وە زوان داڵگیەو خاو دۊنیم

ئەنجومەن شێعر و ئەدەب کوردی بەێان

ئمڕوو ساعەت چوار ئێوارە

موجتەمەع ئرشاد ئیلام

@anjomankordibayan

🔸خەوەر و خەمیر

✏️ئارەش پالیزبان

شەوەکی ئمڕووژ یەێشەمە ۱٨ ئازەر ۱۴۰۳، ئەڕا سەر کار دچگم. تا نێشتم دە نام ماشینە، رادیووە ڕووشن کردم و نامەێ بان بەرنامەێ «شەوەکیانە» ـێ ڕادیوو ئیلام. ئاقاێ حەمید یەعقووبیان، موجری و شاعر هام وڵاتی، پەیامەکەیل هەمشەهریەیل دخوەنس. دو پەیامەک گلیەی و ئازایێان دە بووت نان نانوائیەیل بۊ ک وتۊن خەمیر نان یا نەڵاتگە یا ئەگەر جی وە جی نانه نەخوەیتەێ، وە قەوڵ ئاقاێ یەعقووبیان، «دووگە تیووب تاێر ماشین».
پەیامەک تر دە هام وڵاتیێگ دە ڕووستاێ مۊشەکان چەڕداوڵ بۊ، ک ئاقاێ یەعقووبیان وە ڕەینی ئشارە کرد ک دورسێ «مۊشەکان» ـە، نە مووشەکان، و وت «مۊشەکان» یانێ ئاگرواچ (آتشکدە)  و مووشەکان یانێ جی مووشەک، ئوو ئنتقاد کرد ک ئەڕا نام وڵاتەیل گۊەڕنن؛ مەسەڵەن، «شەواو» کردنەسە شەباب یان نام چەن جی تریش برد ک وە داخەو، دە هۊرم نەمان.
خوەزەو مەسئووڵەیل ئوستانی ئەڕا ئێ گیچەڵە فکر چارەێ بکەن. چەن وەخت پێش دە خەوەرێ خوەنسم ک دە «مەریوان» تابڵەوێلە وە دو زوان فارسی و کوردی نۊساننە. فریە کار وەرچەمگر و خاسێگە. خوەزەو دە گێشت جیەیل ئێران وە زوان ئەو وڵاتەیش تابڵەوێلە بنۊسریەن تا زوان داڵگی دە بەێن نەچوو.

باێەد دەس خوەشی بۊشیم وە ئاقاێ حەمید یەعقووبیان ک و نوکتەێ فرە خاسێ ئشارە کرد. وە ڕاسی باێەد وە بەڕنامەێل ڕادیوو و تلوزیوون ئیلام ئفتخار بکەیم و وە گێشت دەس وە کارەیل و بەڕنامە سازەێل بۊشیم «دەستان نەڕزێ».  ئەڵبەت یەیشە بۊشیم ک وە قەوڵ فارسەێل، «پاشنە آشیل» دەنگ و ڕەنگ (صدا و سیما) ـێ ئیلام بەش خەوەر کوردی ساعەت هەشت شەو تلوزیوونە، ک هۊچ کومەکێ وە زوان کوردی نیەکەێ ئوو دە جیەێلێگەو خەراو ئێ زوانە کردگە.

ئێمە ک باس ئەڵاتن خەمیر و خەوەر کوردی ئیلام کردیم، خاسە یەێ هۊرەوەریێ (خاطرە) ئەڕاتان بۊشم:
نزیکەێ بیست ساڵ پێش ک بەش خەوەر کوردی ئیلام تازە ئەو ڕێ کەفتۊگ، من و یەکێ دەێ ڕەفیقەیلە ئەڕا دەسخوەشی وتن و دڵگەرمی کاروەدەسەیل ئێ بەش خەوەریە، چگیم سەڕێ دایم ئەڵەێان. دە یەکێ دەێان پرسیم ک قەبڵەن ئەڕا «طلوع خورشید»، دوتن «ئەڵاتن خوەر»، ئەلان ئەڕا دی نیەۊشنەێ؟ وت ک یەکێ زەنگ داگە وتگە "مەگەر خەمیرە ک ئەڵاێ؟!!"
وتم ک چ ڕەبتێ دێرێ؟ ئەڵاتن دە ئەسڵ و بنچەک، «ئەڵـ+ـهاتن» ـە ک یانێ «برآمدن/ورآمدن»، «بالا آمدن» ک دۊز جوور زوان فارسی، هەم  تۊەنێ ئەڕا «خەمیر» بچووگە کار و هەم ئەڕا «خوەر». ئۊە نەباێەت وە قسیەێ بێان و قسیەێ بچن.

