ҚУРШОВДАГИ УМР

Туғилдигу сира озод яшолмадик
Бир луқма ошни беминнат ошолмадик.

Эсни таниб, бир қарасак бу дунёга
Атроф тўлиб ётар шўриш ва ғавғога.

Одамлар бир-бирин ғажир гўё қашқир
Нима топса, чумолидай уйга ташир.

Бири сиртлон, бир тулки, бири бўри
Ожизини еб битирар дарров зўри.

Бизга ўхшаш соддадиллар турар ҳайрон:
Дунё ҳайвонот боғими ёки ўрмон?

Шерлар шартта бўғизлайди оҳуларни
Икки пулга олмас биров орзуларни.

Палов ғами, шўрва ғами, норин ғами
Бу ҳаётда энг муҳим иш – қорин ғами.

Зўрнинг мушугини биров “пишт” демайди
Итин ҳайдаб, товуғига “кишт” демайди.

Тили бурро бир кимса йўқ, “ҳой” дейдиган
“Ҳой одамзод, аҳволингга вой” дейдиган.

“Бу қанақа томоша?!” деб айтар мард йўқ
Гўё барча бахтиёрдир, бирор дард йўқ.

Бу умрни қилиб кўрдик юз хил талқин
Ва бир боқсак, сўнгги марра қолмиш яқин.

Қалби озодлар юртига етолмадик
Бу қуршовни ёриб чиқиб кетолмадик.

Бу саройни қилиб бўлмас энди таъмир
Тилсизларнинг қуршовида ўтди умр...

1992 йил

ЎЗБЕКИСТОН, 80-ЙИЛЛАР

Шамоллар эсмади, ҳур-ҳур шамоллар
Юртни босиб кетди қуйқаю балчиқ,
Шамолдай мудрайди некбин хаёллар
Уйғонар юракнинг тубида санчиқ.

Шамоллар эсмади, ёвқур шамоллар
Олис дараларга бўлгандай банди,
Уфқларга боқиб, хўрсинди чоллар
Пари момоларнинг хотири ёнди.

Шамоллар эсмади, учқур шамоллар
Қаноти қирқилган бургутдай ётар,
Эрлар уйғонсин деб, ёнар аёллар
Эркаклар ғайрининг динига ўтар.

Шамоллар эсмади, пурнур шамоллар
Зулмат ўраб ётар мудроқ ўлкани,
Саробдай жимирлар мавҳум иқболлар
Юракларни қамрар қўрқув тўлқини.

Шамоллар эсмади... Ётур шамоллар –
Дараларнинг тубсиз унгурларида,
Бўғизга тиқилиб келар саволлар
Эрк йўлининг ўнқир-чўнқирларида.

Шамоллар эсмади, бобур шамоллар
Чиябўриларга - базми жамшидлар,
Боғларни босқилаб изғийди моллар
Борлиқдан анқийди қўланса ҳидлар.

Шамоллар эсмаса гар, ҳур шамоллар
Аримас бу юртдан залолат, зулмат,
Сукут портламаса – ўзгармас ҳоллар
Мудраб ётаверар бир халқ, бир миллат...

Абдунаби Ҳамро
1991 йил, август.

