28 ГЫЙНВАР — МИРСӘЕТ СОЛТАНГАЛИЕВНЫ ИСКӘ АЛУ КӨНЕ

Бүген татар милләтенең бөек улы, милли көрәшче һәм төрки дөньяның бердәмлеге өчен көч куйган шәхес Мирсәет Солтангалиевның фаҗигале вафатына 85 ел. Аның тормышы һәм эшчәнлеге татар халкының язмышы өчен зур әһәмияткә ия.

Мирсәет Солтангалиев үз гомерен татар халкы һәм төрки-мөселман халыкларының азатлыгы өчен көрәшкә багышлады. Ул халыклар арасында тигезлек һәм гаделлек булдыруны, колониализмга каршы торуны һәм төрки халыклар өчен бердәм, ирекле мәйдан төзүне максат итеп куйды. Аның фикерләре татар халкының милли мәнфәгатьләрен һәм киләчәген кайгыртып, бөтен төрки дөньяның бердәмлегенә омтылуны чагылдырды.

Мирсәет Солтангалиев татарларның милли дәүләтчелеген ныгыту һәм Зур Татарстан концепциясен тормышка ашыру өчен күп тырышлык салган. Ул татарлар күпләп яшәгән территорияләрне Татарстан составына кертергә омтылды, шул рәвешле, республика чикләрен киңәйтүне һәм татар халкының милли мәнфәгатьләрен яклауны төп максаты итеп куйды. Аның тырышлыгы аркасында Татарстанның союздаш республика статусы өчен сөйләшүләр алып барылды. Бу омтылыш халкыбызның үз дәүләтчелеген саклап калу юлында мөһим этап булып тора.

Солтангалиев шулай ук Кырым татарларының репрессияләрен туктатуда актив роль уйнады. Ул төрки халыклар арасында теләктәшлек булдыруны төп максат итеп куйды, Кырым татарларының хокукларын яклап чыгыш ясады. Аның бу гамәлләре төрки кардәшлекне ныгытуның ачык үрнәге булып тора.

1920-нче елларда Татарстанга чикләнгән чикләр куярга тырышканда, Солтангалиев татар халкының хокукларын яклап, сәяси һәм дипломатик юллар эзләде. Ул барлык татарларны берләштерү өчен киң күләмле планнар эшләде, ләкин аның бу омтылышлары, күп кенә репрессияләргә һәм каршылыкларга очрап, тулысынча тормышка ашырылмый калды.

Шулай ук ул татар халкының мәгарифен һәм мәдәниятен күтәрү өчен зур көч салган шәхесләрнең берсе булды. Солтангалиевның фикерләрендә татар теленең дәүләт теле буларак саклануы, татар мәдәниятенең үзенчәлеген яклау һәм үстерү зур урын алган. Аның идеяләре буенча, милли азатлык халыкның мәдәни һәм мәгърифәти үсеше белән тыгыз бәйләнгән.

Әмма аның татар халкының азатлыгы һәм милли хокуклары өчен батыр көрәше репрессив хакимият тарафыннан җимерелә. Ул 1937 елның 19 мартында кулга алына, 1939 елның 8 декабрендә үлем җәзасына хөкем ителә һәм 1940 елның 28 гыйнварында Мәскәүдәге Лефортово төрмәсендә атып үтерелә. Бу үлем татар халкы өчен зур югалту булды, ләкин аның идеяләре һәм эшчәнлеге безнең күңелләрдә һәм милләтебезнең хәтерендә яши.

Мирсәет Солтангалиев үз халкына хезмәт итүнең, милли бердәмлек һәм азатлык өчен көрәшнең якты символы булып тора. Аның эшчәнлеге безне милли горурлыкны сакларга, татар мәдәниятен һәм телен үстерергә өнди.

Мирсәет Солтангалиев рухына мәңгелек дан!

Оказывается на днях прошла 85 летняя годовщина гибели Мирсаида Султан-Галиева, как я ранее говорил самого влиятельного татарского политического деятеля в истории. Я часто вспоминал о его влиянии на те или иные политические события и даже мировые процессы. Для нас конечно же важнее всего то, что он отец основатель Татарстана, боровшийся до конца за превращение его в "Большой Татарстан" с включением в него татарских территорий Уфимской губернии (так называемый "Восточный Татарстан"). Но раз тут почти круглый юбилей его гибели, скажу пару слов о другой его ипостаси. А именно человечности и порядочности. Как известно Султан-Галиева репрессировали три раза. В 1923 г., когда он стал первой в истории жертвой сталинской тирании. Второй раз в 1928 г. И наконец третий раз в 1937 г. И читая его показания удивляешься порядочности и мужеству этого человека. Нигде он не оговаривает не только своих бывших соратников, обычных представителей нашей интеллигенции, но и даже соперников, оппонентов, которые в 1923 г. выступали с критикой в его адрес. Здесь я имею ввиду так называемую группу "левых" среди татарских коммунистов, с которым и оппонировали "правые" (сторонники Султан-Галиева). Более того читая его показания, возникает стойкое ощущение Султан-Галиев пытался оправдать своих оппонентов перед потомками. Подчеркивая что кое в чем ошибался и он сам, а "левые" были в чем то недалекими, но все же патриотами татарской нации, просто выбравшими иную политическую тактику. Когда на показаниях агентуры его что называется "припирали" относительно участия в каких-то тайных собраниях, он выводил многих представителей татарской интеллигенции из под удара, упирая на то, что те либо выступали против его планов, критиковали его, либо что уходили до обсуждения каких-то конкретных программных деталей либо вообще якобы спали в соседней комнате. То есть они были что называется "не в теме".
Понимая что многие его статьи, тексты выступлений будут уничтожены, он в своих показаниях доносит нам логику своих политических действий, обрисовывал реальную подоплеку событий разных лет. Хотя с точки зрения его сиеминутных личных интересов кажется лучше бы он не говорил подобные вещи. И как сильно его порядочность, последовательность отличается от поведения многих его современников, которые в гораздо менее опасных ситуациях топили всех вокруг, составляли негативные психологические портреты на каждого писателя, общественного и партийного деятеля (типа все они ярые "антисоветчики"), выделяя себя в качестве их разоблачителя.
Вывод в этой ситуации один - порядочным человеком можно оставаться в любой ситуации, и на любом месте, нужно лишь захотеть.

Тыңлап чыгыгыз әле җәмәгать , нәрсә диярсез микән? )

Тавышыгызны Ленар әфәнде Мифтаховның "Татарская слобода города Елабуги" китабы өчен бирергә чакырам.
https://vk.com/poll-176687216_991201269

Менә ул китап: https://disk.yandex.ru/i/nrg_qa_GBpHB-g

https://youtube.com/shorts/bedjYsc7wuA?si=OgtnmVwYIe_hZjKl

https://youtu.be/yKaW8GsehhM?si=5-ulZeEDm0kDxIxf

Бәйрәм белән милләттәшләр!!!!

Татар теленә аз әһәмият бирәләр.

Бөтен Татарстан җөмһүрияте эчендә татар телен тормышка кую дигән теләк безнең күз алдыбыза килеп баскан иде. Шул турыда мәркәз властьлар тарафыннан кискен карарлар чыгарылды һәм чыгарылып киләләр. Ләкин бу карарлар тормышка ашамы?