoyning anoyi bozori shunday yoki taxminan shunday oʻtadi. Bu yerda savdo, mol talashish, olibsotar-u, dallollarning shovqinidan ham koʻra yaqinlarning quchoqlashib koʻrishishlari, osayishta hol-ahvol soʻrashishlari, bir-birovlarining quvonch-u dardlariga sherik boʻlib goh shodon, goh ma’yus gurunglari ustun. Bozorga odamlar koʻproq diydor, suhbat va koʻngil ochish uchun keladilar. Shunda bu bozorni bozor deyish kerakmi yo boshqacha bir ot qoʻyish kerakmikan, deb oʻylab yurganlarida bir koʻngilsiz voqea hammaning dilini ranjitdi. Kimdir xirrik etib uyulgan qovun uyumi yoniga tarozu oʻrnatib qovunni oʻlchab sota boshladi. Bozordagilar bu odamni ham, qovunning ham qayerdan kelganini bilmasdilar. Hammaning yuragiga sovuq bir his oʻrladi. “Nima bu? Kim bu?” Bu gap Sapar momoning qulogʻiga yetib borganida kampir ogʻir soʻlish oldi:
– Endi bu bozordan ham barakat ketadi, – dedi u tez-tez yoshlanib turadigan kichik va xira koʻzlarini oppoq koʻylagining uzun yengiga artar ekan nadomat bilan. – Bu yerlarga ham olib-sotarlar kelibdi. Ota-buvalarimiz hech qachon qovun-hormizni kilolab sotmagan...
Bozorga, bu gʻaroyib bozorga bir sovuq shamol oralaganday boʻldi. Odamlar endigi bozorlarimiz nechuk boʻlar ekan, deb oʻylanib qoldilar”.
Muallif tasvirlagan bozorga oralagan “sovuq shamol” shitob bilan oʻzgarib borayotgan globallashuv davrining shamoyili. Ma’lum bir hudud kishilari oʻzlari koʻnikkan urf-odatlarni toabad saqlab qolishga intiladilar. Biroq tashqi ta’sirlar natijasida bu urf-odat va ezgu an’analarga “tajovuz” qilinadi. Pirovardida ma’naviy aynish boshlanadi.
Shuhrat Matkarimning “Bozor” hikoyasi oʻquvchini ruhan bedorlikka va ma’naviy hushyorlikka chorlovchi bongdir.
Erpo‘lat BAXT

