Кеча архитектруа ҳақида китоб ўқиётиб, муаллиф томонидан келтириб ўтилган бир қоида эътиборимни тортди ва у менга жуда ёқди.

Яъни, “Beauty is due more to harmonious relationships among the elements of a composition than to the elements themselves.” (“Гўзаллик элементларнинг ўзидан эмас, балки композициянинг элементлари ўртасида уйғун, ҳамоҳанг муносабатлардан келиб чиқади”. эркин таржима).

“Ҳозиргача ишлаб чиқарилган энг яхши автомобилларнинг энг чиройли элементларини олиб, автомобил ясанг. Кейин қарангчи, ўша автомобилда ўртоқлариз сиз биланми”, деб изоҳ беради муаллиф.

Бу фикр нафақат архитекторлар, балки урбанист ва шаҳарларни режалаштириш мутахассисларига ҳам тегишли, деб ўйлайман.

Масалан, агар биз бир кўчани гастрономик кўча қиламиз деб, дунёда кўзимиз кўрган нарсани у кўчага олиб келиб қўйсак, у кўча Сеулдаги Итевон (Itaewon) кўчасидек бўлиб қолмайди.

P.S. китоб номи. Frederick, Matthew: 101 Things I Learned in Architecture School.

Урбанистика, шаҳараларни режалаштири ва архитектура ҳақида энди инстаграммда ҳам рилслар қилаяпмиз. Ушбу телеграм каналимда энди асосан текст форматдаги соҳага оид анализ ва фикрлар ёзиб борилади.

Юрий Дудни YouTube каналида «Техас» номли фильмини кўриб, Техаснинг Остин шаҳрига қизиқишим ортди. Ва Остин шаҳрини инвесторларга ва ёш санъат ихлосмандларига қандай қилиб жозибадор қилишгани ҳақида қизиқиб қолдим ва бир неча мақолалар ўқидим. Шуларни қисқача мазмуни билан бўлишмоқиман.

Остин (Austin) шаҳри аҳолиси 1990 йили 569,000 дан 2021 йил 2,117,000 гача ошган. Бунга сабалардан бири бу технологик компанияларнинг шаҳарга ёғилиб келиши бўлган.

Лекин Остин ҳамма вақт ҳам инвесторлар ва технологик компаниялар учун жозибадор бўлмаган. Бунинг учун шаҳар администрацияси кўп ишларни амалга оширган. 1997 йил шаҳар мэри (ҳоким) бўлиб Кирк Уотсон (Kirk Watson) сайланади ва анчадан бери бўлган қурувчи-деволоперлар, шаҳар администрацияси ва атроф-муҳит химоячиларнинг келишмовчилигини ечимини топади. Ва шаҳар “Аққли Ўсиш” (Smart Growth) ташаббусини ишга тушуради.

Бу ташаббус шаҳарни ўсишини бошқариш, жозибадорлигини сақлаб қолиш ва экологик барқарорлигини илгари суриш бўлган.

Ташаббуснинг асосий мақсадлари:
- Атроф-муҳитни сақлаб қолиш: Алоҳида ривожланиш зоналарини белгилаш ва экологик сезгир ҳудудларда қурилишларни тухтатиш ва умуман қурмаслик.
- Шаҳар зичлигини ошириш: Шаҳар энига ўсмаслиги учун, шаҳар марказларида қурилишни қўллаб-қувватлаш.
- Иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш: Технологик компанияларни жалб қилиш ва ишчи ўринларни яаратиш, қайсилар шаҳар иқтисодиётини ўсишини таъминлаш керак.

Аммо иқтисодий ўсиш ва атроф-муҳит жазибодорлигин сақлаб қолишган бўлишсада, уй-жойларнинг нархи кескин кўтарилиш натижасида оддий аҳоли учун амалга ошириб бўлмайдиган орзуга айланиб қолди.

Эски шаҳарларни ривожлантириш, эски саноат зоналарини ревитализация (жонлаштириш) натижасида ҳудудларда жентрификация (gentrfication-ободонлаштириш, қўлай муҳит яратиш ва кейинчалик бадавлат аҳолини жалб қилиш натижасида вақт ўтиши билан ёки сунъий равишда ёмон аҳволга келиб қолган шаҳар квартлларини йўналишини ўзгартириш ва улардаги хаёт тарзини ўзгартириш жараёни) жараёни хосил бўлди. Яъни оддий аҳоли ўзи яшаб турган ҳудудни молиявий кўтара олмагани учун ташлаб кетишига тўғри келди.