Бир неча йиллар олдин хонанда Тошпўлат Маткаримовнинг бир қўшиғида “айланайин бодомқовоқ болдизим-а” деган нақоратни эшитгандим. Дарров болалигим ёдимга келди: раҳматлик момомиз ҳар бир ишга бурнини тиқаверадиган, ортингдан соядек эрашиб юрадиганларга нисбатан “Борганга – болдиз, келганга – янга” деган матални ишлатарди. Бу сўзнинг маъносини у пайтларда билмасдим, у йиллар бўйи хотирам қатларида яшириниб ётаверди. Ниҳоят, ўша қўшиқни эшитгач, яна қизиқишим ортди, охири унинг “қайнсингил” деган маъносини топдим. Тўғрилигига шубҳам бор эди, шоир ва таржимон Абдуҳамид Пардаевга қўнғироқ қилиб, сўрадим. У фикримни тасдиқлади. Лекин, Қошғарийда бошқа бир фикр ҳам бор экан: эр ўз хотинининг синглисига “болидизим” дейиши мумкин экан, аммо хотин учун эрнинг синглиси “болдиз” бўлолмас, шунчаки сингил экан. Балки ўша пайтларда фақат эрнинг қиз туғишгани “сингил” дейилгану, бошқа қиз жигарлар айрим ҳудудлардагидек “эгачи” дейилгандир? Билмадим, камина тилшунос олим эмас, шунчаки бир ҳаваскор ёзувчиман.
“Болдиз”га оҳангдош бўлгани учун “болдир” сўзини ҳам қараб кетайлик. Ҳозирда оёқнинг тўпиқдан то тиззагача бўлган қисми “болдир” дейилади. Қадимда бу сўз бир неча маънода ишлатилган экан, улар орасида ҳозирги биз ишлатадиган маъно йўқ. Болдир(балдир) деб у пайтлар тоғнинг чиқиб турган ери, тоғ бурни айтилган. Иккинчи маъноси -“ўгай”. Ўгай болаларни “балдир ўғил, балдир қиз” дейилган. Учинчи маъноси –эртанги, баҳорда барвақт экиладиган экин. Баҳорги буғдой “балдир буғдай” дейилган.
Мулоҳазаларимизни Усмонийлар империяси асосчиларидан бири, турк халқининг миллий қаҳрамони Тўғрулбек ҳақидаги маълумот билан якунлаймиз. Бу сўзнинг маъноси (Қошғарийга кўра), йиртқич қушлардан бирининг номи билан боғлиқ. “Девон”да қайси қуш эканлиги аниқ айтилмаган, балки лочиндир, эҳтимол калхатдир, Бироқ, бошқа бир қизиқ фикр бор: аслида “тўғрил” дейилган бу овчи қуш мингта ғозни ўлдириб, фақат биттасини ер экан! Нима бу, киборликми? Ё тўғрил ғозларнинг энг сараси, семизи, соғломини танлаб еганмикан? Ким билади, балки кун келиб, бунинг ҳам сири очилар.
Мухтасар гап шуки, асл тилимизга қанча яқинлашсак, ўзлигимизни англаш ва миллий ғурурни тарбиялаш шунча тезлашади. Бу эса бугун, бегона ғоялар ва маънавиятимизга таҳдид солувчи кўринмас кучлар ҳамласи кучайган даврда жуда муҳимдир.

Абдунаби Ҳамро

Ҳали қорлар ёғар, оқарар дунё
Ҳали баҳор келиб, гуллар она ер,
Ҳали ёз кўркига бўлгум маҳлиё
Ҳали куз ҳақида битажакман шеър.

Ҳали ошиқ диллар ҳар бир сўзимни
Оятдай такрорлар ойдин тунларда,
Қувнатиб нур кетган толғин кўзимни
Юртим яшнайверар гўзал кунларда.

Гар кетсам сатрлар бағрига сингиб
Умидбахш байтларим - изларим қолар,
Яшайди вақт деган ғанимни енгиб
Қилич каби кескир сўзларим қолар.

Шеърларим ўзанин бузган дарёдай
Дилларини забт этиб оқса, шохласа,
Мен янграб турарман қадим наводай
Мен узоқ яшайман, худо ҳоҳласа ..

Абдунаби Ҳамро

СОЯПАРВАР

Намозгар кўрсаки, сояси у-з-у-н
"Мендан катта одам йўқ!" деб ўйлади,
Эртаси чошгоҳда, тикка бўлгач кун
“Ахир, нега соям йўқ?!” деб ўйлади.

Ўша кундан бошлаб ёқтирмас Кунни
Соясин асрамоқ билан овора,
Энди у кун бўйи кутади Тунни
Ўзига ишонмай қўйди, бечора...

Абдунаби Ҳамро

ЎЛКА
(Чўлпонга эргашиб)
Ястаниб ётарди, бош-адоғи йўқ
Тангри ҳукми ила тузилғон ўлка.
Суқли кўз тегмасин, тегмасин деб ўқ
Қопқасига бир кафт туз илғон ўлка.

Туғида Кўкбўри ҳилпирар эди
Бу дунё меники, меники деди.
Бироқ, бўлинди-да, бир-бирин еди
Тўқсон томирлари узилғон ўлка.

