Բաքվում մեկնարկել է ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխության համաշխարհային համաժողովը` COP 29-ը, որն ավելի շատ քաղաքական, քան բնապահպանական միջոցառում է։ Հայաստանի իշխանությունը դեռևս որոշում չի կայացրել Բաքու մեկնել-չմեկնելու հարցում։

Ես կարծում եմ, որ հայկական պատվիրակությունը ոչ միայն ընդամենը 1 օրով պիտի մեկնի Բաքու, այլև բարձր, օրինակ՝ ԱԳ նախարարի մակարդակով ելույթ ունենա և ներկայացնի Ադրբեջանի հրեշավոր դեմքը, ցեղասպանական հանցանքները, Արցախի բնության և պատմաճարտարապետական արժեքների նկատմամբ հակամարդկային արարքները, Արցախի ռազմաքաղաքական իշխանության ապօրինի կալանավորումները, հայ ռազմագերիների հետ կապված խնդիրները։ Դա կլինի դիվանագիտություն, որը ծանր հարված կլինի Ադրբեջանի համար։

Բայց դե հասկանում եմ, որ Հայաստանի ներկա իշխանության պաշտոնյաները նաև վախկոտ են։

Ո՞վ կհամարձակվի գնալ Բաքու։ Արարատ Միրզոյա՞նը, թե՞ Նիկոլ Փաշինյանը։ Իհարկե, չեն գնա։

Եթե հանկարծ առյուծի ~~Էրդողանի~~ կաթ խմեն ու մեկնեն էլ, բերանները ջուր առած կնստեն կամ լավագույն դեպքում Ալիևի գրած գրքերը կսեղմեն կրծքին, երջանիկ կժպտան ու կվերադառնան տուն։

Այնպես որ, երևի ավելի լավ կլինի, սրանք չգնան Բաքու։

Հայրենիքը քաղաքական շահեր կամ կուսակցական առաջնահերթություն չի հասկանում։ Հայրենիքը գիտի մեկ գերնպատակ, և դա ազգի հոգևոր, մշակութային ու պատմական ժառանգության անվտանգ պահպանումն ու զարգացումն է։

Կուսակցությունները և մնացած ամեն ինչը լոկ միջոց են հայրենիքին ծառայելու համար, իսկ եթե հակառակն է' հայրենիքն է միջոց կուսակցական նպատակների համար, ապա դրա հեղինակը չարիք է դառնում հայրենիքի ու ազգի համար, բայց վաղ թե ուշ աղբանոցում է հայտնվում։

Նժդեհն ասում է' հայրենիքը պետք է սիրել անկախ այնտեղ տիրող ռեժիմից։

Սիրենք ու ճանաչենք այն հայրենիքը, որ արդեն ավելի քան 4500 տարի փայփայել ու մեզ են փոխանցել մեր նախնիները։

Հեյդարի լակոտ Իլհամը մեզ համար ցավոտ այս օրը նկարվել է պարսկական տիրապետության ժամանակվա Երևանի խանության դրոշն ու ակնարկել, թե իբր աչք ունի ոչ միայն Արցախի, այլև նույնիսկ Երևանի վրա։

Երկուշաբթի օրը ես ինքս կպատասխանեմ Իլհամին իր ձևով' ցույց տալով Ադրբեջանի ապագան, բայց մինչև այդ ասեմ, որ անկուշտների կոկորդին կանգնած ոսկորը խեղդում է։

Նայիր, կոկորդիդ չմնա... կմնա, անկասկած կմնա։

Հայկազունիները ամբողջ աշխարհի պատմության մեջ մնացին որպես ամենաերկար կառավարած արքայական տոհմ՝ գահին մնալով առնվազն 2161 տարի։

Հատված՝ «Արարատյան պետություն» գրքից

Նիկոլը սգի մեջ է. Թրամփը դարձավ ԱՄՆ նախագահ, իսկ դա նշանակում է, որ 2025-ի հունվարի 20-ից հետո ԱՄՆ -ն համաձայնության կգա Ռուսաստանի հետ Ուկրաինայի հարցում և կկիսեն այդ երկիրը' զոհաբերելով մի ամբողջ ժողովրդի։