Янги қурилган ҳудудларда оқ танли бойлар яшай бошлайди ва ўзига хос сегрегация бошланади.

Албатта аҳоли ошган сари инфраструктурага хам катта юклама тушади. Шу жумладан, йўл инфраструктурасига. Аҳоли ишга, супермаркетларга ва дам олишга чиқиши керак.

Шу муаммоларни инобатга олган ҳолда, шаҳарларни режалаштириш мутахассислари янги кварталларни лойиҳалашади. Масалан, The Domain квартали аралаш фойдланиш (mixed-use devolepment) принциплари асосида лойиҳаланди. У ерда яшаш, ишлаш, савдо сотиқ билан шуғулланиш мумкин. Аҳоли учун хар хил нарх категоряда хонадонлар инобатга олинган. Алоҳида яшил ва жамоат жойлари ташкил қилишган. Ва албатта болажонлар учун ўйин майдонлари. Бу аҳолини хар хил қатламлари бир жойнинг ўзида яшаш ва қушничилик қилиш имконини беради. Ёки шаҳарнинг бошқа бўрчагидан, ўзининг катта амерканча автомобилида, бошқ бир бўрчагига ишлашга ва яна савдо учун бошқа бир қисмига бормасликни олдини олади.

Албатта, шаҳарга кўплаб технологик компаниялар келишининг сабабларидан бири бу солиқ имтиёзлари. Лекин, шаҳар ушбу компаниялар ишчиларига яхши ва хавфсиз шаҳар муҳитини, жамоат жойларини, паркларни ва ривожланган инфраструктураларни таклиф қила олиш керак. Остин шуларни таклиф қила олди ва муаммолар ўстида бош қотираяпти.

Аслида, Остинда жуда кўп яхши ишлар ёки яхши ният билан бошлангану бошқача натижа бўлган лойиҳлар кўп экан. Ўрганишга ва хулоса қилишга арзийди, албатта.

Аммо шаҳарни ривожланишини кўриб, Остин шаҳри амалга ошираётган исоҳотлар тўғри эканлигни кўрсатади.

P.S. ман олдин АҚШнинг фақат Чикаго шаҳрига бориш ниятим бор эди. Энди эса Остин ҳам қўшилди.

Бобур парки бир куни шу аҳволга келишини бир йилча олдин, паркнинг чегарасини аниқлашга келган Тошкент шаҳар қурилиш бош бошқармаси вакили ва ўша машҳур “гугл эрасдан” қараб чегарани аниқлаганда билгандим. Чунки бизда оккупация методи билан жойнинг ўзлаштирилиш мода тусига кириб бўлган.

Бошида атрофидан секин ўраб келишади. Авваллига ҳамма дод солганда жим бўлишади. Кейинчалик яна секин қисиб олишаверади ва тезкор ҳужум билан бир кунда дарахтларни кесиб, биноларни бузиб, “котлован” қазиб қўйишади.

Қарабсизки, бир йилдан кейин, чиройли шиша ва пластикдан бино ва иншоотлар пайдо бўлади. Бу нақадар оддий, лекин шу билан бирга, жуда самарали усул. Бунга яққол мисол сифатида Бухоро шаҳрида бўлаётган вандализмни келтириб ўтиш мумкин.

Шаҳарга сўлим, аттракционларсиз, истироҳат боғлари кераклигини ҳаммамиз биламиз. Улар шу даржада камайиб, йўқ бўлиб кетганидан ёзда аҳоли салқин жайларни қидириб, савдо-кўнгилочар марказларига, сокинликни хоҳлаб эса тинчгина уйда ўтиришади. Ташқарига чиқиб, табиат қўйнида медитация қилиб, сокинликни эшитадиган жой ҳам қолмади ўзи.

Аслида, савдо-кўнгилочар масканларига ташрифлар сони ошиб боришининг сабаби - бошқа борадиган жойнинг ўзи ҳам қолмаганлигида.

Эътибор қаратган бўлсангиз, масалан, Тошкентда бирор-бир кўчани автомобилдан холи қилса, ўша ерда болалар ва аҳоли чиқиб сайр қиладиган ва бўш вақтни мазмунли ўтказадиган ҳудудга айланади. Шундан кўриниб турибдики, шаҳарларимиз аҳолисига парк, истроҳат боғлари керак. Илтимос, қолганига тегинманглар ҳеч бўлмаса!

P.S. Агар сокин жой топсангиз жимликни эшитишни, тавсия қиламан.