پ ن:
ئیمە هە دە ئێرەو وە کاروەدەسەیل ئێ بەش خەوەریە ئۊشیم، «دەبیرخانەێ زوان و ئەدەبیات کوردی ئیلام» ئامادەسە ک هەر جۊرێ ک گرەکتانە دەسمێەتتان بێگ و ڕابنیەیتان بکەێگ تا ئەێ بەش خەوەریە، خزمەتێ وە زوان کوردی بکەێ.

https://t.me/DZAkordiilam

پیروزبای ئو ده‌س مه‌ڕێزا پێشكه‌ش ده‌بیرخانه‌ێ زوان ئو ئه‌دبیات كۆردی
باوه‌ت موختێاری رۊنۊس ئو ته‌خته‌كلیل كۆردی وه‌ مه‌ردم ئیلام
پانازی دیاری ئو گشتگیر ژنه‌ێڵ ده‌ ئێ كڵاسه‌ێله‌ نیشان دێ ك ئافره‌ت ئیلامی قه‌س قۆرس كردگه‌ زوان داڵگی نۊساری بوو

عه‌تا

نیشانی پەیج دەبیرخانە دە ئینستاگرام?
https://www.instagram.com/ilamkurdishsecreteriat

پژوهشگر ارجمند هم استانی جناب آقای ربیعی عزیز که چند سالی است به طور جدی و با دقت و پشتکار زیاد در حال گردآوری واژگان، ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات و عبارات زبان کردی است، به بهانه انتشار شعر فولکلور «مامر لاری» در کانال دبیرخانه، یادداشت زیر را برای ما فرستاده، که ضمن سپاس و آرزوی موفقیت برای ایشان در این مسیر، امیدواریم همه ما (هرکسی به اندازه توانش و به قول معروف «مەلیچگ وە مەن خوەێ») بتوانیم در حفظ و ترویج زبان مادری بکوشیم.
............................................................

1. خاێ بخە(بنەیتە) ئە‌ێ سە‌رێ، ئە‌و سە‌رێ دیارە. زمین وسیع و مسطح.
2. پووپگاو به‌ێ ده‌ت! نفرین، نوعی بیماری ماکیان.
3. خه‌ریوه‌خه‌ریوه. آوایی برای فراری دادن مرغ‌ و‌ خروس بیگانه.
4. [برا] خه‌وِ مرخه!
5. که‌ڵه‌شێر و واڕگێان دراتگه. مرغ‌ و خروسشان معلومه، بالغ شده‌اند.
6. نه‌مریت مرخاوی!
7. ئای مرخڵه!. ای کلک! خطاب به دردسر سازی که در بحبوحه گرفتاری خود کنار بکشد.
8. جۊر مرخێ خا کردۊگه به‌نه‌و. وصف کار در شرف انجام.
9. دِ پاێ مرخێ ده یه‌که‌و نیه‌که‌ێگ!
10. مرخ ئڕا خاێ نه‌وگ، سیه‌قڵا(قڵابازگ) پڕِ  ئه‌ێ بانه‌سه. مرغ برای تخمش نباشد کلاغ‌زاغی در پشت این خانه‌ها(بیابان) بسیار است.
11. مرخ [هه‌م] نِک که‌ێگه‌ ئاوه‌و، ڕۊ که‌ێگه‌و خودا.
12. مرخ خاێ خوه‌ێ نیه‌شکنێگ.
13. مرخێ خوو نییه پاێ بووه‌سمه‌و!
14. منێگه مرخ چاڵه‌وان. مانند مرغ انباردار غله. چاق‌و‌چله.
15. منێگه مرخێ دِ جار ناۊتێه‌و. مرغ دوبار کرچ شده. لاغر و ضعیف.
16. ‌جۊر مرخێ خا پێچیاۊک ده‌ێ. مانند مرغی که تخمش به پیچ افتاده و نتواند تخم بگذارد. بی‌قرار، پریشان و نالان.
17. مرخێ هه‌م که‌نۊه‌ێ خوازێگ. مرغ هم سرپناهی می‌خواهد.
    ٭٭٭✫٭٭٭

لینک کانال ئەنجومەن شێعر و ئەدەب کوردی بەێان

https://t.me/anjomankordibayan