📖 تأثیر شکست گفتمان ادبیات متعهد بر ادبیات ایران و جهان

ماریو بارگاس یوسا( ۱۹۳۶ -  ) نویسنده‌ی معروف  امریکای جنوبی در ابتدای سخنرانی خود درباره اهمیت آثار بورخس پاراگراف درخشانی می‌آورد. ابتدا به این پاراگراف دقت کنید:

در دوره‌ی دانشجویی شیفته‌ی سارتر بودم و به تزهای او اعتقادی راسخ داشتم. این‌که نویسنده در برابر زمانه‌اش و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند تعهد دارد، این که «کلمه عمل است» و اینکه انسان می‌تواند با نوشتن در تاریخ تأثیر بگذارد. امروز چنین ایده‌هایی ساده دلانه به نظر می رسند حتی ممکن است آدم را به خمیازه بیندازند - عصری که در آن زندگی می‌کنیم عصر تردید بجا درباره تاریخ و قدرت ادبیات است. اما در دهه‌ی ۱۹۵۰ تصور اینکه می‌توان جهان را تغییر داد تا بهتر شود و ادبیات باید به این تغییر مدد رساند نزد همه ما هم قانع کننده بود هم هیجان انگیز(ماریو بارگاس یوسا؛ ترجمه‌ی طاهره فرزانه).

یوسا از دهه‌ی سی شمسی یا همان دهه‌ی پنجاه میلادی می‌گوید آن زمان کسانی مثل احمد شاملو، جلال آل احمد، اخوان و حتی نیما جوان بودند . تعریفی که یوسا از تزهای سارتر می‌آورد همان  تزهای ادبیات متعهد در ایران است.

در دهه‌ی چهل شمسی بین دو گفتمان ادبی نزاع شدیدی بود: گفتمان ادبیات متعهد و گفتمان ادبیات فرم‌گرا. البته گفتمان ادبیات متعهد تا دهه‌ی شصت شمسی  کاملا هژمونیک بود و به همین دلیل این گفتمان این جمله مارکس را که «هدف تغییر جهان است نه تفسیر آن » سرلوحه حکم‌های ایدئولوژیک خود قرار داده بود. گفتمان ادبیات متعهد با فرمالیسم دهه‌ی هفتاد شکست خورد و هژمونی خود را از دست داد. با از دست دادن همین هژمونی است که رهبری اجتماعی از روشنفکران سلب می‌شود و جامعه دیگر آنها را به عنوان  رهبران تغییرات اجتماعی در نظر نمی‌گیرد. آیا این تحول که به گونه‌ای شبیه به چرخش زبانی است یک امر منطقه‌ای بود یا جهانی؟ یوسا متولد ۱۳۱۵ است پنج سال از احمد محمود کوچکتر و سه سال از محمود دولت آبادی بزرگتر و ده سالی از اخوان و شاملو کوچکتر است.  او هم تحت تأثیر گفتمانی شبیه به گفتمان ادبیات متعهد بود. او هم مثل روشنفکران دهه‌ی چهل ایران  به ژان پل سارتر و نظریه‌ی او در کتاب ادبیات چیست چشم دوخته بود. چنانکه کتاب ادبیات چیست سارتر در دهه‌ی چهل به فارسی ترجمه شد. بنابراین اگر کل جهان درگیر یک گفتمان جهانی بوده است باید به این مسئله مهم تبارشناختی توجه کرد که چه اتفاق افتاد که اینگونه شد نه ساده‌دلانه بگوییم گذشتگان ما جهان را نمی‌شناختند و ما بهتر از انها می‌شناسیم یا آنچه از جهان می‌فهمیدند کلا اشتباه بوده است.

بی‌شک پیدایش گفتمان ادبیات متعهد برساخته‌ی گرایش‌هایی نوپدید جهانی بود.  بنابراین اگر این ادبیات به انقلاب و حتی مبارزه مسلحانه وصل شد، یک پدیده‌ی جهانی بود. به همین دلیل روشنفکران ادبیات متعهد به انقلاب الجزایر و کوبا فکر می‌کردند. یوسا در این پاراگراف به روشنی می‌گوید که ما در یک فضای هیجانی ویژه بودیم. او دیگر توضیح نمی‌دهد که این اتمسفر گفتمانی چگونه ساخته شده است. فهم دیگرگونه  از ادبیات به شکل جهانی از دهه‌ی شصت اتفاق افتاد. به همین دلیل فهم دلوز و سارتر درباره ادبیات یکی نیست. در آمریکای جنوبی هم چنین بود. از دهه شصت میلادی نوعی فرمالیسم بر جهان حاکم شد و فهم ایدئولوژیک و معناگرایانه از قدرت ادبیات به چالش گرفته شد.

