Ыам ыйын 26 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 Австралия — Алы гыннарыы күнэ (ааҥл. National Sorry Day). XX үйэҕэ төрүт олохтоохтор оҕолорун төрөппүттэриттэн былдьаан өбүгэлэрин үгэһиттэн тэйитэр, "үрүҥ дьон култууратыгар" иитэр бэлиитикэ баара. 1997 сыллаахха Австралия Түмэнигэр бу сааттаах быһыы туһунан отчуот оҥоһуллубута.
🔸 Арассыыйа — Арассыыйа урбаанньытын күнэ. 2007 сылтан бэрэсидьиэн ыйааҕынан бэлиэтэнэр.
🔸 Гайана — Тутулуга суох буолуу күнэ. Холбоһуктаах Хоруоллуктан (Британияттан) 1966 сыллаахха босхоломмут.
🔸 Грузия — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1918 сыллаахха бастакы өрөспүүбүлүкэ төрүттэммит күнүгэр бэлиэтэнэр.
🔸 Польша — Ийэ күнэ.

🔹 1650 — Ерофей Хабаров кыһыҥҥы бохуоттан Дьокуускайга төннөн кэлбит. Даур кинээстэрэ Лавкай уонна Богдой тустарынан сибидиэнньэлэри аҕалбыт. Санаттахха сахалар Зея уонна Бурея өрүстэргэ олохтоох даурдары кытта эргинэллэрэ эбитэ үһү. Кэлин даурдар Поярков уонна Хабаров салалталаах этэрээттэр хаҕыс сыһыаннарын тулуйбакка Даурияттан көһөн Кытайга баран биэрбиттэрэ. Холобур, Гуйдар диэн кинээс сэлиэнньэтин ылалларыгар хаһаактар 661 дауру өлөрбүттэрэ (онтон 427 кыргыһыы кэмигэр), 243 дьахтары уонна 118 оҕону билиэн ылбыттара.
🔹 1745 сыл ыам ыйын 19 күнүттэн 1747 сыл ыам ыйын 26 күнүгэр дылы Саха сирин бойобуодатынан ананан Федот Аммосов сулууспалаабыт.
🔹 1805 — Карабах баһылыга Ибрагим-хан Арассыыйа ыраахтааҕытыгар андаҕар биэрбит.
🔹 1894 — Арассыыйа бүтэһик ыраахтааҕыта Николай II бүрүстүөлгэ олорбут.
🔹 1922 — Автономнай өрөспүүбүлүкэ биллэриллибитэ биир ый ааспытын кэннэ Дьокуускай куоратыттан осаднай балаһыанньа уһуллубут. Саха сиринээҕи Губбюро Исидор Барахов национальнай бэлиитикэ туһунан тезистэрин ылыммыт.
🔹 1953 — Норильскайга ГУЛаг  хаайыылаахтарын  бастаанньата  саҕаламмыт.  ГУЛаг устуоруйатыгар саамай бөдөҥ уонна уһун кэмнээх бастаанньа.  Сүрүн төрүөтүнэн Сталин өлбүтүгэр холуобунай буруйу оҥорбуттары эрэ амнистиялаабыттара буолбут, Горлаг диэн ааттанар  Норильскай  лааҕырдарыгар  элбэх бэлиитикэ ыстатыйанын олорооччулар бааллар эбит. Хам баттааһын кэмигэр 150, сорох дааннайынан 200 киһи өлбүтэ.
Норильскай сирдэрэ сахалар былыр-былыргыттан олорбут сирдэрэ буоларын элбэх сахалыы сир ааттара туоһулуулларын санатан ааһабыт.
🔹 1990 — Грузинскай ССР Прибалтика үс өрөспүүбүлүкэтин кэнниттэн төрдүһүнэн сүбэрэнитиэти биллэрбит.
🔹 1992 — Коми АССР Коми Өрөспүүбүлүкэтэ буолбута.
🔹 2020 — Хара тириилээх Джордж Флойду өлөрүү кэнниттэн Миннеаполиска уонна Сент-Полга дьалхаан саҕаламмыт, аҕыйах хонук иһигэр расизмы утары бырачыас АХШ бүттүүнүгэр уонна аан дойдуга тарҕаммыта.
Манна диэн эттэххэ, АХШ-ка сыл ахсын биир тыһыынчаттан тахса киһи полициялар илиилэриттэн өлөр. Биллэн турар, үксүлэрэ сэбилэниилээх утарсыыны оҥорооччулар, ол эрээри, бу аҕыста хаайыыга сыппыт наркоман өлүүтэ итинник күүстээх хамсааһыны таһаарбыта дьикти, уонна политтехнологиялар улахан күүстээхтэрин туоһута.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон: 
Төрөөбүттэр:
▫️1265 — Данте Алигьери (1321 өлб.), Флоренция бэйиэтэ, италия литэрэтиирэлии тылын олохтооччуларыттан биирдэстэрэ.
▫️1900 — Николай Цытович, учуонай, геомеханик, инженер геолог, ССРС НА чилиэнэ-корреспондена. 1947—1953 сыллардаахха ССРС НА Саха Сиринээҕи филиалын Бөрөсүүдьүмүн бэрэстээтэлэ.

