Добрага часу, мае дарагія аматары аповедау́ аб сярэднявечнай Літве. У гісторыі ранняй Літоу́скай манархіі прысутнічае малавядомая, але вельмі значная постаць. Гаспадар, які зрабіу́ вялікі у́нёсак у тое, каб маладая Літоу́ская дзяржава пасля згасання манаршага дому караля Міндоу́га працягнула сваё існаванне. Імя яго - Тройдзень, уладарыу́шы прыкладна з 1270 па 1282 гады.

Яго даволі доу́гае гаспадаранне, якое магчыма падзяліць на некалькі перыядау́, адзначылася несканчальнымі войнамі за у́збагачванне і выжыванне нядау́на у́творанай дзяржавы, ледзь не з усіх бакоу́ аточанай ворагамі.

1) 1270 - 1274 гады: Вайна з Тэу́тонскім ордэнам у Лівоніі, паходы на раздробленыя польскія землі, "малая" вайна з Валынню.
2) 1275 - 1277 гады: Мір з Ордэнам і пачатак "вялікай" вайны з Галіцка-Валынскім княствам.
3) 1277 - 1282 гады: Замірэнне з галіцка-валынскімі князямі, аднау́ленне вайны з Ордэнам, новыя паходу на Польшчу.

Добрага дня, мае шаноу́ныя літвіны!
Сёння абмяркуем адзін важны гістарыяграфічны міф. Пасля забойства караля Міндоу́га у́ 1263 годзе у́ладу над Літвой захапіу́ жамойцкі кунігас Тройнат, аднак і той апынуу́ся забітым ужо у́ 1264 годзе. Пасля смерці суперніка Войшалк Міндоу́гавіч вырашае з войскам вяртацца у́ Літву.
Вядомы міф сцвярджае аб тым, што Войшалк вяртау́ся у́ Літву "мірна", і так жа "мірна" узяу́ уладу.
Тое заснавана на словах "Іпацьеу́скага летапісу": "Литва же вся пріяша и съ радостью, своего господичица".
Аднак ужо у́ наступным радку летапіс сцвярджае: "Воишелкъ же нача княжити во всей земли Литовьской, и поча вороги свое избивати, изби ихъ бесчисленное множество".
Да таго ж "Нау́гародскі першы летапіс" вяртанне Войшалка у́ Літву апісвае інакш: "съвкупи себе вои отца своего и приятели... шедъ на поганую Литву, и победи я, и стоя на земли ихъ все лето... всю бо землю ихъ оружиемь поплени".
З чаго супраць міфа аб "мірным манарху" напрошваецца зусім іншае заключэнне:
Крывавы сын крывавага караля

Усім добрага дня. Сёння хочацца закрануць смерць караля Міндоу́га, стваральніка Літоу́скай манархіі.
Найбольш вядомая версія змешчана у́ "Іпацьеу́скім летапісе", які распавядае, што незадоу́га да забойства караля у́ яго памерла супруга, Марта, сястра якой, была замужам за нальшчанскім кунігасам Дау́монтам, саюзнікам Міндоу́га. Апошні быццам бы запрасіу́ на пахаванне сястру супругі, а пасля забрау́ яе сябе у́ якасці новай жонкі. Паводле словау́ летапісца, Дау́монт затаіу́ злобу, змовіу́ся з жамойцкім кунігасам Тройнатам і у́ падыходзячы момант забіу́ Міндоу́га, пасля чаго Тройнат заняу́ літоу́скі "трон".
Аднак ёсць і іншыя, на мой погляд, недаацэненыя крыніцы.
Так, напрыклад, "Аналы кракау́скага капітулу" напрамую забойцай Міндоу́га называюць Тройната, а "Старэйшая лівонская рыфмаваная хроніка" забойцай увогуле называе нейкага "заможнага літоу́скага мужа".
Усе крыніцы згодны у́ тым, што Міндоу́г быу́ забіты восенню 1263 году, аднак акалічнасці яго смерці, на вялікі жаль, так і застаюцца загадкай.

"Нідзе на бязмерных абшарах Белай Русі не ўздымаецца старадаўняя харугва з Арлом і Пагоняй на адным полі дзяржаўнага герба. Толькі мы тут у Варшаве развіваем гэты сцяг..."

Так, з вялікім сумам у сэрцы аб паміранні на нашых землях ідэі адраджэння супольнай Рэчы Паспалітай абодвух народаў, пісаў у 1919 годзе краёвец, адзін з апошніх сапраўдных літвінаў XX стагоддзя, Чэслаў Янкоўскі...

