Митохондрия ва эволюция

Инсон танаси ҳужайраларидаги митохондриялар «энергия станциялари» вазифасини бажаради. Улар қадимги бактерияларнинг авлодлари бўлганлиги сабабли, улар ҳужайранинг бошқа органеллаларидан фарқли ўлароқ, ўзларининг шахсий ДНКларига эга. АҚШ олимлари митохондрия бу ДНКни ҳужайра хромосомаларига киритиш, шу билан инсон геномини ўзгартириш ва умр кўриш давомийлигини қисқартириш қобилиятига эга эканлигини аниқлашибди

Митохондрия инсон танасининг барча ҳужайраларида мавжуд ва у ҳаёт учун зарур бўлган энергия ишлаб чиқариш учун жавобгар. Фақат шу органеллаларнинг ўзига хос ДНКси бор - у тахминан 1,5 миллиард йил олдин бир ҳужайрали аждодларимиз ичига жойлашиб олган ва органеллаларнинг аждоди ҳисобланган қадимги бактериялардан бизга етиб келган

Сўнгги бир неча ўн йилликларда митохондриял ДНК вақти-вақти билан органеллалардан «сакраб», ҳужайра ядроси орқали инсон хромосомаларига ўтиши мумкинлиги маълум бўлди. Бундай «қўшимчалар» миллионлаб йиллар давомида тўпланиб келган ва ҳар бир инсон аслида аждодларидан юзлаб ибтидоий, асосан зарарсиз ядро митохондриял ДНК сегментларини мерос қилиб олган

Мақола

@themantiq

Қуёш 4,5 миллиард йилдан буён порлайди ва фақат 6 миллиард йилдан сўнг унинг ёқилғи захиралари тугайди. ...ва биз қаердадир ўртада турибмиз. Бу содир бўлишидан олдин яна 6 миллиард йил керак бўлади ва ердаги қолган ҳаёт йўқ бўлади. Кўпчилик одамлар қуёшнинг йўқ бўлиб кетишига гувоҳ бўлишига ишонадилар, аммо ўша вақтдаги ҳар қандай ҳаёт ва онг, биз ҳозир бактериялардан фарқ қиладиган даражада биздан фарқ қилади. Ақлни ва барча мураккабликларни очиб бериш учун ер юзида ҳам, эҳтимол ундан ташқарида ҳам узоқ йўлни босиб ўтиш керак. Шундай қилиб, биз ҳали ҳам еримизнинг мураккабликларини ва ундан ташқаридаги нарсаларни кашф этишнинг дастлабки босқичидамиз. Агар Ернинг ҳаёти бир йилга тўғри келадиган бўлса, унда январ - унинг туғилиши, декабр эса - ўлими, 21 - аср июнь ойида сониянинг чорак қисми бўлар эди - бу йилнинг жуда кичик қисми. Аммо бундай космик нуқтаи назардан ҳам, бизнинг асримиз жуда, жуда ҳам ўзига хосдир, биринчи марта одамлар ўзларини ва сайёраларини ўзгартириши мумкин.

- Мартин Рис, астрофизик.

Инсонлардаги рудимент органлар: эволюция мероси

Инсонда эволюциянинг ўзига хос «акс-садоси» бўлган рудимент органлар бор. Рудиментлар - бу ўтмишда аждодларимизда маълум функцияларни бажарган, аммо эволюция жараёнида ўзининг асл вазифасини йўқотган органлар ёки тузилмалардир

Энг машҳур мисоллардан бири дум суяги ўсмаси. Аксарият сутэмизувчиларда у думни ҳосил қилади, аммо одамларда бу умуртқа поғонасининг пастки қисмида жойлашган умуртқа поғонасининг кичик бир тўплами бўлиб, муҳим вазифани бажармайди

Яна бир мисол - қулоқ мушаклари. Баъзи одамлар қулоқларини товуш келаётган томонга буриш учун бу қобилиятдан фойдаланган узоқ аждодларимиздан мерос бўлиб етиб келган бу кичик мушакларидан фойдаланиб қулоқларини ҳаракатга келтира оладилар

Чақалоқлардаги пальмар рефлексини ҳам рудимент деб ҳисоблаш мумкин. Бу рефлексда чақалоқ, кафтига теккан ҳар қандай нарсани маҳкам ушлаб олади. Бу рефлекс бизнинг примат аждодларимиз дарахтларни маҳкам ушлашлари керак бўлган даврлардан қолган меросдир.