Өлбүт:
▫️2018 — Мэҥэ Хаҥалас Бастакы Мооругуттан төрүттээх Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, сэрии кыттыылааҕа Георгий Апросимов.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/ыам_ыйын_26

Wikipedia

Аустралиа

Аустралиа (ааҥл. Australia), официал аата Аустралиа Сомоҕолоһуута (ааҥл. Commonwealth of Australia), Сир соҕуруу өттүгэр баар дойду. Аустралия континены бүтүннүүтүн ылар, Тасмания арыы уонна өссө хас-да Чуумпу океаҥҥа уонна Индия океаныгар баар арыылар. Аустралияттан…

Ыам ыйын 25 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 Бүлүү өрүскүнэ. Алмаас хостооһунуттан эмсэҕэлээбит Бүлүү өрүс сүнньүн айылҕатын туругар болҕомто тардаары бэлиэтэнэр.
🔸 ХНТ: Аан дойдуга Африка күнэ. Урут, Африка үгүс дойдулара метрополиялартан быһаччы тутулуктаах эрдэхтэринэ бу күн Африка босхолонуутун күнэ диэн ааттанар этэ.
🔸 ХНТ — Сүппүт оҕолор аан дойдутааҕы күннэрэ. 2010 сыллаахтан аан дойдуга бэлиэтэнэр. Статистика этэринэн, Европаҕа сылын ахсын 70 тыһыынча оҕо сүтэр, Арассыыйаҕа — 55 тыһыынча кэриҥэ, АХШ-ка — 800 тыһ. кэриҥэ [1]
🔸 Сыҥаах саҥнаах былчархайын аан дойдутааҕы күнэ. 2009 сыллаахтан эндокринолог быраастары түмэр Европа тироид ассоциацията олохтообута [2]
🔸 Арассыыйаҕа Тыл үөрэхтээхтэрин күнэ. Бу күн лингвистэри, литературоведтары, тылы уонна литэрэтиирэни үөрэтэр учууталлары, бибилэтиэкэрдэри уонна филолог үөрэхтээх бары дьону түмэр.
🔸 Аргентина — Ыам ыйынааҕы өрөбөлүүссүйэ күнэ (1810).
🔸 Иордания — Тутулуга суох буолуу күнэ (1946).
🔸 Түркменистаан — Ашхабад күнэ[3].
🔸 Украина — Киев күнэ
🔸 Сара Кали сүрэхтэниитэ — католик-сыгааннар бэлиэтииллэр
🔸 Перу — Клоун күнэ [4].

