#Kundalik
16:45. Bugun Farg’onadan keldim. Gapdan gap chiqib yo’lovchilardan biri – Rustam aka odamlarning beminnat va savob uchun yordam qilishlari yo’q bo’lib borayotgani haqida nolib gapirib qoldi:

- Ilgari odamlar hasharlarga chiqishardi. Mahallaga, “Falonchinikiga falon kuni yoppasiga hasharga”, desangiz bas, o’sha kuni bir to’p odam yordamga oshiqardi. Hozir shunday deb ko’ringchi, biror kishi kelarmikan. Undan ko’ra, mardikorga chiqsam, besh ming so’m pul ishlayman, deydi.

Ha, mahallalardagi ommaviy hasharlar haqida men ham eslayman. Bolaligimizda bunaqa tadbirlar ko’p bo’lardi. Hozir qarindoshlaringizni chaqirsangiz ham kelishmaydi.

- Dadam “bortovoy” mashina haydagan. – deb hikoyasini davom ettiradi Rustam aka, — U paytlar yengil mashinalar borda bor edi. Qishloqda kimningdir qo’li sinsa yo kasal bo’lib qo’lsa, dadamning oldiga kelishardi. Dadam “bortovoy”ga chiqarib, ularni kasalxonaga olib borardi. Dadamning bu ishlari uchun biror so’m haq olganini eslolmayman.

Rustam akaning bu gaplari mening doimiy og’riqlarimni yana qo’zg’aydi. Nega bugungi odamlar kechagi davr kishilariga o’xshamaydi? Nega savob umidida xolis ish qiluvchilar, moddiy manfaat ko’zlamasdan birovning hojatini chiqaruvchilar bugun kam? Buning sababi nimada? Zamonning og’irlashib, iqtisodiy qiyinchiliklarning ko’paygani uchun shundaymi yoki inson zotining sifati pasayib boryaptimi?

Bilmadim, bu savollar ko’p so’raldi. Bu haqda matbuotda ham ko’p yozildi. Yaxshisi, mavzuni ochiq qoldirganimiz ma’qul. Siz bu haqda nima deb o’yaysiz?

Aytgancha, shu oy so’ngida yaqin birodarimiz Ildus uylanyapti. Meni kelayotgan yakshanba kuni hasharga chaqirgan. Xudo xohlasa, albatta, boraman. Siz ham keling…

2009-yil, 13-may

Sun'iy intellekt yoppasiga ishsizlikka sabab bo'ladimi?

Sun'iy intellekt ko'plab sohalarda odamlar o'rnini egallab, ishsizlik keskin oshishiga sabab bo'ladimi, degan savolga yana qaytamiz.

XX asrning va umuman insoniyat tarixining eng katta voqealaridan biri odamzotning Oyga qadam qo'yishi bo'lgan. "Apollon" deb atalgan 1969-yilgi missiyada uch amerikalik fazogir Oyga uchgan.

Ushbu missiyani amalga oshirishda Massachusets Texnologiya instituti tomonidan yaratilgan AGC (Apollo Guidance Computer) kompyuteri ishlatilgan.

Bungacha AQShning fazo missiyalarida murakkab matematik hisob-kitoblar insonlar qo'li bilan amalga oshirilgan. Tadqiqotlarga kompyuterlarni joriy qilish boshlangach, ko'plab odamlar ish o'rnini boy beradi, degan xavotirlar paydo bo'lgan.

Bugun sun'iy intellekt erasi bo'sag'asida turar ekanmiz, xuddi shu savol yana o'rtaga chiqmoqda. Sun'iy intellekt odamlarni yoppasiga ishsiz qiladimi?

"NASA" fazo agentligi Oy missiyalari uchun ishlatgan va hajmi uydek bo'lgan AGC kompyuterning operativ xotirasi (RAM) bor-yo'g'i 64 KB bo'lgan; sekundiga 85 mingta ishni bajargan.

Endi uni qo'limizdagi iPhone 15 Pro Max bilan solishtiramiz. Bitta qo'lga sigadigan bu jajji jihozning operativ xotirasi Oyga raketa uchirgan kompyuternikidan 128 ming marta kattaroq (8 GB). Bir soniyada amalga oshiriladigan instruksiyalar soni bo'yicha esa 117 million marta kuchliroq (10,000,000,000,000).

Bugun ish stolimizdagi 300-400 dollarlik arzon kompyuterlar "NASA" kosmosga raketa uchirgan va o'sha payt millionlab dollar turgan kompyuterlardan istalgan konfiguratsiya bo'yicha millonlab marta kuchli.

