Bu moslashuvlar chaqaloqning rivojlanishi va hayoti uchun kerakli muhitni yaratishda muhimdir.

Nevrologik plastisitlik, bu miya va asab tizimining o'z tajriba va o'rganishlarga javoban o'zgarish qobiliyatidir. Ushbu jarayon, xotira shakllanishidan tortib, onalik roligacha bo'lgan turli biologik jarayonlarni qo'llab-quvvatlaydi. Tug'ruqdan keyin yuzaga keladigan plastisitlik, onaning yangi chaqaloq bilan bog'liq mas'uliyatlariga moslashuvini ta'minlaydi va bu jarayonda eski og'riqli tajribalarni minimallashtirishga yordam beradi.

Tugʻruqdagi ogʻriq qanday unutilishi haqida oʻta ilmiy post.

Nevrologik plastisitlik — bu miya va asab tizimining o'zining tuzilishini va funksiyalarini tajriba va o'rganish jarayonlariga javoban o'zgartirish qobiliyatidir. Bu qobiliyat inson hayotining barcha bosqichlarida mavjud, lekin bola va o'spirinlik davrida u ancha kuchli bo'ladi. Kattalarda ham plastisitlik mavjud bo'lib, u yangi mahoratlarni o'rganish, jarohatlardan keyin tiklanish va xotira shakllanishida muhim rol o'ynaydi.

Nevrologik plastisitlik asosan sinapslar darajasida amalga oshadi. Sinapslar neyronlar orasidagi aloqalar bo'lib, plastisitlik bu sinapslarning mustahkamlanishi yoki zaiflashishi orqali amalga oshadi. Ushbu jarayon bir necha asosiy molekulyar mexanizmlar yordamida amalga oshiriladi:

BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor) va boshqa neyrotrofik omillar sinapslarni mustahkamlashda muhim rol o'ynaydi. Ular yangi sinapslarning shakllanishini va mavjud sinapslarning faoliyatini yaxshilaydi.

Glutamat va GABA kabi neyrotransmitterlar sinapslarda uzatiladigan signalning kuchini boshqaradi. Glutamat NMDA va AMPA reseptorlarini faollashtiradi, bu esa uzoq muddatli potentsiallanishga (long-term potentiation, LTP) olib keladi — bu plastisitlikning molekulyar asosi hisoblanadi.

NMDA reseptorlari faollashganda kalsiy ioni hujayra ichiga kiradi va bu ikkilamchi messenjyorlar zanjirini ishga tushiradi. Bu zanjir sinaptik oqsillar sintezini boshqaradi, natijada sinapslarning mustahkamlanishi yoki yangi sinapslarning shakllanishi yuz beradi.

Struktural plastisitlik — bu neyronlarning morfologik o'zgarishlarini o'z ichiga oladi. Bu jarayon yangi dendritik shoxchalar va tikanlarning shakllanishi, shuningdek, aksoplardan yangi ulanishlar paydo bo'lishi orqali amalga oshadi.

Yangi tajriba yoki o'rganish jarayoni natijasida neyronlarning dendritik tarmoqlari kengayadi va yangi tikanlar shakllanadi. Bu tikanlar yangi sinapslarni hosil qiladi, bu esa neyronlarning o'zaro aloqasini mustahkamlaydi.

Yangi tikanlar va sinapslar shakllanayotganda, kam foydalaniladigan sinapslar zaiflashadi yoki yo'qoladi. Bu jarayon "o'rganish" yoki "ununutish" bilan bog'liq bo'lishi mumkin.

Xotira shakllanishi va saqlanishi plastisitlikning markaziy elementlaridan biridir. Uzoq muddatli xotiralar sinapslarning doimiy o'zgarishi natijasida saqlanadi. Ushbu jarayonlar gipokampusda, xususan, yangi ma'lumotlarni saqlash va ularni uzoq muddatli xotiraga o'tkazishda amalga oshiriladi.

