"U baribir aylanadi"

Bu fikr buyuk italiyan astronomi va mexanigi Galileo Galileyga (1564-1642) tegishli. Yerning aylanishi toʻgʻrisidagi ta'limotni himoya qilib chiqqan astronomni diniy sud dahriylikda ayblab, adolatsiz ravishda jazoga hukm qilgandan keyin alam va tugʻyon bilan "U baribir aylanadi" deb qichqirgan. Bu fikr keyinchalik biror narsaga toʻla ishonch va mustahkam e'tiqodning timsoliga aylangan.

"Vaqt - bu pul"

Bu gapni ilk bor amerikalik olim va siyosat arbobi Veniamin (Benjamin) Franklin (1706-1790) "Yosh savdogarga maslahat" asarida aytgan. Franklinning bu fikri ishbilarmonlar, tadbirkorlar,bankir va savdogarlarning shioriga aylangan.

"Arslonni tirnogʻidan bilishadi"

Bu lotin maqoli hisoblanadi. Ammo Plutarx (mil. avv 127-46 yillar atrofi) bu iboraning muallifi sifatida Alkey (mil. avv. VII asr)ni koʻrsatadi.
Bu ibora har bir odamning oʻziga xos xususiyati va belgisi orqali kimligini anglatadi.

"Dollar - hamma narsaga qodir"

Amerikalik yozuvchi Vashington Irving (1783-1859) 1837-yil yozgan ocherkida ilk bor shu iborani qo'llagan.

Bir qo'shiq tarixi
“Qarg‘alar uchsa qaraylik
Marg‘ilonning yo‘liga...”
Bu qo‘shiqni barchamiz “Yalla” guruhining ajoyib ijrosi orqali yaxshi bilamiz.
“Qarg‘alar uchsa qaraylik
Sarmishsoyning yo‘liga...”
Xo‘sh, o‘zi bu raqsbop, xalqona kuyning yaratilish tarixi qanday bo‘lgan? Nega endi aynan Marg‘ilon yo‘li?! Nima uchun qarg‘alar uchgan vaqtida qarash kerak bo‘lgan?! O‘zi, shunday qo‘shiqqa bulbul, juda bo‘lmasa kaptar mosroq tushmasmidi?!
Yo‘q! Tushmas edi. Chunki... Chunki, bu qo‘shiq siz va biz o‘ylagan bilgandek doira zarbi jarangi bilan raqsga tushishga majbur etuvchi sho‘xlikni emas, balki yuraklarni anordek siqib, qonini oqizguvchi dardni o‘zida ko‘tarib turadi. Keling, tarixga nazar solaylik.
Oqposhshoning “muzaffar va g‘olib” qo‘shini - “ulug‘ og‘amiz” O‘rusiya askarlari O‘rta Osiyoni zabt etish uchun qattiq “yeng shimargan” vaqtlar. Bir uloqni uch tomondan talashib, horigan raqib uloqchidek turgan xonlik-u amirlik rahnamo xon-u amir, bek-u boyonlari birin-ketin o‘z bo‘ynini qullik zanjiriga egib, taslim bo‘lish payida yurgan payt. Ammo, oddiy xalq orasida bu qullikka rozilar yo‘q edi. Odamlar shusiz ham bir parcha yerini yana yarim qilishga intiladigan, erkiga, hurligiga chang soladigan har qanday begona qo‘lga qarshi turishga intilardi. Shunday intilishlar Marg‘ilon aholisi orasida ham kechayotgan edi.
1875-yilda shahar mudofaada qattiq qarshilik ko‘rsatadi. Ammo, kuchlar teng emas edi. Yaxshi harbiy tayyorgarlik ko‘rgan oqposhsho armiyasi va kazaklar polklari shaharni qo‘lga kiritadilar. Ana o‘shanda, haqiqiy Qiyomat yuz beradi - Oqposhsho buyrug‘iga binoan qarshilik ko‘rsatgan aholi ichidan yosh yigitlar va erkaklarning barchasini dorga osishga buyuradi. Qatl ruslar Marg‘ilonga kirib kelgan yo‘lda amalga oshiriladi. Boisi, bu barchaga, keyingi isyon boshlamoqchi bo‘lganlarga dars bo‘lishi kerak edi...
Qatl amalga oshirilgach, maqtullarning jasadiga teginishga, ularni ko‘mishga ruxsat berilmaydi. Urinib ko‘rganlar esa, safni yana bir jasad bilan to‘ldirardi.
Vaqt o‘ta boshlagach, quzg‘un (qora qarg‘a)lar jasadlarni yeyish uchun Marg‘ilonga yopiriladi. Marhumlarning yaqinlari esa, jasadlarni yana tahqir etilmasin uchun qushlardan himoya qilishga kirishadi - qarg‘alar ko‘ringani hamono, ularni haydash uchun yo‘lga yuguradilar. Bu hol qo‘shiqning birinchi baytida keltirilgan:
“Qarg‘alar uchsa, qaraylik
Marg‘ilonning yo‘liga...”
Ammo, qushlardan himoya etgan bilan tabiatdan himoya etib bo‘lmasdi - kundan-kun jasadlar o‘zidan badbo‘y hid taratar, yo‘ldan o‘tishning, o‘tish tugul, unga yaqin yo‘lashning iloji bo‘lmay qoladi. Shu darajada-ki, hid butun shahar va yon-atrof qishloqlariga ham tarqaladi. Ammo, shunchalar yomon hid chiqsa-da, inson o‘z og‘asini, o‘z inisini, umuman, o‘z yaqinini “sassiq” deya olarmidi?! Xalq bu bo‘yni yoqimli iforga tenglaydi, xush bo‘ylarga tenglaydi. “Handalak bo‘ylik” deya ataydi marhumlarni:
“Hidi kelsa, mast bo‘laylik,
Handalakning bo‘yiga.
Handalak bo‘ylikkinam, sen
Unda zor, men bunda zor...”
Kishilar uchun eng alamlisi o‘z yaqinlarini tuproqqa qo‘ya olmas edilar, loaqal teginish ham mumkin emas:
“To‘tiqushning bolasidek
Ikkalamiz intizor.
Intizorlik torta-torta
Tanda toqat qolmadi.
Yo‘l chivindek sarg‘ayib,
Ucharga holim qolmadi...”
Bu qo‘shiq ana shunday qonli, qayg‘uli davr xabarchisi. Xalqning deyarli barcha kuyi o‘z dardini ifoda etgan.