Kompyuterlar shu qadar kuchayib, qo'lda qilingan ko'plab hisob-kitob ishlarini odamlardan tortib olishiga qaramay, bugun AQShdagi ishsizlik darajasi 1960-yillardagi miqdor bilan deyarli bir xil.

Ya'ni, bu super mashinalar odamlarni ishsiz qoldirmadi; aksincha, ular uchun yangi vazifalar va ishlarni paydo qildi.

Sun'iy intellekt bilan ham shunday bo'ladi. U odamzotni ko'plab zerikarli va texnik jihatdan murakkab ishlardan xalos qiladi. Ilmiy taraqqiyotda katta o'zgarishlar yasab, dunyo yalpi ichki mahsuloti o'sishini tezlashtiradi.

Yangi ish kategoriyalari paydo bo'lishi bilan birga, amaldagi ishlar ham tez orada yo'qolib ketmaydi; shunchaki, bu ishlarning xususiyati o'zgaradi.

Masalan, dasturchilar 5 yildan keyin "low-level coding" (quyi darajadagi murakkab kodlarni yozish) bilan shug'ullanmaydi. Ular, asosan, "prompt-based engineering" (inson tili bilan buyruq berishga asoslangan dasturchilik) va sun'iy intellekt yozgan kodlarni tekshirish bilan shug'ullanadi. Bu esa dasturchining ish unumdorligini kamida 10, balki 100 baravar oshiradi.

Demak, bitta dasturchi 10 ta dasturchining ishini bajarsa, kompaniyalar 10 ta odam o'rniga bitta odamni ishga yollaydimi?

Zohiran shunday, lekin aslida unday emas. Masalan, "Amazon" kompaniyasida bajarilishi kerak bo'lgan dasturlash ishlari va yangi mahsulot g'oyalari qalashib yotibdi. Ularni amalga oshirish uchun, shunchaki, odam resursi yetmaydi va barchasi ijroga kirish uchun navbatini kutmoqda.

Agar sun'iy intellekt dasturchi ishining unumdorligini 10 baravar oshirsa, mana shu yangi g'oyalar va ishlarning bajarilishini 10 baravar tezlashtiradi. Ishonchim komil, "Amazon" ishchilari sonini kamaytirish o'rniga, navbatda turgan ishlarini tezroq tugatib, bozorga chiqarishni afzal ko'radi; chunki raqobat va foydani oshirish xohishi shuni taqozo etadi.

Shu bois yaqin orada dasturchilik yo'qolib ketadi, deb xavotir olmasa ham bo'ladi. Faqat dasturchilardan talab qilinadigan malakalarda o'zgarish bo'ladi. Masalan, endi siz sun'iy intellekt bilan ishlashni ham bilishingiz kerak.

@bmamadiev

Los-Anjelesda o'tgan va ancha shov-shuv bo'lgan boks jangida Isroil Madrimov o'z professional karyerasidagi ilk mag'lubiyatini qabul qilib oldi, lekin bu yigitning kelajagi hali porloq. Kurashni davom ettirishi kerak.

Undan avvalroq Shahram G'iyosovning ham jangini ko'rdim. Bu vatandoshimiz g'alaba qozongan bo'lsa ham, negadir juda yomon jang qilgandek ko'rindi. Kuchli va aniq zarbalari hisobiga yutdi, ammo juda ko'p zarba o'tkazib yubordi.

Shahramning himoyasi zaif; oldindan shunaqa edi. Bunaqa zarbalar sog'liq uchun juda xavfli. Menimcha, Shahram professional sportni tark etish haqida o'ylab ko'rsa ham bo'larkan.

@bmamadiev

Taksi va yetkazib berish xizmatlari bilan shug'ullanuvchi "Uber" kompaniyasi Xitoyning "BYD" avtomobil ishlab chiqaruvchisidan 100 ming dona elektromobil xarid qilish bo'yicha kelishuvga erishibdi.

Qizig'i - bu avtomobillarning birortasi "Uber"ning asosiy bozori bo'lgan AQShga olib kirilmaydi. Ular Yevropa, Kanada va boshqa mamlakatlardagi "Uber" haydovchilariga imtiyozli narxlarda taqdim qilinadi.

"Uber" Xitoy elektromobillarini Amerikaga olib kira olmasligi aslida kutilmagan hodisa emas. AQSh Xitoydan elektromobillar kirib kelishiga tish-tirnog'i bilan qarshi va ularning importiga otning kallasidek boj qo'ygan bu bojlarni yanada oshirishni rejalamoqda.

AQSh da'vosiga ko'ra, Xitoy hukumati o'z kompaniyalariga subsidiya beradi va shu orqali bu kompaniyalar xalqaro bozorlarda raqobatchilarini sindirmoqda.