ԱՄՆ -ն նաև պայմանավորվի Կովկասի առումով, համենայն դեպս Հայաստանը և Վրաստանը' Ռուսաստանին, Ադրբեջանը' ԱՄՆ -ին։ Չմոռանանք, որ միլիարդատեր Թրամփը հսկայական բիզնեսներ ունի Ադրբեջանում և Թուրքիայում։

Առաջիկա շաբաթներին Նիկոլը մեծ քանակի ռուսական օճառի կարիք է ունենալու։ Ենթադրաբար կզոհաբերվեն նաև հակառուս իշխանական մանկլավիկները։

Նոյեմբերի 5-ին ԱՄՆ-ում ընտրում են երկրի 47-րդ նախագահին, որի համար պայքարում են դեմոկրատական կուսակցությունից Քամալա Հարիսը և Հանրապետական կուսակցությունից Դոնալդ Թրամփը։

Քաղաքագետները, իհարկե, բազում կանխատեսումներ ու վերլուծություններ են անում, թեկնածուները հանդես են գալիս խոստումներով, երկրների ղեկավարներն ու դիվանագետները իրենց հաշվարկներն են անում որևէ մեկի ընտրվելու հետևանքների առումով։

Ի՞նչ կլինի մեզ համար։

🐴 🇺🇸 Դեմոկրատ Քամալա Հարիսի ընտրվելու պարագայում ԱՄՆ-ն կշարունակի արտաքին նվաճողական ագրեսիվ քաղաքականությունը և կփորձի ավելի մեծ ջրբաժան ստեղծել Եվրոպայի ու Ռուսաստանի միջև, կխորացնի հակասությունները Չինաստանի հետ, Մերձավոր Արևելքը՝ Իսրայելից մինչև Իրան կդարձնի նոր խոշոր հակամարտության վայր։ Բնականաբար, Ռուսաստանի և Ուկրաինայի պատերազմը անկանխատեսելի մասշտաբների կհասնի, որը կարող է ընդհուպ մինչև միջուկային զենքի կիրառման բերել։ Աշխարհի 5-րդ վերաբաժանումը այսպես կշարունակվի ու նորանոր տառապանքներ կբերի տարբեր ժողովուրդներին, այդ թվում՝ մեզ, Հայաստանին։ Դա ԱՄՆ-ին հնարավորություն է տալիս իր արտադրած զենքի վաճառքից ստանալ անսահման մեծ փողեր։

Քամալա Հարիսի պարագայում թեպետ մակերեսային մակարդակում փոքրինչ լարված կմնան հարաբերությունները ԱՄՆ-ի հետ, բայց Թուրքիան և Ադրբեջանը նոր թափ կհաղորդեն Հայաստանի նկատմամբ ճնշումներին և սպառնալիքներին, մանավանդ որ հենց ԱՄՆ այսօրվա իշխանությունը՝ նույն Քամալա Հարիսի մասնակցությամբ փաստացի կանաչ լույս վառեց Ադրբեջանի կողմից 2023-ին Արցախի նկատմամբ ահաբեկչական հարձակման ու Արցախի ամբողջական հայաթափման համար, ինչի նկատմամբ աչք փակեց նաև Ռուսաստանը։

🐘 🇺🇸 Ի՞նչ կարող է լինել, եթե Թրամփը դառնա ԱՄՆ նախագահ։

Հանրապետական կուսակցության թեկնածու Դոնալդ Թրամփը հայտնի է փողերը Ամերիկա տանելու իր քաղաքականությամբ։ Թրամփը կհրաժարվի Ուկրաինային օգնելուց, ինչը միանշանակ կհանգեցնի Կիևի ամբողջական կապիտուլյացիայի, Զելենսկիի ոչնչացման, իսկ Եվրոպան նորից ստիպված կլինի տնտեսական գործարքների գնալ Ռուսաստանի հետ։ Թրամփը ինքն էլ բիզնեսի կողմնակից է և Ռուսաստանի հետ բիզնես կանի նաև Ուկրաինայի մասնատման առումով՝ պայմանավորվելով, թե որ բաժինը ում է հասնում։ Նույնկերպ երկու գերտերությունները կպայմանավորվեն նաև Իրանի, Իսրայելի, Հայաստանի և այլ երկրների ճակատագրի առումով՝ բաժանելով ազդեցության գերակայությունները։