Bu sinaptik plastisitlikning asosiy mexanizmlaridan biri bo'lib, u uzoq muddatli xotiralarni saqlash uchun zarurdir. LTP jarayonida sinapslarda signallarni uzatish samaradorligi ortadi, bu esa sinaptik aloqalarni mustahkamlaydi va uzoq muddatli xotira hosil bo'lishiga imkon beradi.

Bu plastisitlikning yana bir mexanizmi bo'lib, kam foydalaniladigan yoki ortiqcha sinapslarni zaiflashtiradi yoki yo'q qiladi. LTD yordamida miya resurslarni tejaydi va faqat kerakli ma'lumotlarni saqlashga harakat qiladi.

Tug'ruqdan keyin onaning miyasida struktural va funktsional o'zgarishlar yuz beradi. Bu o'zgarishlar yangi chaqaloqqa g'amxo'rlik qilish va onalik vazifalarini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan neyron aloqalarni shakllantirish uchun muhimdir.

Tug'ruq jarayonida va undan keyin gipokampusdagi plastisitlik jarayonlari, masalan, sinaptik o'zgarishlar, yangi xotiralarning shakllanishiga va ular bilan bog'liq his-tuyg'ularni qayta ishlashga yordam beradi. Bu jarayonlar tug'ruq paytida his qilgan og'riqni qayta baholash va yangi onalik tajribasiga moslashtirish uchun muhimdir.

Prefrontal korteks o'zining plastisitligi bilan xotira, qaror qabul qilish va his-tuyg'ularni boshqarishda muhim rol o'ynaydi. Tug'ruqdan keyin bu hududlarda onalik bilan bog'liq vazifalarga moslashuv o'zgarishlari sodir bo'ladi.

Evolyutsion nuqtai nazardan, nevrologik plastisitlik har doim omon qolish va moslashish uchun muhim omil bo'lib kelgan. Tug'ruq jarayonidan keyingi plastisitlik, chaqaloqqa muvaffaqiyatli g'amxo'rlik qilish uchun zarur bo'lgan kognitiv va emosional moslashuvlarni ta'minlaydi.

Ҳужайра ичидаги маҳбус

1976 йилда Докинс "Худбин ген" ни нашр этди. Докин тушунтиришига кўра "атиргуллар, пашшалар, шилимшиқ моғорлар, салянгозлар, кондорлар, жирафалар, одамлар - биз ҳаммамиз шунчаки генларни кўпайтириш учун асбоблармиз. Бизнинг дизайнларимиз ва хатти-ҳаракатларимиз генлар томонидан кейинги авлод учун курашдагина яратилган".