https://t.me/dillarbazmi

– Assalomu alayku-uum, Sapar xola! – deydi kungura pechday gavdasini iloji boricha egib Sa’dulla polvon oldiga toʻrt-besh kilocha guruch, ikki kilodan sal ortiq qoq oʻrik, oʻn –oʻn besh tovuq yumurta yozib oʻtirgan kampirga kapchaday ikki kaftini choʻzar ekan. – Nichiksiz? Jonlimisiz?
– Kimsaaan? –momo qoʻllarni xira koʻzlariga soyabon qilib boshini koʻtaradi. Uning oriq, mushtday gavdasi faqat teri va suyakdan iborat boʻlib qolgan. Kamirning boshidagi qavat-qavat oʻralgan oppoq katta lachagi boʻyniga ogʻirlik qilayotganday iyagi momoning ikki tizzasiga tegib turadi. – Sa’dullamisan?
– Hovva, menman xola, Sa’dullaman!
– Omon – sovmisizlar? Toʻxtajon farogʻat oʻtiribmi?
– Havvo, yaxshi!
– Kelin qoʻzilamadimi?
– Qoʻzilasa suyunchiliymiz-gʻoʻ! Oʻtiribdi hali.
– Haa, ikki jonini bir bersin ishqilib.
– Aytganingiz kelsin! Doyim tandormi?
– Xudoga shukur, chaqqon.
– Asa, salom ayting. Menam borin. Bol bilan karchika olib kelgan edim.
– Boragʻoʻy, bolam boragʻoʻy. Toʻxtajonga, oqtiqlarga salom ayt. Kelining qoʻzilasa oqtiqlardan birini yubor. Pinsiyadan suyunchi puli qoʻyibman...”
Hikoyaning ushbu sujetida “kungura pechday gavdasini iloji boricha egib Sa’dulla polvonning Sapar xolaga salom berishida, basavlat lachak oʻragan kampirning esa “Omon-sovmisizlar? Toʻxtajon farogʻat oʻtiribmi? Kelin qoʻzilamadimi?” – deya soʻrashishlarida mehr va oqibat, oʻzbekona muomala madaniyati, samimiyat ufirib turadi...
Adib tobora qorishib, oʻz asliyatini uniqtirib qoʻyayotgan xorazmliklarning soʻzlashuv uslubini ham mahorat bilan tasvirlab bera olgan. Hikoyada nafaqat shevaga xos soʻzlar, balki Quyi Amudaryo mintaqasiga xos iboralardan ham unumli foylanilgani tahsinga munosib. Asardagi “tovonglaganicha”, “haz etdi”, “qantarilgan”, “koʻziga chalinmagan koʻliklar”, “sang-sang poʻstin”, “kungura pechday”, “tovuq yumurta”, “oqtiq”, “tuvri”, “yooq”, “nixalayverar ekan” kabi oʻnlab soʻzlar, adabiy til nuqtai nazaridan shevaga xos soʻzlar deb baholanmasligi kerak. Aslida bu soʻzlar qadimiy turkiy tilning nodir yodgorliklari. Ularni tashib kelgan xalq ham endilikda oʻzgarib bormoqda. Radio, televidenie yoxud madaniy, iqtisodiy munosabatlarning jadal rivojlanishi hamda boshqa mintaqa aholisi bilan uzaro aloqalari kuchayishi natijasida shevalar ham oʻzgarib bormoqda. Ayrim hududlarga xos boʻlgan soʻzlashuv uslublari endilikda keskin oʻzgarishlarga uchramoqda.
Ulugʻ adib Abdulla Qahhor oʻzbek tili muammolariga bagʻishlangan maqolalarida oʻzbek tiliga chetdan atamalarni olib kelavermasdan, shevaga xos boʻlgan soʻzlarni iste’foda qilish lozimligi haqida ta’kidlab oʻtadilar. Jumladan, xorazmliklar shevasiga xos “uvildiriq” soʻzining ruscha “ikra” soʻzi oʻrinida qoʻllanilishiga Abdulla Qahhorning munosib hissasi ham bor.
Uzoq yillar davomida oʻzbek tiliga rus tilidan juda koʻplab atamalar “suqulib” kirib kelganidan tashvish chekdik. Endilikda ingliz, nemis va koreys, xitoy tillaridan ham yot soʻzlar kirib kelmoqda. Bu esa milliy tilimiz taraqqiyotiga jiddiy putur yetkazishi mumkin. Xorijiy soʻzlarni oʻz aslicha milliy tilimizda qoʻllash madaniyatsizlik sanaladi, albatta.
Dunyoda har bir soʻzning biror bir muqobili mavjud boʻladi. Muqobili boʻlmagan soʻzning oʻzi boʻlishi mumkin emas. Adabiy tilida muqobili boʻlmagan soʻzlar, Abdulla Qahhor ta’lim berganidek, shevalarimizda uchrashi aniq. Shu boisdan ham bugungi kunda shevalarni adabiy til nuqtai nazaridan kamsitish va ularni istifoda etishni cheklashga yoʻl qoʻymasligimiz zarur.
Dunyoda turkiy xalqlar birdamligi, ularning umumturkiy oʻrta soʻzlashuv tilini shakllantirish haqida bong urilayotgan ayni pallada shevalar muhim ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Chunki har bir sheva qaysidir turkiy xalqning adabiy tilining ziynati sanalishi mumkin.