📝 سینا جهاندیده

✨✨

@paylway

نەمردم من ئەگەر ئەم جارە بێ تۆ
نەچم، شەرت بێ، هەتا ئەم خوارە بێ تۆ

دەروونم خاڵییە، وەک نەی دەناڵێ
هەوارێکی چ پڕ هاوارە بێ تۆ!

بیناییم کوێرە، هەڵنایێ بە ڕووی کەس
موژەم یەک یەک دەڵێی بزمارە بێ تۆ

هەموو ئەعزایی ناڵینم دەناڵێ
سەراپام میسلی مۆسیقارە بێ تۆ

قەسەم بەو شەربەتی دیداری پاکەت
شەرابم عەینی ژەهری مارە بێ تۆ

لەکن تۆ خار و خەس گوڵزارە بێ من
لەکن من خەرمەنی گوڵ خارە بێ تۆ

لەکن من با وجوودی ناس و ئەجناس
کەسی تێدا نییە ئەم شارە بێ تۆ

هەتا تۆم ئاشنا بووی، ئاشنام بوون
ئەمێستا موو بە مووم ئەغیارە بێ تۆ

هەموو ڕۆژێ لەتاو هیجرانی ئەمساڵ
تەمەننای مردنی پێرارە بێ تۆ

لە حەسرەت سەروی قەددت چاوی نالی
دوو جۆگە، بەڵکوو دوو ڕووبارە بێ تۆ

📝 نالی شارەزووری (1855-1798)

✨✨

@paylway

بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی

ریگ آموی و درشتی راه او
زیر پایم پرنیان آید همی

آب جیحون از نشاط روی دوست
خنگ ما را تا میان آید همی

ای بخارا! شاد باش و دیر زی
میر زی تو شادمان آید همی

میر ماه است و بخارا آسمان
ماه سوی آسمان آید همی

میر سرو است و بخارا بوستان
سرو سوی بوستان آید همی

آفرین و مدح سود آید همی
گر به گنج اندر زیان آید همی

📝 رودکی (۲۴۴ – ۳۲۹ هجری قمری)، پدر شاعر کلاسیک فارسی

✨ ✨

@paylway

? داهاتووی زمانی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان

✅ دیمانە، وەرزنامەی داکار، ژ 2 و 3 پاییزی 2023

✨✨

https://t.me/paylway

⚫️ ئازیز وەس بوزەم نە گێجاو خەم...

ئێژانە و قەدٚزانای

دیسان گژەواو ئەجەلی هۆرش کەرد و ناکاو دەسوو تەقدیری ئاخێزیا و وەهاروو ژیوایش کەردیمێ گەڵاڕێزانوو پاییزی و ڕۆحوو پەپوولەیی ئەدالێ ڕەحمەتیما " گوڵناز ئەمینی" هەتایی باڵێش گێرتێوە پەی عاسمانی و خەمێوی ئەبەدٚی تەمنایمێرە.

بە حوکموو نەزاکەتی ئەخلاقی و حەقشناسیێوی واجبی کە دۆسێ، قەومێ و ئاشنایێ بە حوزووری مەعنەوی و وزەی دڵنەواییکەرشا، کۆگاو خەمەکاما دریای وارە و سوکنایی کەوت دڵما. پی بۆنەوە جە تەک تەکوو خەڵکوو وەشەسیاو دەگاکێما دزڵیە، ئێژا ئیمام جومعەو دزڵیێ مامۆسا عەبدولباست، قەومێ شاروو کرماشانی و دەگاو شارانی، شارەکاو هەرێمی، سنە، مەریوان، سەوڵاوا، ئەنجومەنە فەرهەنگی- ئەدەبیەکێ، کەسایەتییەکا و... کە جە مەراسێموو ئەسپەردەکەردەی و پەرسەو تازیەکێنە بەشداریشا کەرد، ئەوپەڕوو قەدٚرزانیشا چۆ کەرمێ. 

چنی ئانەیە کە بە هۆو پەرۆشیی دەروونی و کۆسوو ئەدٚامەردیۆ و سەرقاڵیی پەرسەکەیەو، نەتاواما حوزووری و یا تەلەفوونی قەدٚرزانێ وەفای بەرزیتا بیمێ، پیجۆرە جارێوتەر، ناخوو دڵیەوە سپاستا کەرمێ و بارەگاو خودٚای گەورەینە، دەسێ دۆعای هۆردارمێ و پاڕیەیمێوە کە عومری بە عێززەتتا پەنە عەتا کەرۆ و ئەجرتا مەقبووڵ بۆ. هۆمێدەوارێ هەنمێ کە چرکەساتەکاو ژیوایتا کەیلوو شادٚی بۆ و بە بەشداریما، قەرەبووکەرێ زەحمەتەکاتا بیمێ.

