Бүгін Ахметтің бес томдық, Мағжанның үш томдық академиялық жинағы көпшілікке таныстырылды. М. Әуезов атындағы Әдебиет институты дайындап, Түркі академиясы басып беріпті. Ғажап қазына!

"Айқын" сайтына шыққан сұхбатым.

Жалғасы: Себебі ұлтты жұту, ойран қылу - бұл бізде жоқ, болуы да мүмкін емес. Өлгеніңді жасырасың, көмгеніңді қайтесің дегендей - бізге бұғуға болмайды. Бұл ірі орын [Бутырка, ОГПУ] болғасын біз айтпағанда кім айтады? Жығылсаң нардан, ажалың әлдеқайдан. Бұл жерге келген соң тәуекелмен санасуға тиіс. Енді қорғанудың жөні жоқ. Көп болса қазақ үшін құрбан болармыз. Онда тарихи борышымызды өтеген боламыз. Сен жаныңдағылармен сөйлесіп жазып бер, алдымен шығып, терезеден бер, байқап сақ болып”.
P. S.: Бұл төте жазумен жазылған Мырзағазы хатының қысқартылған нұсқасы. Абақтының 70-камерасындағы Мырзағазы серуен кезінде арадағы қабырғаның екінші бетіндегі 62-камерадағы Міржақыпқа лақтырған хатты бақылаушы қолына түсірген. Хат Т.Жұртбай жариялаған мәтін бойынша берілді.

Бүгін Үкімет отставкаға кетіпті. Кейбір телеграм-каналдар «келесі премьер кім?» деген сауал қойып жатыр екен. Біз де Алаш премьерлері деген тақырыпқа еркін толғаныс жазып қояйық.
Алаш қайраткерлерінің ішінде премьер-министр шенін иеленген алғашқы қазақ – Мұхаметжан Тынышбаев. Мұхаң теміржол инженері, Қазақстанның оңтүстігінде қазіргі автомобиль жолдары мен Түрксібті салуға орасан зор, қайталанбас үлес қосқан азамат. Мемлекеттік Думаға депутат болып сайланған. Санкт-Петербургтен оқ бітірген. Аса білімді, кеңпейіл жан. Бірақ, менің ойымша, Мұхаң саясаткер емес. Халқының болашағы үшін, білімі мен беделіне қарай амалсыз саясатпен айналысқан. Тіпті, Қоқан қаласында Түркістан үкіметінің төрағасы болып сайланған жиынның өзіне бұл қалаға үй-ішін алып кетуге келіп, съезге Мұстафа Шоқайдың шақыруымен қатысқан. Мұхаметжанды үкімет төрағасы етуге ұсыныс тастаған да Мұстафа болса керек. Өйткені, осы съездің негізгі ұйымдастырушысы – Шоқай. Бұл сөзіміз М.Тынышбаевтың тұлғасын әсте де кемсіту немесе төмендету емес. Тынышбаевтың қазаққа жасаған еңбегі бұл пікірден кеміп қалмайды.
Түркістан автономиясының екінші премьері – Мұстафа Шоқай. Сол кезде жасы небәрі 28-де. Тіпті, 28-ге үкімет төрағасы болып сайланғаннан соң, бес күннен кейін толған. Нағыз саясаткер адам – Мұстафа. Бәлкім, сол кезде тәжірибесінде кемдік болған да шығар, бірақ табиғаты саясаттың адамы. Әттең, Түркістан мұхтариатының ғұмыры тым келте болды.
Ал, Алашорда төрағасы – Әлихан Бөкейхан. Әлиханның саясатқа ерте араласқанын, тәмам қазаққа саяси күресті, ұлт-азаттық жолындағы жанқиярлық жолды үйреткенін айтып жату да артық. Одан гөрі, Әлиханнан кейінгі толқынның ішінде, ел басқарудағы таңдау кімге түсер еді деген сауал маған үнемі қызық. Әлихан өз миссиясын орындап, саяси сахнадан кеткен соң, қазақтың саяси көсемі сол кезде кім болар еді деп ойлайсыз? Қияли сұрақ десеңіз, жауап бермеуге болады.

Жаһанша Орынбордағы съезден қайтқан соң, қыс ішінде Орал облысының съезін ұйымдастырады. Сол съезде Мәскеуге бару туралы шешім қабылданыпты. 1918 жылдың наурыз айында Жаһанша мен Халел, Кәрім Жәленов үшеуі Совет үкіметінің басшылары Ленин және Сталинге жолығады. Орынбор съезінің қаулысын көрсетіп, Алаш автономиясын мойындауды сұрайды. Сталин осы кездесуден соң, Семейдегі Әлихан, Халел Ғаббасов, Райымжан Мәрсековтерді төте телеграфпен (телефон емес) сөйлесуге шақырады. Мәскеу сапарынан Жаһанша мен Халел 12 миллион сом ақша алып қайтыпты. Сталин берген. Бірақ, жолда оны Саратов қаласының большевиктері тәркілеп алған екен.
Тарихшылар бұл сапарға Досмұхамедовтерді Алашорда басшылары жіберді деп жазады. Бірақ, нақты дерек көрсетпейді. Ал Жаһанша тергеуге жауабында “Орал съезінің шешімімен бардық” дейді. Семейдегі “Абай” журналы да “Кремльмен сөйлесіп жатқан сабаздарың екі Досмұхамедов екен” деп жазған. Яғни, бұл сөзде сүйсіну де, олардың барғанына таңдану да бар.

208 жауап. Сұлтанмахмұт 38 пайыз; Дұрысы Міржақып 37 пайыз. Мағжан 18; Жүсіпбек 5; Ахмет 2 пайыз. Яғни, сұрақ шатасатындай болыпты.