**SOʻZLAR QOʻRIQXONASIDA
KEZINMA

Shuhrat Matkarimning “Bozor” hikoyasini oʻqib...**

Adabiyot har doim yangilanishni talab qiladi. Bu ehtiyoj yoki tamoyilga aylanmagan boʻlsa ham nafis soʻz san’atidagi yangilanish, oʻzgachalik hamisha olqishga sazovor boʻlib kelgan. XX asrda oʻzbek nasri jadal rivojlandi. Abdulla Qodiriy tamal toshini qoʻygan roman va hikoyanavislik Oybek, Abdulla Qahhor, Said Ahmad, Asqad Muxtor, Shuhrat kabi adiblar yaratgan maktablarda oʻziga xos tarzda boshqacha boʻy koʻrsatdi. Soʻz kimyogari sifatida e’tirof qilingan Abdulla Qahhorning nasriy uslubi XX asrning 50-60 yillarida keng urfga kirib, nasrda badiiy asar yaratish deganda qahhorona uslub an’anaga aylanib ulgurgan edi. Bu davrlarda qalam tebratgan koʻpgina yosh qalamkashlar uchun bu uslub andaza vazifasini oʻtagani – ularning har bir ijod namunalarida yaqqol koʻzga tashlanib turishi sir emas.
1960-yillarning oxirlariga kelib Shukur Xolmirzayev va Oʻlmas Umarbekovlarning psixologik-dramatizm bilan sugʻorilgan hikoyalari an’anaviylikdan biroz chekingan holda izlanishning yangi qirralari kashf etila boshlaganini namoyon qila oldi. Koʻp oʻtmay 1970-yillarda Togʻay Murod mutlaqo oʻzgacha ijodiy uslub bilan adabiyot otligʻ maydonda adl boʻy koʻrsatdi.
Oʻz davrida Togʻay Murodning nazmga koʻkaldosh uslubini tanqid qilganlar, qoralaganlar koʻp boʻldi. Ularning aybi, menimcha, roman, qissa va hikoyalarning yozilishi boʻyicha adabiyot nazariyasi sifatida talqin qilingan qoidalarga mahkam yopishib olganliklarida boʻlsa kerak. Oʻz qarashlari va munosabatlariga ana oʻsha “temir qoida”ning daxl qilinishiga yoʻl qoʻymagan muxlislargina Togʻay Murodni oʻz davri adabiyoti uchun hodisa sanadilar. Aslida Togʻay Murodning yutugʻi – xalqona tilni oʻz asarlariga ortiqcha sayqal va bezaklarsiz koʻchira olganida edi. Yozuvchi oʻzbek tili, oʻzbekona soʻzlashuv uslubi, ba’zi otaxon adiblar oʻz asarlarida tasvirlaganidek, adabiy til qolipidan iborat emasligini isbotlay oldi.
Darvoqe, jaydari va tanti millatning til jozibasi mintaqalarda istiqomat qilayotgan odamlar soʻzlashuvlarida oʻz aksini topgan. Ularni sheva deb ham boʻlmaydi. Ular qadimiy turkiylarning sochilib ketgan javohirlaridir. Togʻay Murod ana shu javohirlarni oʻz asarlarida mahorat bilan qoʻllay oldi. Adib, asosan, Surxon vohasi aholisining soʻzlashuv uslubini qissalariga koʻchiradi. Ularni oʻqiganingizda goʻyo Vaxshivor togʻlari bagʻrida taralayotgan chanqovuz ohanglarini tinglagandek boʻlasiz. Yoxud soʻzlar jozibasidan bahramad boʻlganingiz sayin Boysun baxshilari doʻmbirasi saslari ruhingizga ma’naviy bir halovat bagʻishlayotgandek tuyulaveradi. Bu, albatta ijodkorning soʻz qudratining salmogʻini anglatadi.
Xorazmlik taniqli adib Shuhrat Matkarimning ijodiy uslubida ham Togʻay Murod asarlari singari adabiy joziba jilvalanib turadi. Toʻgʻri, Shuhrat Matkarim oʻz nasrini Togʻay Murod singari shoirona ohanglarga yoʻnaltirmaydi. Biroq uning ijodida ham soʻz jozibasi jilvalanib turadi. Xususan, “Bozor” hikoyasi Quyi Amudaryo mintaqasida tobora tanqislashib borayotgan soʻzlarning koʻproq qoʻllanilgani bilan e’tiborli sanaladi.
Hikoyani oʻqirkansiz, sodda va samimiy odamlarning bir-biriga munosabati, soʻzlashuv uslubi xuddi tarixiy film singari Sizni hayratga soladi. Globallashuv jarayonlari shitob bilan kechayotgan bugungi kunda avloq bir mintaqa – Qtoy ovulidagi odamlarning bir-biriga juda mehr-oqibatli insonlar ekani oʻquvchining havasini qoʻzgʻaydi.
Bozorda u-bu sotib oʻtirgan Sapar xola bilan devkelbat Sa’dulla polvonning uchrashib qolib, hol-ahvol soʻrashganini muallif shunday tasvirlaydi:
«...Polvon esini bilganidan beri shu bozorga keladi. Bola vaqtida uni bu yerga otasi ergashtirib kelgan. Oʻ-oʻoʻ, u vaqtlar. Bola boʻlgani uchunmi yo boshqami u vaqtdagi bozor ham, yozda oq kuylak-ishton kiygan, qishda sang-sang poʻstinlarga oʻranib oladigan chollar ham, Qilich baliqchining qozon boshida osib qoʻyilgan 100-120 kilolik laqqasidan kesib qovurib bergan baligʻining mazasi ham boshqachaday tuyuladi.