Հայաստանի պարագայում, օրինակ, Թրամփը բազմիցս հստակ է հասկացրել, որ մենք իրեն հետաքրքիր չենք, փոխարենը ԱՄՆ-ի համար հատուկ կարևորություն ունի Թուրքիան, հետևաբար Թրամփի ընտրվելու պարագայում Հայաստանը կլքվի ԱՄՆ-ի կողմից՝ բաժին հասնելով ՌԴ-ի աշխարհաքաղաքական շահերին, իսկ Թուրքիայի հետ ԱՄՆ-ի մի քիչ սառը և լարված հարաբերությունները կրկին կտաքանան՝ բնականաբար սառեցնելով ռուս-թուրքական հարաբերությունները։

Անձամբ ես կարծում եմ, որ նոյեմբերի 5-ի քվեարկության արդյունքներով հենց Դոնալդ Թրամփն է դառնալու ԱՄՆ նախագահ, և 2025-ի հունվարի 20-ին նա երդմնակալության արարողությամբ կստանձնի նախագահի պաշտոնը։ Առաջին հայտարարություններից մեկը կլինի Ուկրաինայից հեռանալը, լքելը ուկրաինացիներին, ինչին կհետևի արդեն Ռուսաստանի կտրուկ հաջողությունների ալիքը Եվրասիական տարածաշրջանում։ Բնականաբար, ռուսական հաջորդ թիրախը դառնալու է նաև Հայաստանը՝ Նիկոլով ու նրա մերձավոր շրջապատով հանդերձ, իսկ Պուտինը չափազանց հիշաչար կայսր է։

Սա իմ կարծիքն է քաղաքական հայտարարությունների ու անցյալի փորձի վրա հիմնված։ Իրադարձությունները ավելի հստակ կդառնան ընդամենը 1-2 օր անց։

Նոյեմբերի 11-22-ը Բաքվում տեղի կունենա ՄԱԿ -ի կլիմայական փոփոխությունների համաշխարհային համաժողովը, որն այդ երկրում է անցկացվում գլխավորապես Հայաստանի իշխանության աջակցության շնորհիվ։

Բնապահպանական նշանակության այդ միջոցառումը տեղի է ունենում մի երկրում, որն ընդամենը մի քանի տարի առաջ արգելված ֆոսֆորային և այլ մահաբեր զենքերով ոչ միայն հազարավոր հայ զինվորների սպանեց, այլև ոչնչացրեց հսկայական քանակության անտառներ և բուսականություն Արցախում։

Մարդասիրությունից խոսող Ադրբեջանը ցեղասպանություն իրականացրեց հայկական պատմական Արցախում, բռնի տեղահանեց ավելի քան 120.000 հայի, ոչնչացնում կամ յուրացնում է հայկական պատմամշակութային կառույցներ, առևանգել ու ապօրինաբար բանտում է պահում, տանջանքների է ենթարկում մի քանի տասնյակ հայ գերիների, այդ թվում Արցախի Հանրապետության իշխանության բարձրագույն պաշտոնյաներին։

Այս պայմաններում անհրաժեշտ է, որ COP 29-ին' ՄԱԿ -ի կլիմայական փոփոխությունների համաժողովին մասնակցող երկրների պատվիրակությունները ճնշումներ գործադրեն Ադրբեջանի բռնապետական իշխանության վրա' հասնելու հայ գերիների ազատ արձակմանը։

Այս նպատակով այսօր' նոյեմբերի 1-ին, ժամը 14:00-ին, բողոքի ակցիա կլինի Երևանում ՄԱԿ -ի գրասենյակի առջև, որից հետո ակցիայի մասնակիցները կշարժվեն դեպի ՀՀ ԱԳՆ, ապա' ԵԱՀԿ ՄԽ անդամ երկրների' ՌԴ, ԱՄՆ և Ֆրանսիայի դեսպանատներ։