🔹 1644 — Мин династиятын генерала У Санги саба түспүт тоҥус тыллаах  манчжурдары  кытта сөбүлэҥ түһэрсэн Улуу Кытай эркинин аанын Шаньхайгуань дабааҥҥа арыйан биэрбит. Бу кэнниттэн манчжурдар Пэкиини ылбыттара.
🔹 1752 — Саха сирин бойобуодатынан 7 сыл олорбут Дьокуускай полкатын порутчига Иван Замощиков дуоһунаһыттан босхоломмут. 1754 сыллаахха атырдьах ыйын 19 күнүгэр Дьокуускайга силиэстийэ кэмигэр өлбүт.
🔹1977 — Кытай бырабыыталыстыбата Уильям Шекспир айымньыларын көҥүллээбит, бу күнү 1966 сыллаахха саҕаламмыт Култуура өрөбөлүүссүйэтэ түмүктэммит күнүнэн ааҕаллар.
🔹 1989 — ССРС народнай дьокутааттарын I Сийиэһэ  аһыллыбыт. ССРС Үрдүкү Сэбиэтин  бэрэстээтэлинэн  Михаил Горбачёв талыллыбыт.
Оо, бастакы көҥүл сийиэстэр! Трансляцияларын дьон сериал курдук арахпакка көрөрө!
🔹 1990 — ССРС Миниистирдэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Рыжков "салайыллар ырыынак экономикатыгар" көһөр бырагырааманы билиһиннэрбит.
🔹 1994 — Хакасия бастакы конституциятын ылыммыт.
🔹 2020 — Миннеаполиска полиция рейдэтин кэмигэр афроамериканец Джордж Флойд өлбүт, бу киһи өлүүтэ АХШ-ка хара тириилээхтэри баттааһын утары улахан долгуйуу төрүтэ буолбута. Дьиктитэ диэн Миннесота олохтоохторун 40-ча бырыһыана ньиэмэстэр, өссө 40-ча бырыһыана норвежецтэр, ирландецтар уонна шведтэр. Англичаннар 6,3, индеецтэр – 1 бырыһыаннар. Раасатынан көрдөххө афроамериканецтар – 4,4%, азиаттар – 3,5%.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон: 
Төрөөбүттэр:
▫️1320 — Тогон Темур  (Ухагату Хаан), Кытайга олорбут монгуол 15-с импэрээтэрэ (1370 өлб.).
▫️ 1869 — Боотур уус улууһун Хайахсытыгар (билигин Чурапчы улууһугар киирэр) аатырбыт олоҥхоһут Иннокентий Тимофеев-Теплоухов төрөөбүт (1962 өлб.). 1906 сыллаахха  Аммаҕа этнограф Васильев В. Н.  кини «Куруубай Хааннаах Кулун Куллустуур» олоҥхотун суруйбута.
▫️ 1942 — Василий Иванов  — Кэбээйи улууһун суруйааччыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/ыам_ыйын_25

Ыам ыйын 23 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 ХНТ: Хат буолуу кэмигэр үөскүүр сырҕан бааһы утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ. ХНТ бу ыарыыны кыыс оҕо этэ-сиинэ ситэ илигинэ аһара эрдэ ыал буоларын кытта ситимниир.
🔸 Тустууну кэрэхсээччилэр Тустуу күнүн бэлиэтииллэр.
🔸 Азербайджан — Экология уонна айылҕа хаһаастарын министиэристибэтин үлэһиттэрин күнэ [1];
🔸 Германия — Конституция күнэ
🔸 Грузия — Симон Кананит  Апостол күнэ[2]
🔸 Таджикистан — Ыччат күнэ
🔸 Чараппаахы аан дойдутааҕы күнэ.

🔹 1430 — Жанна д'Арк диэн аҥылычааннары утары охсуспут боронсуус кыыһа Бургундия сэриилэригэр билиэҥҥэ түбэспит. Бургундия хоруола төһө да боронсуус буоллар, Англия диэкки этэ.
🔹 1666 — Православнай сыаркап Собуора (сугулаана) протопоп Аввакум Петрову сааныттан устубут уонна кыраабыт. Бу түгэнинэн Нуучча судаарыстыбатыгар сыаркап хайдыыта (раскол) саҕаламмыт.
🔹 1859 — бэйэтин дьоһунун көмүскээн саха номоҕор уонна устуоруйатыгар киирбит Манчаары Баһылай 54 сааһыгар күһэлэҥ көскө олорор сиригэр Бүлүү уокуругар хандалылаах хомбуойдаммыт.
🔹 1877 — Румыния княжествота Туурсуйа импиэрийэтиттэн толору тутулуга суох буолбутун биллэрбит.
🔹 1904 — Венаҕа грек-рим тустуутугар бастакы аан дойду чөмпүйэнээтэ саҕаламмыт.
🔹 1951 — "17 пууннаах сөбүлэҥ" быһыытынан Тибиэт Кытай  састаабыгар төттөрү киирэр. 18-19 үйэлэргэ Кытай Тибиэти бас билэр эбит буоллаҕына, Синьхай өрөбөлүүссүйэтин кэнниттэн 1912-1951 сылларга Тибиэт тутулуга суох олорбут.
🔹 1991 сыллаахха "Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай оскуолаларын саҥардан сайыннарыы кэнсиэпсийэтин" бырабыыталыстыба  бигэргэппитэ.
🔹 1992 — Италияҕа мафияны кытта охсуһарынан киэҥник биллибит Джованни Фальконе диэн судьуйаны, кини кэргэнин уонна үс харабылын Корлеонези клаан бандьыыттара Сицилияҕа дэлби тэптэрэн өлөрбүттэр. Кини атаһын уонна кэллиэгэтин Паоло Борселлино диэн судьуйаны икки ый буолан баран өлөрбүттэрэ, бу түбэлтэлэр 1992 сыллаахха дойду бырабыыталыстыбата мафияны утары күүстээх үлэтин саҕалыырыгар олук буолбуттара.
Ол аата, били хаһан эрэ биһиэхэ көстүбүт комиссар Каттани туһунан киинэ дьиҥнээххэ олоҕурбут буолан тахсар.
🔹 2006 — DETSAT диэн айар бөлөх сүрэхтэниитэ Саха тыйаатырыгар буолбут. Көр-күлүү шоутуттан саҕалаан кэлин киинэни устар устуудьуйа буолбуттара.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон: 
Төрөөбүттэр:
▫️1707 — Карл Линней  (1707 — 10.1.1778), швед естествоиспытателэ,  үүнээйилэр уонна хамсыыр харамайдар систематикаларын айбыт киһи.
▫️1953 — Саха АССР Хандыга бөһүөлэгэр байҕал эппиһиэрин дьиэ кэргэнигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин иккис бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров.