Bu aslida geosiyosiy raqobat bilan bog'liq. Innovatsiya va arzon ishlab chiqarish bo'yicha, darhaqiqat, Xitoyga hozir bas kelish qiyin.

@bmamadiev

#Kundalik
23:32. Bugun tushga yaqin Yakkasaroy tumani pasport stoliga bordim. Kecha ro’yxatga qo’yish muddatini cho’zdirish uchun pasportimni tashlab kelgandim.

Sarvar aka degan mayor bilan tanishib qoldik: biz haqimizda bir maqola chiqarib ber, deydi. Xo’p, deb men ham ishimni bitqazib oldim. Ertaga fotoapparat bilan yana boraman. Ish ustida ularni suratga olib, gazetaga kichikroq bir maqola qilaman. Pasport masalalarida yordam beraman, dedi.

Keyin ishga keldim. Behzod va Baxtiyor akam meni pastda kutib turishgan ekan. Birgalashib tushlik qildik. Tushlikdan so’ng xonamga chiqib internetni kovladim. Soat uchlarga yaqin e-mailimni tekshirsam, Muskiedan xat kelibdi. Zudlik bian ochib qaradim:

“Congratulations! You are awarded a fellowship for 2009 Edmund Muskie Fellowship program”.

Bir necha oydan beri shu maktubni kutib yurgandim. Va nihoyat natija chiqibdi. Mehnatlarim zoya ketmabdi, o’qishga o’tibman.

Endi, inshaalloh, AQShda jurnalistika bo’yicha magistratura o’qiyman.
Quvonchimni ishxonadagi yaqin do’stlarim bilan bo’lishdim. Ular ham xursand bo’lishdi. Endi buyog’iga hujjatlarni to’g’rilashim kerak…

2009-yil, 9-aprel

#Kundalik
Televizorda bir kurashchining antiqa gapini eshitib qoldim. Menga yoqib qolgani uchun daftarimga kiritdim.

Uning aytishicha, Xitoyga borganida bir dzyudochi bilan gaplashib qolibdi. U yurtdoshimizning kurashini ko’rib, shunday debdi:

– Bu dzyudoning o’zi-ku! Qaysinisi bir-biridan olgan?

– Dzyudoning paydo bo’lganiga 50 yil bo’lyapti. Lekin bizning milliy kurashimiz bir necha asrlik tarixga ega. – debdi kurashchimiz sipolik bilan.

Bu gapni eshitib dzyudochi lol qolgan. (Tag’in bilmadim, bu jumlani o’zim qo’shdim).

Bu oddiy voqeada miliy kurashimizning qadimiy tarixi va uning jahon kurashidagi ahamiyati aks etgan.

1999-yil, 15-avgust

Donald Tramp Federal Saylov komissiyasiga Kamala Harris ustidan shikoyat qildi.

Arizaga ko’ra, prezidentlikka demokratlar nomzodi sifatida Jo Baydenning o’rnini egallagan Harris Bayden saylov kampaniyasi uchun yig’ilgan pullarni ishlatishga haqqi yo’q.

Bayden o’z nomzodini qaytarib olib, o’rniga Harris nomzodini yoqlashini e’lon qilgach, Bayden-Harris kampaniyasi uchun yig’ilgan 150 million dollar mablag’ prezidentlikka nomzod Harris kampaniyasi hisobiga o’tkazilgan edi.

Bu shikoyatning qondirilishi ehtimoli yo’q. Chunki, saylov rasmiylariga ko’ra, Harris prezidentlikka nomzod bo’lishidan oldin ham vitse-prezidentlikka nomzod sifatida Bayden kampaniyasining ishtirokchisi edi va shu bois Bayden uchun yig’ilgan pullarni ishlatishga haqqi bor.

Aytgancha, Harris prezidentlikka nomzod bo’lgach, dastlabki 36 soat ichida yana 100 million dollardan ortiq pul to’plagan.

@bmamadiev

#Kundalik
00:02. Kundaligimni bugun deb boshlamoqchi edim, kun allaqachon yarmidan oqib, 1-aprelga o’tibdi. Shuning uchun 31-martdagi voqealarni kecha deb yozishga majburman.

Xullas, kecha kun yaxshi o’tdi, deb o’ylayman…

Kechki payt Dilmurod bilan ko’rishdim. U Hindistonda qolib ketgan kundalik daftarimni olib keldi. Dilmurodning Hindistonga borgan tanishidan Hasanboy berib yuborgan ekan. Daftarimni ko’rib juda sevindim. Chunki unda besh yillik hayotim kundalik yozuvlarda aks etgan.