Бу эскирган органлар ва функциялар нафақат эволюцион ўтмишнинг далилидир, балки инсон танаси қанчалик мураккаб ва ҳайратланарли эканлигини эслатади. Улар бизнинг ҳаётимизга сезиларли таъсир кўрсатмайди, лекин бошқа сутэмизувчилар билан инсонларнинг умумий келиб чиқиши мавжудлигини яна бир бор исботлайди ва эслатади

@themantiq

1970 йил 3 июнь куни америкалик биолог Хар Гобинд Корана тирик ҳужайрада биринчи сунъий геннинг тўлиқ синтез қилинганини эълон қилди

Кўп йиллар давомида олим тажриба ўтказишда давом этди ва тўққиз йилдан сўнг сунъий генлар бактерияларда қандай ишлашини намойиш этди. Бу иш генетикада бурилиш нуқтаси бўлди ва бу кашфиёт қисқа занжирли ДНКлардан бутун геномларни йиғиш усулларига асос бўлди

Энди олим томонидан ихтиро қилинган ва кўплаб кимёгарларнинг саъй-ҳаракатлари билан сезиларли даражада ривожланган усуллар генетик муҳандисликда сунъий генларни ишлаб чиқаришда жуда кенг қўлланилади. Бу орқали эришилган энг катта муваффақият инсон инсулин генининг синтези бўлди. Ушбу ген қатъий белгиланган кетма-кетликда жойлашган 200 га яқин нуклеотидларни ўз ичига олади.

Шунингдек, Корана ҳаёти давомида барча тирик организмлар учун умумий бўлган биологик тил уч нуклеотидли тўпламидан - триплетдан иборат эканлигини исботлади: учта нуклеотиднинг ҳар бир тўплами ўзига хос аминокислотани кодлайди. Ушбу кашфиёт учун Корана Нобел мукофотига сазовор бўлди. Олим унга фан соҳасидаги энг юқори мукофотни бериш тўғрисида қарорни энг сўнгги бўлиб билган. Корана ғолиблар эълон қилинган куни, у мақолалар ёзиш учун телефон ва радиосиз кўл бўйидаги коттежга боради ва мукофот ҳақида фақат хотинидан билиб олади. У мухбирлар билан келишган ҳолда учрашди ва уларнинг мукофотга қандай муносабатда бўлганлиги ҳақидаги саволига у шундай жавоб берган: «Ҳозир жавоб бериш мен учун қийин. Мен ҳар доим ўз устимда ишлайман - эҳтимол, ҳар бир инсон каби.»

@themantiq

? Леонардо да Винчи 1489 - Марс 2021

@themantiq

Чапдан ўнгга: Галилео Галилей, Мария Кюри, Роберт Оппенгеймер, Исаак Ньютон, Луи Пастер, Стивен Хокинг, Альберт Эйнштейн, Карл Саган, Томас Эдисон, Аристотель, Нил Деграсс Тайсон, Ричард Докинз, Чарльз Дарвин.

2-тип қандли диабет энди даволаб бўлмайдиган касаллик эмас

Хитойда 2-тип диабетга чалинган бемор муваффақиятли даволанибди. У 25 йил давомида касалликдан азоб чеккан, бу деярли барча ошқозон ости бези ҳужайраларининг йўқолишига олиб келган

Шифокорлар илдиз ҳужайраларидан ошқозон ости бези ҳужайраларини сунъий яратиб, беморга трансплантация қилишди. Натижада, эркакнинг танаси яна инсулин ишлаб чиқара бошлаган ва қондаги глукоза миқдорини нормаллаштирган

Бу усул билан миллионлаб инсонлар ҳаётини сақлаб қолиш мумкин

https://www.nature.com/articles/s41421-024-00662-3

@themantiq