Өлбүттэр:
▫️1983 — Хатыҥ Үрэххэ саха аатырбыт эппиһиэрэ Дмитрий Оллонов өлбүт. Кини хас да сэриигэ кыттыбыта. Бииргэ төрөөбүт 5 ини-биилэртэн түөрдэ Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтара, саамай эдэрдэрэ сэрии толоонугар охтубута.
▫️2010 — Ангелина Файрушина — саха ырыаһыта, ырыа суруйааччыта. Сунтаар улууһун Хадан нэһилиэгэр 1967 сыллаахха бэс ыйын 6 күнүгэр төрөөбүтэ. Бастакы «Дьылҕабар махтанабын» диэн альбома 2000 сыллаахха тахсыбыта.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/ыам_ыйын_23

Wikipedia

Ыам ыйын 23

Ыам ыйын 23 диэн Григориан халандаарыгар сыл 143-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 144-c күнэ). Сыл бүтүө 222 күн баар.

▫️1927 — Өлүөхүмэ улууһун Кыыллаах Арыытыгар учуутал Чибыева Анастасия Ильинична (02.09.2006 өлб.). Өр сылларга Адыаччы оскуолатыгар учууталлаабыта, дириэктэрдээбитэ.
▫️1957 — Анна Мандарова — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара.
▫️1962 — Евдокия Иринцеева - Огдо — суруйааччы, суруналыыс, суруналыыстыкаҕа СӨ судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/кулун_тутар_25
📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige

Wikipedia

1927

1927 сыл.

Кулун тутар 25 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 ХНТ — Кулуттааһын уонна Атлантиканы нөҥүөлээн кулуттары атыылааһын сиэртибэлэрин күнэ
🔸 ХНТ — Хаайыллыбыт уонна сүппүт ХНТ үлэһиттэрин кытта бииргэ буолуу күнэ[1]
🔸 Төрөөбөтөх оҕо аан дойдутааҕы күнэ
🔸 Спорт киинэтин күнэ[2]
🔸 Европа — Талааннар күннэрэ. Венгрия хампаһыытара Бела Барток (1881—1945) төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр. Бу күн талааннаах оҕолорго болҕомто тардаллар
🔸 Арассыыйа — Култуура үлэһитин күнэ — аан бастаан 2008 сылллаахха бэлиэтэммитэ
🔸 Беларусь — Көҥүл күнэ
🔸 Греция — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1821 сыллаахха гириэктэр Осмаан импиэрийэтиттэн тутулуга суох буолуу иһин сэриини саҕалаабыттар
🔸 Мэриленд (АХШ) — Мэриленд күнэ
🔸 Сан-Марино — Аренго күнэ. 1906 сыллаахха бу дойдуга үс үйэ мустубакка сылдьыбыт олохтоохтор мунньахтара (италиялыы arengo) буолбут
🔸 Саҥа Зеландия — Аармыйа күнэ
🔸 Словакия — Киһи быраабын иһин охсуһуу күнэ
🔸 Словения — Ийэ күнэ
🔸 Толкины ааҕыы күнэ
🔸 Баахыла күнэ (Vårfrudagen/Våffeldagen, Швеция, Норвегия уонна Дания)
🔸 Чиэппэр күннэриттэн (Quarter days) бастакылара (Ирландия, Англия), сыаркап бэлиэтиир Дьахтар күнүгэр түбэһэр. Бу күннэр сылы түөрт кварталга араараллар, үгэс быһыытынан хас оннук күн аайы куортам төлөбүрүн, чааһынай учууталлар хамнастарын уонна атын араас төлөбүрдэри төлүүллэрэ.