©odnoklassnikidan olindi.

"Sukut alomati - rizolik belgisi"

Bu iborani ilk bor eramizga qadar 496-406- yillarda yashagan yunon shoiri Sofokl oʻz tragediyasida ishlatgan

MENI KUTGIL

Meni kutgil va men qaytarman,
Faqat kutgil, juda intizor,
Kutgil, yomg‘ir zeriktirganda,
Meni kutgil, yoqqanida qor,
Atrofingni harorat qoplab,
Yeru ko‘kni chang tutganda, kut.
Boshqalarni uzatgan do‘stlar
Kechagina unutganda, kut.
Xat kelmasdan uzoq yerlardan,
Yuragingni qilganida qon,
Kutgil, senla birga kutganlar
Zerikkandan chekkanda fig‘on.

Meni kutgil va men qaytarmen,
Bo‘lsa hamki, ranging za’faron,
Yoring qaytmas, umidingni uz,
Deganlarga tilama omon.
Mayli, o‘g‘lim, singlim, volidam,
Aza ochsin men yo‘q tufayli.
Kutaberib sabri tugagan
Yoru do‘stlar, oshnolar, mayli,
Ayriliqqa berolmasdan tob,
Achchiq-achchiq ichsinlar sharob.
Ko‘zlaringga to‘lsa hamki, yosh
Faqat sen kut va ayla bardosh.

Meni kutgil va men qaytarman,
O’limlarni qoldirib dog‘da.
Ishi o‘ngdan kepti desinlar
Kutmaganlar meni u chog‘da.
Yot tuyular kutmaganlarga,
Bunday ajib toleing saning.
Kuta-kuta meni ofatdan
Omon saqlab qolaolganing.
Qanday omon qolganligimni,
Yolg‘iz senga aytarman, sirdosh,
Kutaolding meni sen faqat,
Buyuk edi sendagi bardosh.

Hamid Olimjon tarjimasi

"Meni kutgil va men qaytarman"

Rus shoiri Konstantin Simonov (1915-1979)ning 1941-yil urush boshlangandan keyin yozgan she'ridagi bu satr sevgi va vafoning timsoliga aylangan.
Quyida she'rni keltirib oʻtamiz :

"Shaharda ikkinchi bo‘lgandan ko‘ra, qishloqda birinchi bo‘lgan afzal"

Qadimgi Rim tarixchisi Plutarxning yozishicha, Yuliy Sezar Alp tog‘lariga tutash ko‘rimsiz bir makondan o‘tib borayotganda shunday degan ekan: "Men Rimda ikkinchi bo‘lishdan ko‘ra shu yerda birinchi bo‘lishni afzal ko‘raman"
Sezarni bu gapi turli tillarda turlicha o‘zgartirilgan. Masalan yurtimizda (qvz) : "Sherlar ichida qo‘y bo‘lgandan, qo‘ylar ichida sher bo‘lgan afzal" ko‘rinishida.
Bu gap shuxratparastlik timsoliga aylangan