خانوادێ: موحەمەدپووری، ئەمینی، قادری، مرادی، موحەمەدی و بەخشی

✨✨

@paylway

من طَرَبم طَرَب منم زُهره زند نوای من
عشقِ میانِ عاشقان شیوه کند برای من

یار برفت و ماند دل شب همه شب در آب و گِل
تلخ و خُمار می طپم تا به صبوح وای من

من سرِ خود گرفته‌ام من زِ وجود رفته‌ام
ذره به ذره می زند دَبدَبەی فنای من...

? مولانا، غزلیات دیوان شمس

✨✨

@paylway

? ڕەچەڵەک ناسیی ناوْشوێنی مەریوان و پۆلێک دەلالەتی ئەفسانەیی- مێژوویی و...

✔️ عادڵ محەمەدپوور

دەسپێک:

ڕەچەڵەک ناسی (Etymology) یانێ خوێندنەوەی مێژوویی و لێکدانەوەی گۆڕانکاریی وشە و چەپکە وشەکان لە دوو بواری واج ناسی (Phonology) و واتا ناسی (Semantics). ناوشوێنەکان هەڵگری دوو واتان: یا تاق مانان ، یا کۆ مانا. تاق ماناکان؛ سادە، ساکار و قامووسین و تەنیا هەڵگری ناو، ئاوەڵ ناو یان بیرئانینی کارەساتێکی بۆنەیی و تایبەتین: حەسەناوڵە، ڕەشەدێ، دەمەیەو، تازاوا، سەوڵاوا، کامیاران و... ناوْشوێنە چەن ماناییەکان؛ ڕەمزینە، توێدار، فرە ڕەگەزی و چەند هێمایین. یانێ هەنبانەیەک لە چەمکی جۆراوجۆری ئوستوورەیی، ئەفسانەیی و مێژوویی کە ڕەمز، کود و واتاکانیان بە سانایی نیشانەگەردانی و ڕەمزناسین ناکرێن: هورامان، مەریوان، پێنجوێن، نژمار، سلێن، سنە، تەتە، ئەرارا، زێویە و... ناوْشوێنی مەریوان کە جێگای باسی ئێمەیە؛ مۆرفێمەکانی (مەر+ ی+ وان) هەرکام شیاوی باسی تایبەی خۆیانن کە لەم وتارەدا ڕاژە و بەدواچوون و لێکدانەوەیان بۆ دەکرێت.

ناواخن:

ئەم نووسینە لە دوو بەشدا پێشکەش دەکرێت. بەشی یەکەم: پێناسە و کارکردی ئەفسانە و ئوستوورە و بەشی دووەم: باسی ڕوانگەکان و دەنگۆڕکێی وشەی مەریوان[1]، خراوەتە بەر باس و لێکدانەوە و شرۆفاندن.

ئەلف) پێناسە و تێڕوانینی ئەفسانە و ئوستوورە و دەلالەتی ناوْشوێنەکان...

تێبینی: ئەم نووسراوە پێشتر دانراوە و لە سەر داوای پۆلێک لە دۆستان، دووبارە دادەنرێتەوە.

درێژە?

http://peyliway.blogfa.com/post/296/%da%95%db%95%da%86%db%95%da%b5%db%95%da%a9-%d9%86%d8%a7%d8%b3%db%8c%db%8c-%d9%86%d8%a7%d9%88%d9%92%d8%b4%d9%88%db%8e%d9%86%db%8c-%d9%85%db%95%d8%b1%db%8c%d9%88%d8%a7%d9%86-%d9%88-%d9%be%db%86%d9%84%db%8e%da%a9-%d8%af%db%95%d9%84%d8%a7%d9%84%db%95%d8%aa%db%8c-%d8%a6%db%95%d9%81%d8%b3%d8%a7%d9%86%db%95%db%8c%db%8c-%d9%85%db%8e%da%98%d9%88%d9%88%db%8c%db%8c-%d9%88-%d8%b9%d8%a7%d8%af%d9%84-%d9%85%d8%ad%d9%85%d8%af%d9%be%d9%88%d8%b1

✨✨

https://t.me/paylway

                     peyliway(په‌يلواي)

ڕەچەڵەک ناسیی ناوْشوێنی مەریوان و پۆلێک دەلالەتی ئەفسانەیی- مێژوویی و.../ عادل محمدپور

ڕەچەڵەک ناسیی ناو ْ شوێنی مەریوان و پۆلێک دەلالەتی ئەفسانەیی- مێژوویی و... عادڵ محەمەدپوور دەسپێک: ڕەچەڵەک ناسی ( Etymology ) یانێ خوێندنەوەی مێژوویی و