🔹 1820 — кэлин адмирал буолбут лейтенант Анжу Петр Федорович Уус-Дьааҥы эспэдииссийэтин начаалынньыгынан анаммыт. Бу эспэдииссийэ 1820—1824 сс. Сибиир хотугу кытылын Өлөөн өрүстэн Индигиир өрүскэ диэри ойуулаабыта, Саҥа Сибиир арыыларыгар сылдьыбыта, кыһын мууһунан сылдьан кытылы ойуулуур кыах баарын аан бастакынан көрдөрбүтэ. Лаптевтар байҕалларын мууһун туругун бастакынан ойуулаабыта.
🔹 1921 — Дьокуускайга I Саха күбүөрүнэтээҕи РКСМ (хомсомуол) кэмпириэнсийэтэ буолбут. Ол саҕана Саха уобалаһыгар 625 чилиэннээх 28 хомсомуол ячейката баар эбит. Кэмпириэнсийэҕэ 24 дэлэгээт кыттыыны ылбыта. Күбүөрүнэтээҕи кэмитиэт талыллыбыт, кэмитиэт сэкирэтээринэн Рая Цугель буолбут. Бу күн Саха сирин хомсомуола төрүттэммит күнүнэн ааҕыллар.
🔹1930 — ЯЦИК дэкириэтинэн Таатта улууһун 17 нэһилиэгиттэн уонна Байаҕантай улууһун 11 нэһилиэгиттэн хомуллан Таатта оройуона үөскээбит. Киинэ Ытык Күөлгэ буолбут, Хайахсыт нэһилиэгэ Чурапчы улууһугар бэриллибит. Санаттахха, Таатта улууһа туспа биирдэм быһыытынан 1913 сыл бастакы күнүттэн (урукку ааҕыынан) Боотур уус (Боотуруускай) улууһуттан араарыллан үөскээбитэ, киинэ Чөркөөх этэ.
🔹1930 — ЯЦИК дэкириэтинэн Боотуруускай улуус Чурапчы оройуона диэн ааттанар. Санаттахха бу улуус докумуоннарга 1638 сыллаахтан ахтыллар. Бу киэҥ сиринэн тайаан сыппыт улуустан өрөбөлүүссүйэ иннинэ Амма уонна Таатта улуустара араарыллан үөскээбиттэрэ.
🔹 1940 сыл кулун тутар 25-с — 26-с күннэригэр хайыһарга иккис өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһии ыытыллыбыта. Онно Алдан, Нам, Мэҥэ Хаҥалас, Горнай, Чурапчы улуустара, саха национальнай байыаннай оскуолата уонна Дьокуускай икки хамаандата, барыта 90-тан тахса киһи, кыттыбыта. Күрэхтэһии программатыгар эстафета уонна военизированнай сүүрүү киирбитэ. Эр дьон 3x10 км эстафеталарыгар Алдан улууhа бастаабыта, дьахталларга 2x3 км эстафетаны Дьокуускай хамаандата ылбыта.
🔹 1949 — Эстония, Литва уонна Латвия уонунан тыһыынча олохтоохторун күүс өттүнэн Сибииргэ көһөрүү саҕаламмыт. Коллективизация бытаанын сөбүлээбэккэ И.В. Сталин дьону куттаары маннык быһаарыыны ылбыта.
🔹 1993 — Борис Ельцин "Былаас кириисиһин тохтотуохха диэри ситэриилээх былаас уорганнарын үлэтин туһунан" диэн 379№ ыйаах таһаарбыт. Бу ыйаах бэрэсидьиэн Арассыыйа Үрдүкү Сэбиэтин кытта утарыта турсуутун түмүгэ этэ.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1893 — Бастакы Хайахсыт нэһилиэгэр Иван Винокуров, бэлиитикэ диэйэтэлэ. Араас сылларга Саха АССР совнаркомун бэрэстээтэлэ, доруобуйа уонна үөрэх наркома, эргиэн уонна бырамыысыланнас наркома, хааччыйыы наркома буола сылдьыбыта. Москубаҕа ВЦИК-ка Саха АССР бэрэстэбиитэлинэн олорон 1935 сыл тохсунньу 15 күнүгэр өлбүтэ.

