(Давоми. Боши олдинги саҳифада)

Аканинг Оҳангарон водийсидаги ҳурмат-эътибори ҳам шунга яраша. Бутун адабий муҳит шу одамнинг атрофига қурилган, деса ҳам бўлади. Шоирлар, ёзувчилар, олимлар ҳамма-ҳаммаси Исомиддин Ёрматовнинг ёнида бўлишга интилади. Шу одамнинг суҳбатини олишга ҳаракат қилади. Суҳбати мароқлида аканинг.

Ака ўнга яқинми, ўндан ортиқми китоб ёзган ҳаммаси Оҳангарон билан боғлиқ. Ангрен шаҳрида чиқадиган “Улуғ йўл” газетасида аканинг “Оҳангарон водийси жой номлари”, деган мақоласига кўзим тушди яқинда. Давомли тарзда берилаётган экан. Демак, ака яна бир катта лойиҳани бошлаган, деган хулосага келдим.
Ундан биттагина мисол келтираман:

ШАШАНГУРОТА ЗИЁРАТГОҲИ Оҳангарон тумани “Увак” МФЙ ҳудудининг бошланиш қисмида “Тошкент ‒ Андижон” автотрассасининг ўнг, Ақчасойнинг Оҳангарон дарёсига қуйилиш қисмидаги чап тарафда жойлашган. Иккинчи номи ‒ “Мукаррамнинг боғи”. Бу ердаги қадимий тутлар орасида асли исми номаълум авлиё жасади кўмилган. “Шашангур” унинг лақаби бўлиб, изоҳини аниқлай олмадик. Ушбу зиёратгоҳ ўрта асрларда шарқ томонидаги Ялпоқтепа шаҳар-қўрғони билан яхлит комплекс бўлган деган тахмин бор.

Шундай, ака Оҳангаронни зўр билади. Шу тупроққа меҳри бўлак.

Бир сафар ака билан ётиб қолган оғир касал отахонни кўришга бордик. Ранглари оппоқ, қуёш кўрмаган, кўзлари нурсиз бу киши билан Исомиддин ака бироз гаплашди. Ташқарига чиққандан кейин бобонинг катта ўғлига “Ака деб гапирганимга хафа бўлмадимикин, отамдан кичкина бўлганига шундай деб юбордим-да”, деди. Бизда – Деҳқонобод-у Оқработда ҳам отасидан катталарга бобо, кичикларга ака, деб мурожаат қилинади. Мана шундай ўхшашликлар ҳам бизни боғлаб турса керак.

Ака кўп йиллар Ангрен шаҳридаги Тошкент вилояти педагогика институтида фаолият кўрсатди, декан, проректор лавозимигача кўтарилди. Тинимсиз ишлади. Институт ёпилгач унинг ўрнида очилган Махсус мактабда директор бўлди.

Хуллас, ҳам иш, ҳам илм, ҳам ижод. Ака ҳаммасига улгуради. Одамларнинг иззат-ҳурматини ҳам жойига қўяди. Оҳангаронга ким келадиган бўлса, биринчи бўлиб ўзи кутиб олишга ҳаракат қилади.

Оҳангаронда шундай акамиз бор!

Умри узоқ бўлсин!

Холиёр Абдиев,
Чирчиқ-Тошкент
02.02.2025.

Этнография деган фан бор, тарихнинг муҳим, қизиқарли, сиёсат-у урушлардан холи йўналиши. Эл-элатларнинг яшаш тарзи, кийим-кечаги-ю миллий ошхонасигача ўрганилади бу фанда. У мазмунан фольклорга яқин. Яқин десак етарли бўлмас, айнан ўзи дейилса тўғрироқ. Яъни фольклор этнографиянинг овозли қисми. Масалан, сигир соғиш этнографиянинг объекти бўлса, соғиш жараёнида айтиладиган қўшиқ – фольклорга дахлдор.

Шунинг учун зўр фольклоршунос бўлиш учун яхши этнограф ҳам бўлиш керак. Мавсум қўшиқлари, маросим қўшиқлари ёки алла-айтимлар, ўлан-яллалар ҳақида муайян кашфиёт қилиш ёхуд назария яратиш учун олдин унинг амалиётини пухта билиш керак-ку.

Шу ўринда яна Ўктам Ҳакимов хаёлга келади, яъни у айтган бир гап. Эшон бобо бундан анча йиллар олдин алла айтиш маросимини ёзиб олиш учун қорақалпоқ юртига борибди. Чиройли кийинган алла айтувчиси тайёр, чақалоқ ҳам бор, ҳаммаси зўр кетаётганди, аммо она образидаги алла айтувчи қанчалик ширали айтмасин, чақалоғимиз ухлаш у ёқда турсин, йиғлашдан тўхтамайди, дейди. Нима қилишга ҳайронмиз, ҳамма хуноб. Чақалоқни юпатиш учун онасига беришган эди, бирдан жим бўлди, дейди.