Организм ген учун оддий восита эканлиги ҳақидаги бу ғоя бугунги кунда ҳукм сураётган ҳаётга "ген-марказли" қарашга туртки бўлди. Докинс учун ҳужайралар ўз-ўзидан мавжуд эмас. Товуқ - бу геннинг ўз нусхаларини яратиш усули, тухум эса товуқни яратиш орқали бунга эришиш учун воситадир. Ҳайвонлар ўз наслларига ғамхўрлик қиладилар ва одамлар бир-бирига фидокорона муносабатда бўлишади, чунки уларнинг геномларидаги индивидуал генлар келажакка яна бир авлод ўтказиш имкониятларини максимал даражада оширишга ҳаракат қилмоқда. Бу кучли ғоя, лекин ҳужайранинг ролини ҳисобга олмаган ҳолда, у ҳаёт тарихининг муҳим қисмини кўмиб ташлайди. ДНК ҳар қандай нарсанинг режаси бўлса, у ўзининг нусхаларини яратиш режасидир. Бироқ, Докинс генга асосланган дунёнинг расмини яратиш учун кўп нарсаларни эътиборсиз қолдиради ва соддалаштиради. ДНКни нусхалаш муҳим бўлиши мумкин, аммо унинг ишини бажариш учун қўшимча механизм ва ажратилган жой талаб қилинади. Ҳужайра бу фаолият учун жуда муҳимдир. Агар ген ўзини шакллантирганда ҳамда марказий бўлганида ўз атрофида барча ва барча нарсани ҳосил қила оладиган бўлса биз педри идишига ДНКни солиб, унга ҳар куни озиқа бериб узоқ вақт кутсак ҳаёт шакларини олишимиз керак. Лекин ҳеч қачон ҳаёт шакларини олмаймиз. Чунки ДНКнинг ўзи ҳеч нима. Тирик организмлар ҳужайралардан, ҳужайралар оқсиллардан иборат ва бу иккала тузилма ҳам ДНКнинг ишлашидан бутунлай бошқача кўринишда, шунингдек иккиси ҳам кейинги авлодга ўтадиган меросга таъсир қилади. Бундай далилларни ҳисобга олган ҳолда, "организм ДНК қуролидир" деб таъкидлаш аниқ нотўғри. Ҳаётнинг асосий мантиғи худбин ген тезисларига қарши туради. Докинс такидлашича, ҳаёт- ўзларини абадийликка кўпайтириш мукофоти учун индивидуал генлар ўртасидаги курашдир. Лекин бу жуда ҳам содда кўриниш бўлиб, ҳаётнинг мураккаб кўринишлари, ажойиб дизайнлари ва зарурий механизмларини яширади. Ой нақадар чиройли бўлмасин, унинг атрофи юлдузлар, сайёралар ва бошқа космик жисмлар билан тўла. Коинот бу ой эмас. Ген кўпайиш учун тирик организмлардан восита сифатида фойдаланмайди. У худбин эмас, балки маҳбусдир. Тирик организмлар кўпайиш учун гендан восита сифатида фойдаланади. Нима учун? Ҳужайраларда генларнинг ген сифатида кўпайиши чекланган. Бу фақат ҳужайранинг ҳажми ёки ёши ҳужайранинг ўзини кўпайтиришга олиб келганида содир бўлади. Генлар ҳужайраларнинг таркибий қисмига айланганда, улар кейинчалик ҳужайраларнинг шартлари ва қоидаларига риоя қилишлари керак бўлади. Ва шундай қатъий ўрнатилинган тартиб ҳамда механизмлар ичида генларнинг худбинлиги чекланади. Ҳужайралар геномдаги маълумотларни шарҳлайдиган ва уни организмга айлантирадиган мавжудотлардир. Организм ДНК томонидан яратилган восита эмас; ДНК ҳужайранинг аппарат омборидир.

Ҳаётнинг асосий бирлиги бўлган ҳужайра генетик маълумотларни сақлаш ва қайта ишлашда муҳим рол ўйнайди. Докинснинг ген-марказий нуқтаи назари ҳужайранинг ўзига хос тартибга солиш механизмлари ва белгиларнинг ирсийланишига таъсир қилувчи мураккаб ўзаро таъсирларга эга автоном мавжудлик эканлигини тан олмайди. Организмлар генларни кўпайтириш учун оддий восита эмас, балки уйғунликда ишлайдиган ҳужайраларнинг мураккаб тўпламидир.

Ген марказлаштирилган модел мураккаб хусусиятлар ва хатти-ҳаракатларнинг эволюцияси ҳақида саволлар туғдиради. Агар генлар биринчи навбатда кўпайишга интилаётган бўлса, нега эукарётик ҳужайралар ва кўп ҳужайрали организмларда кўриниб турганидек, мураккаб тузилмаларга ва энергия талаб қиладиган жараёнларга сарф қилиниши керак? Жавоб мослашиш ва омон қолишдаги мураккабликнинг афзаллигидадир. Ҳужайралар ва кўп ҳужайрали организмлар оддий худбин ген гипотезасидан ташқарига чиқиб, атроф-муҳит муаммоларига жавоб бериш ва уларнинг яшашини оптималлаштириш учун мураккаб механизмларни ишлаб чиқдилар.