Wikipedia

Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ

Холбоһуктаах наассыйалар тэрилтэлэрэ, кылгастык ХНТ (United Nations) диэн иллэр ыккардыларынааҕы сыһыаннары тупсарарга, аан дойдуга эйэни тутуһарга уонна сэриини суох оҥорууну ситиһэргэ олохтоммут омуктар ыккардыларынааҕы тэрилтэ. Салаллар тосхоллорун уонна…

Кулун тутар 24 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 ХНТ (ВОЗ) — Аан дойдуга сэллиги утары охсуһуу күнэ
🔸 Киһи быраабын баламаттык кэһиини уонна киһи дьоһунун түһэриини утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ
🔸 Арассыыйа — Авиация штурманын күнэ
🔸 Аргентина — Кырдьыгы уонна сиэрдээх буолууну өйдүүр күн (исп. Día de la Memoria por la Verdad y la Justicia). 1976—1983 сс. дойдуга байыаннай хунта былааска кэлэн элбэх киһи суорума суолламмыта, өлүү эскадроннара диэн ааттаммыт этэрээттэр дьону суута-сокуона суох өлөртүүллэрэ
🔸 Уганда — Мас олордуу күнэ.

🔹 1794 — Речь Посполита сиригэр Тадеуш Костюшко өрө туруута саҕаламмыт: Костюшко Краков куоракка Арассыыйа импиэрийэтин уонна Пруссияны утары сэриилэһэрин туһунан биллэрбит.
🔹 1801 — саагыбар түмүгэр Екатерина II уола Арассыыйа импэрээтэрэ Павел I өлбүт. Ийэтэ оҥорбутун сото сатыыр курдук дойдуну салайбытын устуоруктар бэлиэтииллэр. Кини кэнниттэн уола Александр ыраахтааҕы буолбут.
🔹 1822 — (атын дааннайынан кулун тутар 27 күнүгэр) Дьокуускайга Саха уобалаһын салайа статскай сүбэһит уонна хабалыар Дмитрий Рудаков кэлбит. Дуоһунаска 1824 сыл алтынньытыгар диэри олорбут. Дьокуускайга өлбүт.
🔹 1936 — Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын ударниктарын уонна стахановецтарын 3-с сүлүөтэ саҕаламмыт (кулун тутар 28 күнүгэр түмүктэммитэ)[1]
🔹 1945 — сэрии иннинэ Алдан бириискэлэригэр үлэлээбит бүлүмүөччүк Семён Достоваловка, Якокут уот ситимин ыстаансыйатыгар силиэсэрдээбит, тааҥка хамандыыра Михаил Космачёвка, Алдан бириискэлэригэр үлэлээбит, Дьокуускайга тутууга үлэлээбит, аармыйаҕа сапердаабыт сержант Егор Шавкуновка уһулуччу хорсун быһыыларын иһин Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатын иҥэрбиттэр. Үһүөн бу иннинэ сэриигэ өлбүттэр. Дьокуускайга сэрии иннинэ уонна кэннэ милииссийэҕэ, холуобунай ирдэбилгэ үлэлээбит тааҥка батальонун хамандыыра Валентин Павловка эмиэ бу күн Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатын иҥэрбиттэр. Бу киһи хас да уһулуччу ситиһиилэрин иһин, ол иһигэр хамаандалыыр батальона 300 массыыналаах ньиэмэс холуоннатын генералы кытта билиэн ылбытын иһин, тааҥкалартан бастакынан Одер өрүһү туораабытын иһин кэккэ уордьаннарынан наҕараадаламмыта.
🔹 1961 — Канаадаҕа Квебектээҕи франзуз тылын сэбиэтэ төрүттэммит.
🔹 1999 — НАТО сэриилэрэ ХНТ Куттал суох буолуутун сэбиэтин көҥүлэ суох Югославияҕа киирбиттэр. Бу НАТО тутулуга суох дойдуга аан бастаан саба түһүүтүнэн буолбута.
🔹 2005 — Бишкеккэ буолбут хамсааһыннар түмүктэригэр Кыргыстаан бэрэсидьиэнэ Аскар Акаев былаастан туоратыллыбыт.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1926 — Марина Попова (Эдьиий Марыына) — ырыаһыт, Саха АССР норуотун артыыһа. Бастакы Холгума нэһилиэгэр төрөөбүт (2014 өлб.). 1956 сыллаахха М. П. Мусоргскай аатынан Урааллааҕы консерватория опера устуудьуйатын бүтэрбит.
▫️1931 — Хачыкаакка саха скульптора Семен Егоров (1974 өлб.).