Чарх рафтори шул кун бехос бурилди
Саргардон сурилди, урён урилди.
Ўрларда ўрилди, қирда қирилди
Тоғдаги тумандай тўзилғон ўлка.

Бир боқсам, белгача ботқоққа ботиб,
Ётибди очиқкўз, ғафлатда қотиб.
Ҳайҳот, кун кўрарди бир-бирин сотиб
Ёвларға ош бўлиб сузилғон ўлка.

Токи , манфаат бор - бирлашмагайдир,
Бир тил, бир эл бўлиб сирлашмагайдир.
Эгилса эгилар, эрлашмагайдир
Ҳар қавми ўзини ўз билғон ўлка.

Бир пайтлар қут ёғар эди самодан,
Тулпорин туёғи эди тиллодан.
Бож-хирож оларди ярим дунёдан
Икки уммон аро чўзилғон ўлка.

Тиниқмай, лойланиб борар тобора,
Нафс ичра жойланиб борар тобора.
Тарихга айланиб борар тобора
Бўлак-бўлак бўлғон, бузилғон ўлка...

1993 йил

Ammo, sensiz men yasholmasman.....

?Azizabegim

?Abdunabi Hamro

?????????

Айрим юқумли касалликлар спораси тупроқ остида юз йиллаб ётиши мумкин, пайти келиб у ўзининг бешафқат кучини кўрсатади. Баъзи ёввойи ўсимликлар уруғи ҳам беш-ўн йиллаб кутиб, сўнг бирдан потирлаб ўсиб чиқади ва бутун далани қоплаб олади. Шубҳали фикр ҳам шундай: айтилади ва муносабат кутилади. Агар омма индамай, лоқайд юраверса, навбатдаги, олдингидан-да кучлироқ ва таъсирлироқ фикр ўртага ташланади. Кўрибсизки, бепарво оломон онгида ўзгариш бошланади: “Чиндан ҳам шундай қилсак-чи?” Йигирма йилча бурун озар шоири Ихтиёр Ризонинг бир шеърида “Менга фикр беринг! Шундай фикрки...” деган сатрларни ўқигандим. Қарашларни, қойим эътиқодларни тўсатдан парчалаб ташлайдиган фикр ҳақида гапиряпти шоир. Биргина ғайритабиий фикр дунёни остин-устун қилиб юбориши мумкинлигини ақлли одамлар яхши билишади.
Шундай экан, миллат ойдинлари бу каби чиқишларга бепарво бўлмасликлари керак деб ўйлайман. Балонинг қораси кўринган заҳоти уни йўқ қилиш керак, бўлмаса у томир ёза бошлайди, сўнг уни қўпориб ташлаш қийин кечади. Нафақат ўзбек зиёлилари, балки Туронюртдаги барча турк тилли давлатларнинг кўзи очиқ инсонлари бугун ўз қарашларини ошкор айтишлари керак. Қардошларимиз билан бир бўлсак, қадимий тилимизни ҳар қандай таҳдидлардан асрай оламиз. Зеро, биз барчамиз бир миллат фарзандларимиз. Ҳазрат Навоий “якқалам қилган” заминда яшаётган барча уруғ-аймоқлар бугун бирлашишлари лозим. Буюк бобомиз “Кўнгил бермиш сўзимга туркжон ҳам, Не ёлғиз турк, балки туркмон ҳам” деб бежизга айтмаганлар.
Мухтасар айтсак, тилимизни асрасак – ўзимизни, миллатимизни, Ватанимизни, келажагимизни ва энг асосийси – мустақиллигимизни асраб қоламиз. Биз учун бошқа йўл йўқ.

Абдунаби Ҳамро,
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси.

