Spin сўзининг маъноси ҳақида

Нима ўқиймизнинг навбатдаги сонида Ҳамид Содиқ меҳмон бўлиб, яхши китобларни тавсия қилибдилар.

Уларнинг тавсиялари орасидан мен ўқиган китоблардан Дарон Ажемўғли ва Жеймс Робинсоннинг (Why nations fail муаллифлари) The Narrow Corridor ҳамда Сергей Гуриев ва Даниел Трейсманнинг Spin Dictators китоблари ҳам бор экан. Ҳамид аканинг жамоаси иккинчи китобни ўзбекчага таржима қилган. Муаллифлар билан боғланиш бироз кечиккани туфайли тавсия қилмай турган эдим. Билишимча, ҳозир ҳамма жараёнлар тугаган ва китобни бемалол сотиб олиб, ўзбек тилида ўқишингиз мумкин.

Ҳозир китоб сарлавҳасидаги Spin сўзи ҳақида ёзмоқчиман. Бир неча кун олдин бу ҳақда иқтисодчи Константин Сонин ёзганди. Китобнинг русча номи «Диктаторы обмана». Лекин бу номда Spin сўзининг маъноси узатилмайди.

Spin бу «алдов» эмас. Spin бу ўзига қулай бўлган картинани шакллантириш учун бирор нарса ҳақида гапириш усули.

Масалан, «СССР 1939 йилда Польшага ҳужум қилмади» - бу ёлғон.

«Германия Польшага ҳужум қилгандан сўнг, СССР ўз манфаатларини ҳимоя қилиш чораларини кўрди» - бу spin.

Бу контекстда СССР Германия билан келишилган ҳолда Польшага ҳужум қилгани атайлаб тушириб қолдирилган. «Ўз манфаатлари» сўзи ортида Польша ҳудудини босиб олиш ва фуқароларини тортиб олиш тургани ҳақида ҳам гап-сўз йўқ.

Ëлғонми, алдовми ёки Spin`ми, нима фарқи бор дейишингиз мумкин. Муаммо ҳам айнан шунда. Сонин айтаётганидек, рус тилида барча маълумотлар ёлғон ёки рост деган иккита катта саватга солинади (ўзбекчада ҳам шундай). Spin ичидан ҳақиқатни топиб олиш учун эса маълумот берилаётган вақтда нима ҳақида гапирилаётганига эмас, нима ҳақида сукут сақланаётганига ҳам эътибор бериш лозим, бу эса фикрлашни талаб этади. Фикрлаш - қийин жараён. Инсонлар кўпинча фикрлашга эринади.

Оқибатда одамлар дунёда ҳамма нарса ёлғон, ҳеч кимга ишониб бўлмайди деган фикрга бориб қолади. Ҳамма сизни алдашга уринаётгандек, ҳеч ким рост гапирмайдигандек туюла бошлайди. Лекин, аслида ундай эмаску, ҳақиқатни ёзадиган нашрлар, минглаб олимлар ёзган, ичида ҳақиқий илм бўлган китоблар жуда кўп. Инкор этиб бўлмайдиган фактлар мавжуд.

Ëлғон гапирмаётган, лекин ҳақиқатни фақат ўзига фойдали қисминигина кўрсатаётларга одамлар уларга ишониши эмас, ҳеч кимга ишонмаслиги, шубҳалар остида яшаши муҳим. Чунки, ҳақиқати бўлмаган инсон ҳеч қандай савол бермайди.

Spin диктаторлари бошқараётган мамлакатларда одамлар «Ҳаммаси ёлғон, мен ҳеч кимга ишонмайман» дейди. Spin маълумотлар ичидан ҳақиқатни топиш ўрнига шунчаки уларни ҳам ёлғон деб қабул қилади (одамнинг осон ечимларга интилиши) ва умуман маълумотсиз яшашни давом эттиради.

Диктаторларга эса айнан шу керак, афсуски.

Фақат очиқ-ойдин ҳақиқатни кўрсамгина ишонаман, қолган барчаси ёлғон дейиш ўрнига, ёлғон аралашган ёки кимнингдир мақсадлари йўлида манипуляция қилинаётган маълумотлар ичидан ҳақиқатни ажратиб олиш лозим. Кимдир маълумот бераётганда нафақат у нималар ҳақида гапирганига, балки нималар ҳақида гапирмаётганига ҳам эътибор қаратиш керак.

Гуриев ва Трейсманнинг китобида шу ҳақида яхши жумла бор:

Бугунги кунда асосий эҳтиёж кўпроқ маълумот кераклиги эмас. Асосий эҳтиёж биринчидан ахборотнинг текширилганлиги ва қандай талқин қилинаётгани, иккинчидан эса диққатни қаерга қаратаётганини тушуниш ҳисобланади.

YouTube

Nima o‘qiymiz? Siyosatshunos Hamid Sodiq tavsiya qiladi

“Gazeta.uz” kitobxonlikni targ‘ib etishga qaratilgan “Nima o‘qiymiz?” loyihasi doirasida sara asarlar, o‘qilishi maqsadga muvofiq hisoblangan kitoblar ro‘yxati haqida olim, tadqiqotchi, yozuvchi-shoir, tarjimon, jurnalist va jamoat faollarining tavsiyalarini…