Маълум бўлишича, она сал кўримсизроқ экан, бунинг устига тасвирга олинмаслигини билгани учун бундайроқ кийиниб келган, шунинг учун уни четроққа бекитиб қўйишган экан. Лекин бизга алла айтишнинг ўзи эмас, шу жараёнда чақалоқнинг ухлаб қолиши тасвирлари ҳам керак эди. Шунинг учун чақалоқнинг ўз онасига алла айттиришга мажбур бўлдик. Гарчи алла жуда зўр бўлмаса ҳам биз истаган кадр чиқди. Бола тамшаниб-тамшаниб, эснаб-эснаб ухлаб қолди.

Хулоса шундай бўлдики, болага ўз онаси, момоси, опаси ёки бирор яқин кишиси алла айтмаса бекор экан. Биринчи ўринда бола айтувчи овозни таниши керак экан, дейди эшон бобомиз. Мана сизга кашфиёт! Кўряпсизми, назария яратиш учун амалиёт қанчалик муҳим.

Худди шундай, халқ оғзаки ижодиёти бўйича мутахассис этнографияни ҳам мукаммал билиши керак. Мен бундай хулосага йирик фольклоршунос олим, филология фанлари доктори, Оҳангарон водийсининг фидойи куйчиси Исомиддин Ёрматов туфайли келганман.

Исомиддин акага бир сафар “Оҳангароннинг иккита дарёси бор, бири ўша ҳақиқий дарё бўлса, иккинчиси – Сиз”, деган эдим. Ўтган гал қайсидир мақолачани ёзаётганда бу гапни ҳам ишлатиб ўтдим. Бу бежиз эмас. Ака Оҳангарон бўйича йирик мутахассис. Ҳа, айнан Оҳангарон бўйича! Саодат водийси, дея таъриф беради ака ўзи туғилиб ўсган бу заминга. Ва бу жойларнинг тарихи, этнографияси, одамларнинг турмуш тарзи, шевалари, табиати, географияси ва геологияси, жой номлари, тоғлари, боғлари, ўт-ўланлари-ю ёввойи жониворларигача мукаммал билади. Ҳатто иқтисодиётини ҳам шу даражада биладики, ака иқтисодчимикин, деб юборасиз беихтиёр.

Ангрен кўмир кони қачон очилган, бу ерда қазиб олинадиган кўмирнинг сифати қанақа, қайси йилда қанча кўмир олинган, қанча одам ишлаган, ишчиларнинг ойлик маоши қандай бўлган, барча-барчасидан хабардор. Кўмир конининг ўзи эмас, бир пайтлар Ангреннинг довруғини оламга таратган каолин заводи-ю, у ерда ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг сифатигача, экспортигача маълумотга эга.

Ака қизиқ бир воқеани айтиб берганди. Хуллас, Европанинг қайсидир давлатига борган экан, Венгриями, Астриями ҳозир аниғи эсимда йўқ. Буниси муҳим эмас. Сафар чоғида акамиз катта бир дўкондаги чиройли вазага қизиқиб қолибди. Нархи ҳам яхшигина қиммат эмиш. Аммо харидорлик руҳи устун келиб, нархига ҳам қарамай сотиб олибди. Хурсанд бўлиб уйига олиб келиб қараса, вазанинг тагида “Сделано в Ангрене”, дебми “Made in Angren”, дебми ёзиб қўйилган эмиш.

Бир қарасангиз, кулгили, ангренлик одам азза-базза ўша ёқларга бориб, ўз шаҳрида ишлаб чиқарилган маҳсулотни сотиб олиб, шунча йўлдан кўтариб келса-я, яна қиммат нархга. Бошқа томондан қарасангиз, бу чексиз фахр. Ахир сиз яшайдиган шаҳарда ишлаб чиқарилган ваза ўша йирик шаҳардаги катта дўконнинг энг бежирим товари бўлиб турса.

(Давоми бор)

Холиёр Абдиев,
Чирчиқ-Тошкент
02.02.2025.

#Adjariya_Gruziya_@AlpomishMedia_UktamHakimov
https://youtube.com/shorts/CiixVsoOBvs?si=J4OLsn8HKB3JX-sw

"Alpomish media konsert"
taqdim etadi. 26- yanvar 2025- yil.
"Xalqlar do'stligi" saroyida.
"Ona yurt ohanglari" gala - konserti.