Մասնակցեք այս շարժմանը' հանուն մեր գերիների վերադարձի։

Ծանր, շատ ծանր իրողությունների մասին պետք է խոսեմ, առանց որի գիտակցման չի ստացվի գտնել ազգային առողջացման դեղատոմսը։

Երբ Արցախում պատերազմ էր, Ստեփանակերտի բնակիչները առաջին հերթին կենտրոնացել էին իրենց խնդիրների վրա' ինչ-որ տեղ մոռանալով, որ Հադրութն ու Մարտակերտը հանձնվում են։ Պատերազմից հետո Ստեփանակերտում մի կերպ տեղավորված Արցախցի փախստականներին նույն Արցախցիները այնպիսի աստղաբաշխական գների վարձով տներ տվեցին, որ երբեք Ստեփանակերտում այդպիսի գներ չէին եղել։ Տանտերերը վստահ էին' Հադրութից, Շուշիից, Քարվաճառից ու մյուս տեղերից տեղահանված հայերը հո դուրսը չե՞ն մնա, ինչքան թանկ լինի, փող կճարեն կտան։ Վարձով տանտերերին հետաքրքիր չէր, թե ինչերի միջով են անցել այդ մարդիկ և որ իրենց հայրենակիցներն են։

Հանձնվեց ամբողջ Արցախը։ Բոլոր Արցախցիները դարձան փախստական։

Հայաստանում մեծ հաշվով կենտրոնացել էին միայն սեփական խնդիրների վրա' մոռանալով, որ հանձնվում է Արցախը, զոհվում են ազգակից հայեր, ոչնչացվում են հայկական պատմամշակութային կառույցներ։

Հայաստանում սկսեցին աստղաբաշխական գների վարձով տներ տալ Արցախի փախստականներին' օգտվելով մարդկանց մեծ հոսքից ու մեծ պահանջարկից։ Տանտերերը վստահ էին' Արցախցիները հո դուրսը չե՞ն մնա, ինչքան թանկ լինի, փող կճարեն կտան։ Վարձով տանտերերին հետաքրքիր չէր, թե ինչերի միջով են անցել Արցախցիները և որ իրենց հայրենակիցներն են։

2022 թվականի պատերազմի ժամանակ Հայաստանի տարբեր շրջաններում շատ չէին մտածում, թե ինչ է կատարվում, ասենք, Գորիսում կամ Ջերմուկում, Վարդենիսում կամ Սիսիանում։ Մարդիկ կենտրոնացել էին սեփական խնդիրների վրա։

Հիմա թշնամական Ադրբեջանը էլի սպառնում է հարձակվել Մեղրիի, Վարդենիսի, Ջերմուկի, Երասխի, Բերդի վրա։ Հայաստանի հատկապես կենտրոնական վայրերում ապրող մարդիկ էլի կենտրոնացել են միայն սեփական խնդիրների վրա' մոռանալով երկրի սահմանամերձ բնակավայրերը։

Մտածեք շարունակության մասին, բայց հիշեք, որ ասֆալտից ու թոշակից ավելի կարևոր է անվտանգությունը, իսկ անվտանգության համար պետք է տեր կանգնել հայրենիքին։

Եթե դու չես կերակրում սեփական բանակին, ստիպված կլինես կերակրել թշնամու բանակին։

Եթե տեր չես կանգնում քո երկրին, ուրիշը հաստատ տեր կկանգնի քո երկրին։

Մինչև 2020 թվականը Արցախում բազում անգամներ հանդիպել եմ ոստիկանների, ովքեր քաղաքացիների նկատմամբ նույնպիսի վատ վարքագիծ էին ցուցաբերում, ինչպես հիմա ցուցաբերում են Հայաստանի ոստիկանները։ Հաճախ տեսնում էի ոստիկանների և նրանց ղեկավարների, որոնք ցինիկաբար այնքան վերևից էին խոսում մարդկանց հետ, կարծես աշխարհը նրանց ոտքերի տակ էր։ Ճիշտ նույնկերպ, ինչպես հիմա Հայաստանի ոստիկանության ղեկավարներն են։