SENING NOMING ✨

?Muallif:
Erpo'lat Baxt ✍

?Ijroda:
Feruza ?

ЭЙ ЎЗИДАН КЕТГАН КАС

Эй ўзидан кетган кас,
Дор устидан юрсанг ҳам,
Қанотини қайириб,
Сор устидан юрсанг ҳам,
Ҳамиятнинг устидан,
Ор устидан юрсанг ҳам,
Сенга босиб ўтарга
Қалбим асло йўл эмас!

Шуҳрату шонни қониб
Шароб каби ич, майли.
Бу дунёнинг жумбоғин
Бир ўй ила еч, майли.
Кибру ҳаво домида
Бўй чўз, кўкдан кеч, майли.
Ҳар бир юрак – бир бўстон,
Саҳро эмас, чўл эмас!

Азал халқда шул таомил:
Эллашганнни – эр дерлар.
Ҳар ғарибу мискин-ла
Диллашганни – шер дерлар.
Баланд адир, тоғни ҳам
Ўстиргувчи ер дерлар.
Бу донолар ҳикмати,
Ёғиб ўтган дўл эмас.

Илдизинг шул заминда,
На қулатар шамол бор.
Кимки ўзга маъвода
Санқир экан – завол бор.
Ким Ватанга фидодир,
Унга бахт бор, камол бор.
Юрса сўл ҳам ўнг бўлғай,
Ўнги эса сўл эмас.

Э.Бахт

https://t.me/erpolatbaxt

ЮРТИМ ОҚШОМЛАРИ

Оқшом чўкар. Қораяди қош,
Хотиржам хомуза тортади борлиқ.
Ўзбекистон – дуогўй халққа
Тинчлик – Ҳақдан берилган ёрлиқ.

Булбул сасин босади соҳир
Айвонлардан таралган алла.
Толемандлик муҳити ичра
Ором олар сокин маҳалла.

Оқшомлари гўзал ўлканинг
Сулув бўлар кўрган тушлари.
Тонгга қадар бахтингни алқаб
Сано айтиб чиқар қушлари.

Кекса гужум остида ширин
Сирлашади севишган диллар.
Сўриларга дорбоз қизлардек
Чирмашади номозшомгуллар.

Шундай ажиб, чексиз тароват
Таралади ҳар битта йўлга.
Оқшомларинг эртакдек тотли,
Ўзбекистон – серфайз ўлка!