? چن وێنێ تازێ شێعرێ سەردەمیانێ هورامیێ و فەزای نەونیاوەشا

? عادڵ محەمەدپوور

جیاکەرەوەو بنچینەو شێعرێ و ناشێعرێ[1] و فەلسەفەو تازەگەری و تەجرۆبەو شێعرێ پەیوەستەن بە بیەی نیشانێ کارایێ و ئاشنایی تۆرنێ کە خسڵەتی سەرەکیشان فرانەیی و فرە تەوەریی دیمەن و دلێنەن[2]. بە قەولوو وۆڵفانگ ئایزێری(Wolfang Iser)، فرانەیی شێعرەنە یانێو بیەی فەزایێوی ئێستێعاریکی، ئیهامی، ئێبهامی، چن وێنەیی، چەرمە و نەنویسیا[3] کە پەی فەهموو شێعرێ وزیان سەروو شانەو وردەنگی چالاکی[4] و بە کەردەیەو گرێ کۆڵێ شێعرێ بیاوۆ دەرکی تەجرۆبیی دەقی.

ئی فەزا نەونیاوێ، هەمان تەوزێحێوەنێ کە شاعێری نەدٚاینێ و پێسەو ڕەمزێوی نەکریاوە مەنەنەوە. ئەگەر دەق ئازادٚ بۆ- بە شەرتێو جەوهەروو ئەوەخێزنایش چنە بۆ، فەزای هێرمنۆتیکیش وەروەڵاو و ڕابێتەی دال- دالی زاڵەن؛ ئەگەر قەراردادییە بۆ و کێشانەو نەزمێنە تێپەڕ بیێ بۆ و لوای بۆنە دلێ زەنجیرەو نێزامی نیشانەیی، ئیتر شێعرەنە و چی حاڵەتنە، وەزن و قافیە و هونەرسازێ قەراردادیێ، نە تەنیا زینەتبەخشێ و دەلالەتیێنێ، بەڵکەم هەستی بەخشێ شێعرێچەنێ[5].

ئیسە کە ئەو کەڕە سێبەرەو هێژموونی سفەتی کۆنەی و تازەی و زەینی عادٚەتی پەی شێعرێ بڕیایمێرە؛ بابەتیی و نسبیوازانە و بەڵگەمەن، ملمێنە دلێو فرانەیی شێعرێ و تەجرۆبەکاش و بە ئاردٚەی چن تاقوێنێ، کۆوێنێ و وێنەبارسیێ، باسەکەی تاپۆکریا و وەرەچەم[6] مکەرمێنە:

هەناسێوە ولەڕیحان و
کاوەترێ سینە ساماڵ
جە چەماتنە[7]...

درێژەش?

http://peyliway.blogfa.com/post/300/%da%86%d9%86-%d9%88%db%8e%d9%86%db%8e-%d8%aa%d8%a7%d8%b2%db%8e-%d8%b4%db%8e%d8%b9%d8%b1%db%8e-%d8%b3%db%95%d8%b1%d8%af%db%95%d9%85%db%8c%d8%a7%d9%86%db%8e-%d9%87%d9%88%d8%b1%d8%a7%d9%85%db%8c%db%8e-%d9%88-%d9%81%db%95%d8%b2%d8%a7%db%8c-%d9%86%db%95%d9%88%d9%86%db%8c%d8%a7%d9%88%db%95%d8%b4%d8%a7-%d8%b9%d8%a7%d8%af%da%b5-%d9%85%d8%ad%db%95%d9%85%db%95%d8%af%d9%be%d9%88%d9%88%d8%b1

✨✨

https://t.me/paylway

                     peyliway(په‌يلواي)

چن وێنێ تازێ شێعرێ سەردەمیانێ هورامیێ و فەزای نەونیاوەشا/ عادڵ محەمەدپوور

جیاکەرەوەو بنچینەیی شێعرێ و ناشێعرێ 1 و فەلسەفەو تازەگەری و تەجرۆبەو شێعرێ پەیوەستەن بە بیەی نیشانێ کارایێ و ئاشنایی تۆرنێ کە خسڵەتی سەرەکیشان فرانەیی و

? توتالیتاریسم

? تألیف:هاناه آرنت

? ترجمهٔ:محسن ثلاثی

?چاپ: انتشارات جاویدان تهران

✨✨

https://t.me/paylway

دڵی وەی‌مەردە شادی پەیش قەزا بێ
شەکەر یۆتەر وەرێش ئادٚ وێش ڕەزا بێ

دڵم تەڕ بێ و لەکەو وەروێ پڕووزنا
جگەر سۆتەی به یەخ ئای ناسەزا بێ

? جەماڵ قادرپوور

✨✨

@paylway