2020-ի պատերազմից ամիսներ հետո Ստեփանակերտի Ազատամարտիկների փողոցում ընկերոջս հետ քայլելիս մոտեցավ մի կին ու վախվորած ասաց, որ լսել է ադրբեջաներեն զրուցող երկու հոգու խոսակցություն։ Հետևեցինք այդ երկու հոգուն, հարցեր տվեցինք, փորձեցին հեռանալ, բռնեցինք հանձնեցինք ոստիկաններին։ Վերջիններս էլ փոխանակ վնասազերծեն հնարավոր դիվերսանտներին, մեզ համոզում էին, թե երևի Իրանից եկած բանվորներ են, ինչո՞ւ ենք բռնել այդ մարդկանց։

Հետո, իհարկե, ադրբեջաներեն խոսող երկու հոգուն Արցախի ոստիկանությունը բաց թողեց։ Հավես չունեին հետաքննություն անելու։

Մինչև Արցախի հանձնումը շատ ոստիկանների եմ տեսել Արցախում։ Նրանց մեջ կարգին, նվիրյալ մարդիկ էլ կային, բայց գրեթե բոլորը գերադասում էին լռել' պատճառաբանելով, թե համազգեստը թույլ չի տալիս կարծիք ունենալ։ Համազգեստը նրանց լռեցրել էր ու դարձրել գործիք։

Հիմա նրանցից շատերը Հայաստանում ինձ դիմում են տարբեր հարցերով, օգնություն են ուզում, ոմանց տեսնում եմ տաքսի քշելիս, ոմանց' սոցիալական տարբեր խնդիրներ լուծելու հարցերով։ Հաճախ չեմ էլ հիշեցնում իրենց արածները, բայց...

Հայաստանի ոստիկանները արդյո՞ք աչքի առաջ ունեն Արցախի ոստիկանների դառը փորձը։ Արդյո՞ք չեն հասկանում, որ մի օրում ամեն ինչ կարող է գլխիվայր շուռ գալ, և իրենց ընտանիքներն էլ կանգնեն լինել-չլինելու հարցի առաջ, արդյո՞ք հասկանում են, որ օրվա իշխանությունները կարող են իրենց օգտագործել մինչև այն պահը, երբ պիտի նստեն օդանավ ու թռչեն երկրից, իսկ զոհեր պիտի տան հենց նրանք, ովքեր ծառայեցին հանցավոր իշխանությանը և դարձան երկիրը քանդող քլունգը։

Ամեն ոստիկան միաժամանակ երկրի դահիճն է և պահապանը։ Ոստիկանից է կախված' ինքը կլինի դահի՞ճ, թե՞ պահապան։

Բայց հիշեք' ոչինչ չի մոռացվում։

Պատմաբանները հաճախ բանավիճում են, թե Հայկազունիների տոհմի կառավարման ժամանակաշրջանի հետ է համընկնում Ուրարտուի կամ Վանի թագավորության կազմավորումը, հետևաբար մեկը մյուսին հակասում է։

Չմոռանանք, սակայն, որ Ք․ա․ 6-րդ դարում «Բեհիսթունյան արձանագրություններում» պարսկական Դարեհ Առաջին արքան գրել է նաև հայերի մասին՝ պարսկերեն անվանելով «Արմինիյա», իսկ աքքադերեն նույն նախադասությունների մեջ՝ «ՈՒրարտայա» կամ «ՈՒրաշտայա»։ Այսինքն՝ հին պարսիկները մեզ՝ հայերիս, անվանել են արմինիյա, իսկ աքքադացիները՝ ուրարտայա կամ ուրաշտայա։ Դա նույն երևույթն է, ինչպես մեր օրերում հայերին տարբեր ժողովուրդներ կոչում են «արմեն», «սոմեխի» և այլ ձևերով։

Ի վերջո, «Ուրարտու» անվանումը ծագել է ասորիների ու աքքադացիների լեզվում՝ հնչյունափոխության ենթարկելով «Արարատ» անվանումը՝ Արարատ-Ուրարտու կամ Ուրարատ։ Այստեղից էլ Ուրարտուն հաճախ այլ կերպ կոչում են Արարատյան կամ Վանի թագավորություն։

Հատված՝ «Արարատյան պետություն» գրքից