Эрпўлат Бахт

https://t.me/erpolatbaxt

Ҳа, мен Гўзалга чўгирма совға қилдим. Бу табаррук бош кийимни ўтмишда ота-болаларимиз қаторида босқинчи қонхўр Кирнинг бошини мешга тиққан Тўмарис момомиз; Гўрўғлидек манаман деган йигитларни елкаси оша даст кўтариб ерга урган Хирмондали; Хоразмни сувсизлик ила хароб қилишни ният қилиб, асов Амударёни тўғон билан бошқа томонга бурмоқчи бўлган ғаним ҳукмдорни оқилона тадбири билан мот қилган Тўрабекхонимлар ҳам шараф билан кийиб ўтишган.
Гўзал Бегимнинг адабиётга, сўз дунёсига жасоратли, матонатли ва шарафли хизматларини уддалаш манаман деган эр кишининг ҳам қўлидан келиши қийин. Шу боис унинг азиз бошига чўгирма ярашади деб ўйладим.
Дарвоқе, ҳамқишлоғим, қариндошим бўлмиш шоира Дурпошшо Худойназарова янги ёзган шеърини менга ўқиб бериб турарди. Гўзал Бегимга бағишланган юракдан тўкилган ажойиб бу шеър “Сен дарёсан, Амударёсан!” дея ниҳояланар экан. Шеърнинг ўзига хос жозибасидан қанчалик таъсирланмай, барибир 25 йиллик муҳаррирлик тажрибамни ишга солгим келиб қолди.
– Охирги мисраларни
“Сен дарёсан, Гўзалдарёсан,
Сен дарёсан, Бегимдарёсан!”
деб ўзгартирсангиз янада чиройли чиқарди, – деган фикрларни билдирдим.
Дурпошшо опанинг кўзлари қувончдан порлаб кетди. Ҳақиқатан ҳам Гўзал қайсидир мухлислари наздида осмон баробар юксак чўққи, яна кимларнингдир наздида эса – дарё – Гўзалдарё, Бегимдарё!
Мен ҳар доим адабиётимиз қоялари ва дарёлари кўпаяверишининг дуогўйи бўлганман...
Эрпўлат Бахт

Ана шундай кунларнинг бирида Гўзал Бегим мамлакатимизнинг турли вилоятларида яшовчи ўнлаб болалар шоирларининг китоблари Ғофур Ғулом номидаги нашртиёт-матбаа ижод уйи томонидан кўп минг нусхада чоп этилишига бош-қош бўлди. 3000-5000 нусхада босилиб чиққан китоблар учун муаллифлар яна мўмайгина қалам ҳақи ҳам олишди.
Раҳматлик ҳазорасплик болалар шоири Қўзи Исмоилни йўқлаб борганимда у: “Ахир бир сўм тўламасдан ҳам китоб чиқаришнинг имкони бор экан-ку! Гўзал қизимга қандай миннатдорчилик билдиришга ожизман”, – деган эди кўзларига ёш тўлиб.
Қўзибой ака изланувчан, “топилдиқларга ўч” шоир эди. Гўзал Бегим ёрдам қўлини чўзгунга қадар у пайғамбар ёшидан ўтиб ҳам бирор марта давлат ёки нашриёт ҳисобидан китоб чиқартиролган эмас. Асли касби ўқитувчи бўлган бу инсон ойлиги ёки нафақасидан тежаб-термаб йиққан пуллари эвазига соноқли ададларда китобларини чиқартириб юрарди.
Гўзал менинг “Лофчи хўроз” номли китобимни 5000 нусхада чоп қилинишига бош-қош бўлди. Китобни нашрга тайёрлаш жараёнида кўпчилик наздида модерн шоира деб танилган Гўзал Бегим болалар адабиётини ҳам борлиғи билан ҳис этолган ижодкор эканига амин бўлдим. Унга юборган шеърларим китоб бўлиши учун чиройли ном топишда жуда қийналгандим. Ҳар хил вариантларни териб ташладим. Шунда Гўзал:
– Китобингиз учун “Лофчи хўроз” деган ном жуда маъқул. Бу ном болажонлар эътиборини тезда ўзига тортади, – деб қолди.
Унинг бу сўзларини эшитиб тилла топган гадойдек қувониб кетганман.
“Лофчи хўроз” менга омадларни етаклаб келди. Нашриётдан 5000 000 га яқин қалам ҳақи, яна китоб қўлимга тегди. Орадан сал ўтмай мамлакатимизнинг бошқа нуфузли нашриётларидан ҳам болалар асарлари бўйича таклифлар келиб тушди ва бу ҳозир ҳам давом этмоқда...
Пойтахт Тошкент тугул, Хоразм марказидан ҳам анча олис ҳудудда – Амударё қайирларига туташиб кетган қишлоқда яшайман. Мен ўзимни адабий муҳит ҳаволари уфириб турган манзилда умримни яшаб ўтаётгандек ҳис қиламан. Бу ҳиссиётни менга ҳазрат Матназар Абдулҳаким, ҳазрат Турсунбой Адашбоев, ҳазрат Анвар Обиджонлар қатори Гўзал Бегим бағишлади, инъом қилди. Шу боисдан ҳам бу сиймоларни мўъжазгина овулимдан муҳташамлиги кўриниб турган юксак қояларга ўхшатаман.
Гўзал Бегимнинг юрак қояси менинг илинжлар оташида жизғанак бўлган юрагимга соя беради. Гўзал Бегим руҳият қоясига туманлар парда сололмайди. У менинг кўзларимга мангу сингиб кетган...
Яқинда ўзбекнинг янги ва тиниқ овозли хассос шоираси, теран нигоҳли адабиётшунос, бедор руҳиятли журналист Гўзал Бегим 50 ёшга тўлди. Бу тўймонанд сана ижодкор туғилиб, камолга етган Хоразмда катта тантаналар билан нишонланиши шарт ва муҳим эди. Бу ҳақда маънавий асилзода зиёли, филология фанлари доктори Дилшод Ғойибов ҳамда Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси вилоят бўлими раҳбари Гавҳар Ибодуллаевага сўз очганимда, ўйланишга ҳам ҳожат қолдирмасдан, фикримни қўллаб-қувватлашди.
Шоира ўзининг дилдош яқин дўстлари: “Ғунча” журнали бош муҳаррири, таниқли болалар адиби Дилфуза Шомаликова, шоир ва таржимон Вафо Файзуллоҳ, дилбар шоира Ойдиннисалар билан ташриф буюрди. Урганч давлат университетида бўлиб ўтган ижодий учрашувга қадам ранжида қилган филология фанлари доктори, профессор Қозоқбой Йўлдошевнинг Гўзал Бегим ижоди ҳақида сўзлаган таъсирли бир нутқ олқишлар билан қаршиланди...
Тантаналар шоира туғилиб ўсган табаррук эл Қўшкўпир туман Маданият уйида, Маъмун университетида ҳам давом этди.
Бир гуруҳ талаба ёшлар каминадан ўфкаланди: “Биз Гўзал опанинг шеърларига мусиқа басталаб, қўшиқ қилган эдик. Шуни ижро қилишга вақт бўлмади-я!”
Гўзал Бегим – модерн шоира. Лекин унинг аксарият шеърларини дилтортар қўшиқ қилиб куйлаш мумкин. Чунки уларда “бир ҳовуч юрак” ҳарорати акс этиб туради.
Дарвоқе, Урганч давлат университетида бўлиб ўтган тантанали тадбирда Гўзал Бегимни қутлуғ 50 ёш билан муборакбод қиларканман, унга модерн услубдаги совға бўлсин деган ниятда хоразмликларнинг миллий бош кийими – чўгирма туҳфа қилдим. Залда бир танишим: “Қачон қараманг, ёш боладек бачканалашиб юрасиз-ей!..” – деди атай жиғимга тегиш учун.