O’tgan yili mayda Hindistondan kelib, olib kelgan narsalarimni titib, shu daftarimni topolmadim. Nahotki yo’qotgan bo’lsam deb rosa afsuslangandim. Keyinroq Dilmurodning o’zi aytib qoldi, kundalik daftaringiz menda deb. Juda xursand bo’lib ketdim. U payt Dilmurod Hindistonda edi. Kelishingizda olib keling, dedim. Nimadir bo’lib o’zi bilan olib kelolmadiyu, lekin yaqinda kelgan tanishi olib kelibdi. Kecha shuni oldim.

So’ng Dilmurod bilan Farhodning uyiga bordik. Farhod ham Hindistonda o’qigan. U yerda Dehli Universitetida o’qigan Sherzod ham bor ekan. Biroz o’tib Hindistonda o’qigan talabalarning yana biri – Sanjar ham kelib qoldi. Xullas, ahli Hindiston yig’ilib qoldik. Farhod Malayziya elchixonasida ishlayotan ekan.

Sherzod UNDPda ishlayapman, dedi. Yaqinda Vengriyaga ketar ekan. Farhod 11-aprel kuni Germaniyaga o’qishga ketyapti. Sanjar Italiyaning Toshkentda ochilayotgan Turin institutida ish boshlash arafasida. U bu ishga meni ham taklif qilyapti. Bir-ikki kun avval shu maqsadda unga rezyumemni jo’natgan edim. Kerak bo’lsa, chaqiramiz, dedi.

Soat 21 gacha u yerda bo’ldim. So’ng uyga kechikayotganimni aytib, ular bilan xayrlashib ko’chaga chiqdim. Bekatda biroz kutib, 91-avtobusga chiqdim. U O’rdagacha keldi. Shu yerda tushib qolib, 97-avtobusni kutdim. Soat 22 ga yaqinlashib qoldi hamki, avtobusdan darak yo’q. Bekatda yana bir ayol ham 97-ni kutayotgan edi. “97ning oxirgisi to’qqiz yarimda keladi, deb eshitganman, soatingiz nechchi bo’ldi?” deb so’radi. “O’nta kam to’qqiz”, deb jabvob berdim.

“Voy, mening proyezdnoyim bor, xolos, pulim yo’q”, dedi u. “Qayerga borasiz?” deb so’radim. “Labzakka.” “Taksi 1000 so’mga olib borib qo’yar, men ham Labzakka boraman”. “Mening pulim yo’q-da, men piyoda ketaman”, dedi ayol.

Men taksi to’sdim. U bilan 1000 so’mga kelishib, ayol kishini ham chiqarib oldim.

Labzakda ikkalamiz tushib qoldik. U xursand bo’lib menga qayta-qayta tashakkur aytdi. “Mana bu lolaning bittasini oling, qizingizga berasiz”, deb qo’lidagi qizil lola gullarning birini menga bermoqchi bo’ldi. “Yo’q, rahmat”, dedim…

Mening qizim yo’q. Uylanmaganman…

2009-yil, 1-aprel

So’nggi xabarlarga ko’ra, Kamala Harris prezidentlikka nomzod bo’lish uchun demokrat delegatlarning yetarli ovozini yig’ib bo’lgan.

Kuzdagi saylovda Tramp-Harris jangini ko’radigan bo’lyapmiz.

@bmamadiev

Gaagadagi BMT Xalqaro sudi bugun Falastinga oid tarixiy qaror chiqardi. U 1967-yilgi urushda Isroil tomonidan egallab olingan G’arbiy Sohil, Sharqiy Quddus va G’azo sektori bosqin ostidagi hududlar ekanini tasdiqlab, Isroilni bu hududlarni zudlik bilan tark etishga chaqirdi.

Hukmga ko’ra, Isroil shu paytgacha Falastin hududlarida qurilgan yahudiy posyolkalarini tugatib, u yerdagi aholisini olib chiqib ketishi hamda bosqindan aziyat chekkan barcha shaxslarga kompensatsiya to’lashi kerak.

Tavsiyaviy xarakterga ega hukm ijro uchun BMT Xavfsizlik kengashiga topshirilgan.

AQSh Xavfsizlik kengashining doimiy a’zosi sifatida Isroilga oid har qanday rezolyutsiyani bloklashda davom etishi kutilar ekan, hukmning majburiy ijrosini umid qilmasa ham bo’ladi.

Lekin uning tarixiy ahamiyati shundaki, Isroil Falastin hududlarini bosqinchi sifatida egallab turgani xalqaro huquq asosida yana bir bor tasdiqlandi va bu ko’plab mamlakatlarning Falastinni mustaqil davlat sifatida tan olishini tezlashtirishi mumkin. Bu esa Isroilga nisbatan xalqaro bosimlarni yanada kuchaytiradi.

@bmamadiev