Хўш, ким ўша топшириқ берадиганлар? Тилнинг душманларими? У ҳолда улар ўзбек миллатига, ўзбек халқига ҳам дўст эмаслар! Хорижий давлатлар, айниқса, сиёсатининг туб мағзида мустамлакачилик унсурлари мавжуд мамлакатлар ўз тилларини дунёга ёйиш учун маблағни аяшмайди. Чунки, тил инсонларни бирлаштиради, бир хилда фикрлашга, ҳаракат қилишга ундайди. Эсимда, 1988 йил эди чамаси, у пайтларда Олот тумани Маданият бўлимида ишлардим. “Агитбригада” дейиладиган ижодий гуруҳлар бўларди, улар жойларга чиқиб концертлар беришарди. Бир куни топшириқ бўлди: тажриба алмашиш учун бизнинг гуруҳ Бухоро туманига бориб, далада пахтакорларга концерт беришимиз лозим экан. Бордик, тушлик пайтида одамлар бир шийпонга тўпланишди. Концерт бошланди. Ўша кунларда бир қўшиқ қилгандим, сўзларини оддий, халққа тушунарли тилда ёзгандим. Унда шундай сатрлар бор эди:
Олти милённи қувиб, меҳнатда қотди белларинг
Тангридан имдод кутиб, кўзлардан оқди селларинг,
Бургуту жайронидан айрилди дашту чўлларинг
Сафсата, ёлғон қўшиқларни тўқир булбулларинг,
Эй элим, олтин қўлинг, бийрон тилинг бойланмасин.

Неча йил кўзни очиб, уйқуда ётган ким эди
Макру ҳийла, сохталик домига ботган ким эди,
Ўз тилини хор этиб, ёт тилни тутган ким эди,
Бобуру Машраб, Навоийни унутган ким эди?
Эй элим, олтин қўлинг, бийрон тилинг бойланмасин.

Хуллас, ана шундай бир содда ва самимий айтим, уни “Мухаммаси бахши” оҳангига солиб куйладим. Қўшиқ тугагач, одамлар бир лаҳза жим қолишди, сўнг атроф қарсаклардан ларзага келди! Халқ рост сўзга ташна, миллий қадриятларнинг хору зор бўлаётганидан, минглаб ҳалол инсонлар “Пахта иши” боис қамалаётганидан, юрт раҳбарларининг олти милён тонна пахта топшириш ҳақидаги Масковга берган ваъдаларидан жони бўғзига тиқилган экан. Улар узоқ қарсак чалишди, мен ўшанда хонанда сифатида эмас, айнан миллатнинг бир ростгўй ўғли, шоири, зиёлиси сифатида илк бор кўнглим ўсганди. Ва тил, миллат, дин, урф-одатлар каби қадриятлар халқни нечоғлик мустаҳкам боғлаб туришини ҳис этганман.
Қўшиқдан кўзлари ёшланган, нигоҳлари чақнаган, 1989 йилда “Она тилим-жону дилим!” деган шиорларни кўтариб майдонларга чиққан, кўксини ўқларга, бошини тўқмоқларга нишон этганлар қани? Нега улар бугун жим туришибди? Ахир, миллатнинг ўқ илдизига – ОНА ТИЛГА зимдан ҳужумлар бошланяптику! Тилга ҳужум – туркликка, яхлитликка, жипсликка, келажакка ҳамладир! Тил мустақиллигини бой берган халқ сиёсий мустақиллигини ҳам аниқ бой беради, чунки, тил – халқни халқ, миллатни миллат қилиб турадиган асосий куч. Ўзи жафокаш тилимиз шундоқ ҳам мажруҳ бўлган, кўчаларга чиқиб бир разм солинг: “Элегант”, “Корона”, “Бриллиант” ва ҳоказо хорижий сўзлар билан аталган дўкону хизмат кўрсатиш шохобчалари худди баҳорги қўзиқориндай урчиб ётибди...
Бугун дунёда мафкуралар, маданиятлар кураши боряпти. Фотиҳлик дардидаги давлатлар қўшниларининг тилини, маданиятини нишонга олмоқда. Ана шу реал хавф олдида довдираб қолмаслик учун бизнинг тилимиз тоза, яхлит ва мустаҳкам бўлиши лозим, бу учун эса аждодлар меросини пухта ўрганишимиз керак бўлади. Модомики баъзилар ўз қарашларини халққа сингдириш, уларда ғайри фикрларни уйғотиш учун ижтимоий тармоқлардан фаол фойдаланаётган экан, тил ва миллат жонкуярлари нега шундай қилмайдилар? Интернетдан унумли фойдаланиш, вақтли матбуотга мурожаат этиш пайти келмадими? Ўзбек тилининг муҳофизлари, уйғонинг!