E. BAXT:
ГЎЗАЛЛАШГАН КУНЛАР ҲАҚИДА АЙТАРИМ
Эссега қоралама.
Гўзални илк бора қаерда ва қачон учратганимни аниқ-тиниқ эслайман. Бу унчалик муҳим эмаслиги учун ҳам бу ҳақда ҳеч қачон гапирмаганман. Лекин унинг ижоди билан танишиб, руҳият манзараларининг муҳибига айланганимга ҳам, мана, чорак асрдан ошибди. Шоиранинг илк бора “Сукунат жаранглари” китобини ўқиб жуда таъсирланганман. Ташбеҳларга ташбеҳларнинг уланиб келиши, чуқур тафаккур ва мушоҳадага ундовчи сатрлари мени чексиз ҳайратлар қаърига тортиб кетган эди. Бу китобдан олган таассуротларимни “Ойга борар йўл чизгиси” мақоламда тўлиқ ифодалашга ҳаракат қилганман. (Қаралсин: “Мунаққидлар давраси. 1-китоб. “Xorazm yoshlari” НМУ. Урганч – 2023”). Ўшанда Гўзал Бегим ожизона наздимда ўсаётган чўққига менгзаб кўринган. Йиллар ўтиб эса ҳиссиётларим алдамаганига гувоҳ бўлиб турибман...
Янглишмасам, у 2000 йилда онаизоридан айрилган эди. Ўшанда унинг чеҳраси жуда синиқиб, овозлари ҳам маъюс тортиб қолди. Уни Урганч автошоҳбекатидан Тошкентга жўнайдиган автобусда кузатарканман, азанишин кайфиятдаги ёш қаламкашнинг кўзларида некбинлик ва ўзига бўлган катта ишонч милтиллаб турганини кўргандек бўлдим.
– Мен Москвадаги Олий Адабиёт курсига ўқишга кетмоқчиман, – деган эди у ўшанда.
– Ҳозир бу курсга Россиядан бошқа давлат вакилларини фақат шартнома – пул тўлаш орқали қабул қилишади. Қийналиб қоласиз-ку! – дедим мен унга ачинганимдан.
– Иқтисодий қийинчиликлар мен учун қўрқинчли эмас. Энг даҳшатлиси – адабий ва маънавий қашшоқлик, – деб жавоб берган эди менга Гўзал Бегим.
Гўзал билан хайрлашарканман, Урганчдан она қишлоғимга келгунча шууримда унга бағишланган шеърларим туғён урди:
Сиғмай қолдинг бу он, лаҳзага,
Қалбинг учун йўқ бирор мезон.
Қаламингга қўниб ўтади
Биз энтикиб, қўмсаган азон.