"Я ад прадзедаў літвінка,
Ружашчокая дзяўчынка,
Хоць і цяжка я працую,
Ды ніколі не смуткую.

Праца рупная - багацце,
І набытак добры ў хаце.
Покуль сэрца б'ецца ў грудзях,
Мне кавалак хлеба будзе.

А як прыйдзе ўжо нядзеля,
Памаліўшыся ў касцеле
У адзенні новым з ранку
Я спяшаю на гулянку.

Прыгажэйшы мой букецік
І найлепшы мой гарсэцік,
І бялюткая спаднічка
І срабнюткая пятлічка.

На гулянцы роям хлопцы
Увіхаюцца бясконца,
З асалодай паглядаюць
І маёй рукі жадаюць.

За здабытак рупнай працы
Вельмі шчодра ў свеце плацяць.
Я заўжды за гэту прагу
Маю хлеба і павагу".

Верш "Літвінка", належыўшы пяру паэта і драматурга, ураджэнца Бабруйскага краю, Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча.

Пераклад з польскай мовы - Мікола Хведаровіч.

"Частка..., далучаная да Расійскай імперыі, складала калісьці асобнае самастойнае валоданне - Літву, яшчэ перад актам уніі Літоўскага княства з Каралеўствам Польскім. Жыхары яго спрадвеку адрозніваліся ваяўнічым духам, клапаціліся пра свае правы і былі верныя сваім манархам, адзначаліся мужнасцю і любоўю да Айчыны. Гордыя сваім паходжаннем, літвіны, нягледзячы на аб'яднанне... з Польшчай, захавалі свае звычаі, свой цывільны кодэкс, мясцовае кіраванне, сваё войска, вярхоўны суд, міністраў, дзяржаўных саноўнікаў, і нават сейм, які збіраўся па чарзе ў Варшаве і Гародні. Усе гэтыя прывілеі былі такімі дарагімі для літвінаў, што, нягледзячы на ўсякія намаганні і красамоўныя перакананні шматлікіх дзяржаўных дзеячаў, не магчыма было схіліць літвінаў да адмовы ад сваіх прывілеяў".

Словы з запіскі графа Міхала Клеафаса Агінскага да расійскага імператара Аляксандра І з прапановай аб адраджэнні Вялікага Княства Літоўскага. 15 мая 1811 году.

У сярэдзіне XX стагоддзя прафесар Варшаўскага ўніверсітэту, а раней прафесар універсітэту Віленскага, пані Цэзарыя Бадуэн дэ Куртэнэ, распавядала аб сваім, на жаль, не названым па імені калеге, таксама аб прафесары Віленскага і Варшаўскага ўніверсітэтаў. Паводле яе словаў, згаданы вучоны сцвярджаў наступнае:

"Я літвін і Пясты мяне не хвалююць. У тыя часы маёй дынастыяй была дынастыя Ягелонаў. Я тутэйшы. Я грамадзянін Літвы. Мая, агульная з вамі [палякамі]... гісторыя пачалася толькі з Ягелонаў".

Як магчыма заўважыць, у найбольш адукаванай часткі насельніцтва старой Літвы нават у міжваеннай Польшчы, Другой Рэчы Паспалітай, працягвала захоўвацца старая літоўская свядомасць, свядомасць літвінаў, шляхты Вялікага Княства Літоўскага.

Застаецца толькі гадаць, аб кім пані Цэзарыя магла распавядаць. Часам даследчыкі лічаць, што дадзеныя словы маглі належыць ужо вядомаму нам Мар'яну Эдмундавічу Здзяхоўскаму.

Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае на вяршыні магутнасці.

Пачатак XV стагоддзя. Часы ўладарання Аляксандра Вітаўта Кейстутавіча. Вялікага.

Карта "Літвы і Белай Русі" пачатку XX стагоддзя, ледзь не аднолькава паўтараючая межы Вялікага Княства Літоўскага ўзору 1772 году.

У Расійскай Імперыі губерніі Ковенская, Віленская, Гарадзенская і Менская лічыліся "літоўскімі" губерніямі, а губерніі Віцебская і Магілёўская, адпаведна, залічваліся да "беларускіх" губерніяў.

Хочаце адчуць дух вандроўкі да жывапісных азёр? Паспяваць песні ў пілігрымцы да Будслава? Ступіць на старую брукаваную дарогу і знайсці закінутую драўляную капліцу?

Далучайцеся да каналу "Naračanščyna" каб шукаць і перажываць новае, быць першапраходчыкамі, даведвацца пра лёсы выбітных асобаў і разгадваць забытыя гістарычныя таямніцы.

Спасылка: https://t.me/naracanscyna