Өлбүттэр:
▫️1983 — Степан Ефремов (06.01.1905 төр.) — дыраама суруйааччы.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр.
📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige

Wikipedia

Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ

Холбоһуктаах наассыйалар тэрилтэлэрэ, кылгастык ХНТ (United Nations) диэн иллэр ыккардыларынааҕы сыһыаннары тупсарарга, аан дойдуга эйэни тутуһарга уонна сэриини суох оҥорууну ситиһэргэ олохтоммут омуктар ыккардыларынааҕы тэрилтэ. Салаллар тосхоллорун уонна…

Кулун тутар 18 күнүгэр туох буолбут эбитий?

🔸 Парижтааҕы коммуна күнэ
🔸 Аруба — Былаах уонна өрөгөй ырыатын күнэ
🔸 Италия — COVID-19 сиэртибэлэрин күнэ
🔸 Миэксикэ — Ньиэп экспроприяциятын күнэ. 1938 сыллаахха бэрэсидьиэн Ласаро Карденас ньиэби хостуур хампаанньалар хамнаһы үрдэппэтэхтэриттэн сылтаан баайдарын-дуолларын дойду туһатыгар былдьыырга быһаарбыт.
🔸 Соҕуруу Осетия — Ередви сэлиэнньэҕэ 1991 сыллаахха буолбут алдьархай сиэртибэлэрин күнэ
🔸 Туурсуйа — Галлиполи кыайыытын күнэ (1915)
🔸 Беларусь — Өрөспүүбүлүкэ ис сэриилэрин күнэ[1]
🔸 Ииндийэ — Артиллерия собуоттарын күнэ
🔸 Ирландия, Канаада, Австралия — Шилв күнэ
🔸 Монголия — Байыаннайдар күннэрэ, Эр дьон күнэ
🔸 Сирия — Учуутал күнэ

🔹 1839 — Кытай ыраахтааҕыта дойдуга опиуму киллэрэн атыылыыры боппут. Мантан сылтаан Британия Кытайга саба түспүтэ, Бастакы Опиум сэриитэ саҕаламмыта.
🔹 1850 — Саха уобалаһын начаалынньыгынан надворнай советник, уруккута уобалас бырабылыанньатын советнига Иван Фролов анаммыт. 1852 с. тохсунньу 1 күнүгэр диэри дуоһунаска олорбут. Дьокуускайга өлбүт.
🔹 1861 — 4 сыллаах бэлэмнэнии кэнниттэн Александр II ыраахтааҕы Арассыыйаҕа крепостной быраабы суох гыммыт.
🔹 1917 — Бүлүү уокуругар КОБ (уопсастыбаны кутталтан көмүскүүр кэмитиэт) тэриллибит.
🔹 1921 — Ригатааҕы эйэ дуогабарынан Арҕаа Украина уонна Арҕаа Белоруссия Польша бас билиитигэр киирбиттэр.
🔹 1921 — Сухэ-Баатар салалталаах моҕуоллар сэриилэрэ Алтанбулаг куораты кытайдартан босхолообут.
🔹 1921 — Кронштадт мотуруостарын бассабыыктары утары өрө турууларын Тухачевскай сэриилэрэ хам баттаабыттар.
🔹 1922 — Хохочой тоһуура: билиҥҥи Бүлүү улууһугар Хохочой сиригэр кыһыллар 19 киһилээх В. Шатаев хамандыырдаах этэрээттэрэ бастаанньыттар тоһуурдарыгар түбэспитэ.
🔹 1922 сыллаахха Г.С. Слепцов (Үөһээ Халыма улууһун кулубата) баһылыктаах үрүҥнэр Хаһаачыйа сэлиэнньэтин ылбыттар. Бу дьон капитан Н.П. Хапилин этэрээтигэр киирсэллэр эбит.
🔹 1933 — Саха сириттэн 8 хайыһардьыт Дьокуускайтан Иркутскайга диэри айаннара түмүктэммит. Старт тохсунньу 6 күнүгэр «Динамо» стадионун таһыгар бэриллибитэ. Күҥҥэ ортотунан 45—50 км бараннар, 72 күн устата хайыһардьыттар 3000 км, онтон 56-тын хайыһарынан барбыттара бэлиэтэммит. Москубаттан кэлбит телеграммаҕа «Динамо түмсүү киин сэбиэтэ хоһуун «динамовецтары» туруоруллубут сыалы ситиспиккитинэн эҕэрдэлиир» диэн суруллубут.
🔹 1965 — Сэбиэскэй космонавт Алексей Леонов дьонтон аан бастакынан аһаҕас космоска тахсыбыт.
🔹 2016 — СӨ Төрүт сокуоҥҥа хамыыһыйатын мунньаҕар Ил Дархан Егор Борисов киллэрбит көннөрүүлэрин көрбүттэр уонна өрөспүүбүлүкэ аата саха тылын таба суруйуутун быраабылатыгар сөп түбэһэн "Саха Өрөспүүбүлүкэтэ" диэн суруллуоҕа диэн быһаарбыттар.