Яхши бор, дўст, ортингда маҳзун
Эргашур дил соғинчи – шамол.
Яхши бор, дўст! Тушундим, бунда
Қолишинг кўп завол, қолишинг малол.

Кўма бошлар бугунни ҳайрат
Ва ўрайди мафтункор тилсим.
Очиб ўтдинг қайси куч билан
Келар куннинг эшигин сим-сим.

Дўстинг борки, орқада қолган,
Дўстинг борки, қолмиш кечада.
О, ғолибам, ўтиб борурсан
Бизга индин бўлган кўчадан.
(Қаралсин: “Дил тафсири”. “Xorazm yoshlari” НМУ. Урганч – 2021).
Ҳа, ўша кезлардаёқ Гўзал Бегимнинг ўз даври қаламкашларидан анча илгарилаб, биз учун индин бўлган кунларга етганини англаб етганман.
У ўша кезларда унча бой яшамасди, бироқ унинг сўзга эътиқоди бор эди. У ёбонларда адашиб униб қолган эрта кўклам бинафшасига менгзарди, аммо қалбида ям-яшил илинжлар ястаниб ётарди. У синчалакдек бир қиз эди ва лекин юрагида жасорат узун қанотларини ёза бошлаган эди.
Гўзал Москвадан тамомила бошқача адабий қиёфада қайтиб келди. У ўсган, чўққига айланиб улгурган эди. Унинг озод овозлари уммонлар оша Америкада, Ветьнамда, Туркия ва Россияда янграганида мен унинг ўсувчан чўққига айлана олиш қобилиятига тан берардим.
Забардаст шоир, устоз Омон Матжон: “...Хоразмда тоғлар қуёш юзини тўсиб қўймаслик учун инсон шаклида юришади...” деган эди ўзининг “Сени яхши кўраман” китобида.
Гўзал Бегим ана шу тоғларимиздан биридир. У пойтахт адабий муҳитида осмон билан бўйлашиб турган бизнинг Хоразм тоғимиз саналади. Тоғ бўлиш хусусияти Гўзал Бегим феноменидир десам, ҳеч қачон муболаға бўлмайди. Бу фикримни исботлаш учун шу ўринда устоз Турсунбой Адашбоевни эслашга тўғри келади.
Раҳматлик Турсунбой ака ўзбек болалар адабиёти учун улкан хизматлар қилган забардаст инсон эдилар. У киши ҳар ҳафта-ўн кунда мамлакатимизнинг олис-олис қишлоқларида яшаб, қалам тебратаётган болалар шоирларига қўнғироқ қилиб, ҳол-аҳвол сўраб турарди. Яхши асарларини пойтахтдаги турли даврий нашрларга бериб, чоп қилдирар ва китобларини нашриётлар режасига киритишга бош-қош бўларди.
Фидойи ва меҳрибон устозимиз барвақт орамизни тарк этгач, болалар шоирларининг аксариятини ҳеч ким эсламай қўйди. Улар ёзган асарларини қаерда нашр қилдиришни билолмасдан ўз ёғида ўзлари қоврилиб юришарди.

Шунингдек, Қирғизистон Республикасида нашр қилинган "Эл дўстлиги" номли антологияда бир туркум шеърларим эълон қилинибди.