Denis Nobleeeeeeeeeeeeee????? "Neo-darvinizm oʻldi"- https://youtu.be/DT0TP_Ng4gA?si=ch8Na4PqvkUxSUL6

Telegram

Ilm-fan | Borliq

Табиий генетик муҳандислик ҳамда геном билан лего ўйини Ҳеч ким тасодифий ҳодисалар мавжудлигини инкор этмайди. Айниқса, ташқи таҳдидларнинг организм билан муносабатлари кенг доирада ўрганила бошлаган дунёда. Барча организмлар турли доирадаги бахтсиз ҳодисаларга…

Denis Nobleeeeeeeeeeeeee????? "Neo-darvinizm oʻldi"- https://youtu.be/DT0TP_Ng4gA?si=ch8Na4PqvkUxSUL6

Denis Nobleeeeeeeeeeeeee?????

"Neo-darvinizm oʻldi"-

https://youtu.be/DT0TP_Ng4gA?si=ch8Na4PqvkUxSUL6

YouTube

Science Is Reconsidering Evolution

Richard Dawkins' Selfish Gene faces a formidable challenge as biophysicist Denis Noble makes a case for an evolution driven by purpose, intention and a collective intelligence of organisms. ***▶️*** Read the article on Forbes.com https://rb.gy/db2ahv ***▶️*** Subscribe…

Falastin va Isroil muammosi shunchalik rasvoki, uni hech qachon toʻgʻri yoʻl bilan hal qilib boʻlmasligini ikki tomon ham yaxshi biladi. U hududlardan topilgan har qanday qadimgi yodgorliklar va bitiklarni (4-6 ming yillik) Isroilning 3-sinf bolasi ham oʻqiy oladi. Falastinliklar esa yoʻq. Shunga qaramay genetik tahlillar u yerdagi yahudiylar Yevropa genetik datasi bilan mos(Fransiya, Ispaniya, Kaspiy boʻyi asosan), Falastinlarniki esa mahaliy. Isroil oʻzini vaʼda qilingan yer ekanligini daʼvo qilib faqat yahudlar tomonidan nazorat qilinishini aytsa, Falastinliklar daryodan dengizga qadar faqat oʻzlari qolishni maqsad qilgan. Bu yerda Darvin aytganidek, omon qoladigani yashab ketadi?

Men < Biz Ajratilingan, boʻlingan miya tadqiqotlari - bu miyaning chap va o'ng yarim sharlarini bog'laydigan nerv tolalari to'plami bo'lgan korpus kallosumni kesish oqibatlarini o'rganadigan nevrologiyaning bir sohasi. Ko'pincha og'ir epilepsiyani davolash…

~~Men~~ < Biz

Ajratilingan, boʻlingan miya tadqiqotlari - bu miyaning chap va o'ng yarim sharlarini bog'laydigan nerv tolalari to'plami bo'lgan korpus kallosumni kesish oqibatlarini o'rganadigan nevrologiyaning bir sohasi. Ko'pincha og'ir epilepsiyani davolash uchun amalga oshiriladigan ushbu operatsiya miyaning tuzilishi va funksiyasi haqida koʻp savollarga javob beradi.

Qisqasi Gazzaniga deganlari ~~qoʻli qichib~~ miyani shunde ikkiga boʻlib tadqiqotlar olib borgan. U korpus kallosum kesilganda, ikki yarim sharlar endi to'g'ridan-to'g'ri aloqa qila olmasligini aniqlab qoʻygan. Asli bu aloqaning yetishmasligi har bir yarim sharning mustaqil ishlashiga olib keladi va ba'zan boshqa yarim sharning nima boshdan kechirayotgani yoki nima qilayotganidan boxabar boʻladi.