🔹 Бүгүн ахтыллар дьон:
Төрөөбүттэр:
▫️1923 — Николай Баишев-I — аатырбыт 1945 сыллааҕы "Верхоянскай—Дьокуускай—Верхоянскай" хайыһар эспэдииссиэйтин чилиэнэ.
▫️1948 — Анастасия Божедонова — СӨ бэрэсидьиэнин Ыал уонна оҕо дьыалаларын Кэмитиэтин салайааччыта буола сылдьыбыт, CӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, норуот үөрэҕириитин туйгуна, социология билимин хандьыдаата.

Өлбүттэр:
▫️1982 — Иван Шаманов (25.09.1908 төр.) — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944). Сэрии иннинээҕи сылларга Саха Сиригэр, Михаил Лорины кытта, лётчик-аэрофотосъёмщик быһыытынан үлэлээбит.

🔹 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/кулун_тутар_18
📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige

Таҥха хаан таҥхата,
Дьылҕа хаан дьылҕата
Сиргэ түспүт кэскилбитин
Киминэн тэрийбитэ,
Окко түспүт оҥоруубутун
Тугунан олохтообута —
Ол билиэ этэ буоллаҕа дии,
ноколоор...

Дом-дом-дом!..
Дом-ини-дом!..

Тоҕус ордоо добун халлаан тойотторо,
Онолҕонноох тойукпутун
Умсары тускулаамаҥ даа!
Аҕыс сандаар маҕан халлаан аҕалара,
Ааттаһыылаах ньаныарбытын
Таҥнары таҥхалаамаҥ даа!
Сэттэ килбиэн-киҥхил халлаан кинээстэрэ,
Кэниэрдээх кэбириниибитин
Кэдирги кэскиллээмэҥ даа!
Тоноҕостоох бэйэм нусхайдым,
Бүлгүннээх бэйэм бүргүйдүм,
Сүһүөхтээх бэйэм сүгүрүйдүм.
Үс сырдык күлүккүтүгэр
Үгүрү-сүгүрүк буоллун...

Төлкөлөөх түөнэ маҕан түөрэх.
Очурга оҕустарар,
Тэхтиргэ тэптэрэр,
Түҥнэстэ түһэр буолаайаҥый! Тускуо!

Өксөкүлээх ӨЛӨКСӨЙ,
1910 с. Хачыкаат сирэ

Бэҕэһээҥҥи архыып күнүнээҕи ыйытыктар тугу көрдөрдүлэр?

Ааҕааччы 10 эрэ бырыһыаныгар сааһыламмыт архыыптаах эбит. Дьон 15% аймахтарыгар эрэнэр 🤔. Оттон "дьиэ архыыба туһата суох" дии саныырын ким да билиммэтэ буолуо дии санаабыппыт, син аҕыйах киһи билиммит.

Иккис ыйытык киһи дьиктиргиэн курдук үчүгэй хоруйдаах буолбут: хоруйдаабыт дьонтон хас үһүс киһи элбэх өбүгэтин аатынан билэр эбит! Аҥаарбыт биир-икки хос эбэни-эһэни билэр, оттон биири да билбэт дьон бааллар да буоллар, син аҕыйахтар.

Үһүс ыйытыкка көстөрүнэн ааҕааччы 7% бэйэтин дьиэ кэргэнин устуоруйатыгар тоҕо эрэ болҕомто уурбат эбит. Дьикти.

Уонна бүтэһик ыйытыкка көстөрүнэн дьон архыып өҥөтүн туһаныан баҕарар эбит (47%), иккис миэстэҕэ идэтийбит дьон өҥөтүн туһаныы турар (21%).

Бэҕэһээ ыйытыктары оҥорорго РОМИР ыйытыгын үтүгүннэрбиппит. Онон кинилэр киэннэрин кытта тэҥнээн көрүөххүтүн сөп: Ведение семейного архива не популярно среди россиян.

📌 Сурутуҥ https://t.me/biikige