Uni tadqiqot xulosasi bizga nima beradi. ~~Katta bitta ishkal beradi, muhokama qilish uchun.~~

1. Yarimfera ixtisosligi :
   • Chap yarim shar odatda til va analitik vazifalar uchun dominant hisoblanadi. U nutq, tushunish, arifmetika va yozishni boshqaradi.
   • O'ng yarim shar fazoviy qobiliyatlar, yuzni tanib olish, vizual tasvirlar va musiqada ustundir. Tilning emotsional mazmunini qayta ishlashda ham uning roli bor.

2. Mustaqil ishlash :
   - Ajratilgan miya bemorlarida har bir yarim shar bir-biridan mustaqil ravishda axborotni qayta ishlash, qaror qabul qilish va vazifalarni bajarishi mumkin. (Eslatma, chap koʻz oʻng yarimsharga, oʻng koʻz chap yarimsharga axborotni olib boradi. Teskari chigalik, sakkiz singari). Misol uchun, agar so'z chap ko'rish maydoniga ko'rsatilsa (o'ng yarim sharda tasvir jonlanadi), bemor uni og'zaki aniqlay olmaydi, chunki nutqni boshqaradigan chap yarim shar ma'lumotni olmagan. Toʻgʻni tasvirni koʻradi lekin tasvirlab bera olmaydi ~~qissadan qissa.~~

3. Qarama-qarshi harakatlar :
   - Ajratilgan miya bemorlari bir qo'li boshqasiga qarama-qarshi harakat qilishi mumkin bo'lgan xatti-harakatlarni namoyon qilishi mumkin. Misol uchun, bir qo'l ko'ylakning tugmachasini bosgan bo'lsa, ikkinchisi uni yechishi mumkin. Bu har bir yarim sharning mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatini ko'rsatadi. Ikkita yarimshar bir biridan ajratilgan holda mustaqil qaror qilib nimadir qilyabdi, u ishlar bir birga bogʻliq. Ikki kishining 4ta yarimshari qildimi bitta odamni ikkita yarimshari? javob ikki holatda ham ikkita shaxs bor. ~~betta 2=4ga teng~~

4. Ikki tomonlama ong :
   - Ikkilik ong tushunchasi har bir yarim sharning o'ziga xos tasavvurlari, fikrlari va ongiga ega ekanligini kuzatishdan kelib chiqadi. Bu shuni ko'rsatadiki, o'zini o'zi anglashning yagona tuyg'usi an'anaviy ravishda ishonilgandek yaxlit emas.

"O'zlik" yoki "Men" lik

Ajratilgan miya tadqiqotlari natijalari Rene Dekartning birlashgan, yaxlit fikrlash "Men" haqidagi tushunchasiga zid, ~~chunki men aytdim~~. Dekart fikrlaydigan va boshdan kechiradigan yagona, bo'linmas "men" borligini ta'kidlab ketgan edi ~~men yoʻq davrlarda~~. Biroq, split-miya tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, miya yarim sharlari mustaqil ravishda ishlay oladi, bu esa miyaning turli qismlari bir-birining tajribasidan bexabar bo'lgan holatlarga olib keladi. Ushbu ajralish va mustaqillik o'z-o'zini anglash yagona, birlashgan shaxs emas, balki birlik illyuziyasini yaratish uchun birgalikda ishlaydigan jarayonlar to'plami ekanligini ko'rsatadi. Uyg'un va yagona bo'lgan "men" aslida miyaning turli hududlari o'rtasidagi murakkab o'zaro ta'sirlarning natijasidir. Siz yoʻqsiz, shuning uchun siz mavjudsiz ~~bu Dekart oʻsha iqtibosini toʻgʻri varianti~~ Oʻylaydigan menmasman, demak men mavjudman.

#Sovgʻa

Barchaga oʻqishni tavsiya qilaman. Bu yerda oʻzimni evolutsiyadagi qarashim batafsil ochiqlangan. Shu tarafda turib shu odam qatori men ham bahslashaman. Qaysi pozitsiyada turish va qaysi argumentlardan foydalanishni oʻrganish mumkin. Eng muhimi aloqa modeli bu yerda kengroq yoritilgan.